Onze Taal. Jaargang 51

[p. 72]

Verbastering van het Nederlands door de Europese Gemeenschappen

Vanouds zijn er door buitenlandse invloeden on-Nederlandse woorden en uitdrukkingen ons taalgebied binnengeslopen. Ik denk daarbij in de eerste plaats aan de vele germanismen die voor de oorlog bij ons onderdak hebben gevonden en dan speciaal aan de technische termen die onze ingenieurs - qua opleiding en mentaliteit geen taalkundigen - klakkeloos uit het Duits hebben overgenomen. Na de oorlog hebben vooral angelsaksische invloeden zich doen gelden.

Vóór de creatie van de Europese Gemeenschappen was er al een groep Nederlanders die bijdroegen, en nog steeds bijdragen, tot de verbastering van de Nederlandse taal: de buitenlandse correspondenten van de Nederlandse dagbladen¹. Hiervoor is een aannemelijke verklaring, nl. deze, dat er nog steeds geen behoorlijke woordenboeken bestaan en dat men in deze beroepen vaak onder tijddruk moet werken.

Dan verschijnen de Eurocraten op het toneel: in 1951 de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal en in 1958 de Europese Economische Gemeenschap en Euratom. En daarmee was het hek van de dam. Enkele voorbeelden, aan het Frans ontleend, zullen dit duidelijk maken.

1 Een recent voorbeeld daarvan geeft de Parijse correspondent van NRC/ Handelsblad in de krant van 13 januari jl.: ‘Niemand hier gelooft dat de diepte van de sloot rond Bonn, die de Poolse crisis trok, te wijten is aan emoties,...’ Dit is het klakkeloos vertalen van het begrip ‘fossé’ uit een of ander Frans dag- of weekblad in ‘sloot’. Eén blik in de Petit Robert zou de man al tot andere gedachten hebben gebracht: ‘Ils ne s'entendent plus et (...) le fossé s'est creusé davantage entre eux.’
Dit voorbeeld staat onder de tweede betekenis van ‘fossé’, nl. ‘cassure, coupure’ (breuk).
Nog erger maakt het de correspondent van dit blad in de Bondsrepubliek. In de krant van 14 januari jl. ‘vertaalt’ hij zonder blikken of blozen de titel van een Duits TV-programma ‘Der hässliche Deutsche’ met ‘De hatelijke Duitser’. In de eerste plaats is ‘hatelijk’ in het Duits ‘gehässig’ en verder vindt men in het eerste het beste schoolwoordenboek de juiste vertaling voor ‘hässlich’, nl. lelijk, onaangenaam, slecht. Met ‘der hässliche Deutsche’ wil men al het afstotende - zowel uiterlijke levensvormen als karaktereigenschappen - samenvatten, dat de gemiddelde Duitser in de ogen van bepaalde buitenlanders incorporeert. Maar ‘hatelijk’? Hoe komt de man erbij.
Het is trouwens niet de eerste keer dat deze - overigens uitstekende - correspondent blijk geeft slechts over een gebrekkige kennis van de Duitse taal te beschikken.

Actie

In Nederland wordt deze term niet zo vaak gebruikt. Een actie tot loonsverhoging, actie voeren en actiegroepen zijn enkele voorbeelden. Maar in het Frans word je met ‘action’ doodgegooid. Het gevolg is dat in Nederlandse vertalingen het woord ‘actie’ veel vaker voorkomt dan verantwoord is. Met het Franse ‘action’ wordt meestal bedoeld een bepaalde activiteit, werkzaamheid of vaak ook een maatregel of maatregelen.

Een speciaal geval vormen de ‘action directe’ en de ‘action indirecte’, welke betrekking hebben op het centrum van onderzoek van Euratom in Ispra (Italië). De officiële vertaling luidt ‘eigen werkzaamheden’ en ‘werkzaamheden op contract’. Maar in de praktijk wordt nogal eens klakkeloos ‘directe actie’ en ‘indirecte actie’ gebruikt, waar een buitenstaander natuurlijk niets van begrijpt. Hierbij moet mij het volgende van het hart.

Zelf ben ik werkzaam bij de afdeling Nederlandse vertalingen van de Europese Commissie, maar de Raad van Ministers heeft een eigen vertaalafdeling en deze collega's hebben vaak het laatste woord omdat zij verantwoordelijk zijn voor de vertaling van de bescheiden (richtlijnen e.d.) waaraan de Raad zijn fiat moet geven.

Het is nu gebeurd dat deze collega's, zonder hiervoor contact met ons te hebben opgenomen, deze verwerpelijke uitdrukkingen ‘directe’ en ‘indirecte actie’ hebben gebruikt. En als deze eenmaal in een richtlijn zijn opgenomen is het kwaad ‘gelegaliseerd’! Zelfs in het Engels ben ik deze wangedrochten tegengekomen: ‘direct action’ en ‘indirect action’.

‘Bouwterreinmachines’

Maanden geleden kwam in verband met de lawaaibestrijding, waaraan de Commissie de nodige aandacht besteedt, in de Franse publicaties voor het eerst het probleem ter sprake van het lawaai veroorzaakt door de ‘engins de chantier’.

Verschillende vertalers van de technisch-wetenschappelijke groep die ik leid vertaalden deze term klakkeloos met ‘bouwterreinmachines’. Eén blik in Van Dale overtuigde mij van de onbestaanbaarheid van deze term. Wél vond ik: bouwmachines. Bovendien komt onder hoofdstuk II van de Wet geluidhinder een apart hoofdje ‘Bouwmachines’ voor. Ik heb dus systematisch de gewraakte term - en deze werd hardnekkig steeds weer opnieuw gebruikt! - moeten veranderen in de wettelijk vastgestelde term.

Wie schetst echter mijn verbazing, toen ik aan het eind van het vorig jaar een Publicatieblad in handen kreeg met een richtlijn over... bouwterreinmachines!! Is het niet om dol te worden?

De dader is natuurlijk niet meer te achterhalen. Het kan een reviseur van onze groep zijn die de laatste versie van de ontwerp-richtlijn heeft moeten reviseren en die niet zo vandale-kijkerig is als ik, het kan ook een reviseur van de Ministerraad zijn of zelfs iemand van de desbetreffende niet-vertaalafdeling van de Commissie. In ieder geval ligt hij op het kerkhof.

Klok- of wekkerradio

Dit vormt een hoofdstuk op zich. In deze rubriek zijn vertalingen geproduceerd, die je de haren ten berge doen rijzen. ‘Matières plastiques’ heet bij de douane ‘kunstmatige plastische stoffen’ in plaats van gewoon ‘kunststoffen’, ‘récipients’ noemen ze daar ‘bergingsmiddelen’, alsof er sprake is van berging van gestrande schepen. Bedoeld zijn ‘recipienten’.

Toen ik voor het eerst de term ‘radio-réveil’ zag, heb ik Philips in Brussel opgebeld en gevraagd, hoe zij dat ding daar noemden. ‘Klokradio’ was het antwoord. En het klopte met Van Dale. Maar wat gebruiken ze thans bij de douane? Wekker-radio! Zo ga je als vertaler toch langzamerhand de moed verliezen.

‘Masse volumique’ moet vertaald woorden met ‘soortelijke massa’. Ik heb dit begrip in een Nederlands en een Frans natuurkundeboek en de respectieve definities met elkaar vergeleken. Maar dit is voor de douane kennelijk veel te geleerd, daar heet het ‘dichtheid’.

Tot slot iets positiefs. De buitenstaander zou uit het bovenstaande misschien de indruk krijgen dat het met de vertalingen bij de Europese Gemeen-