Onze Taal. Jaargang 51

[p. 56]

‘Lijst van Landennamen’
Foute titel

De spellingsvoorstellen in de Lijst van Landennamen hebben niet tot de gebruikelijke stampei geleid. Toch verdient minstens één zaak uit die lijst de aandacht, en wel de titel. Die is fout.

De samenstelling ‘landennamen’ bedoelt weer te geven, dat het over namen van landen gaat. Het enkelvoud van ‘landennamen’ moet ‘landennaam’ zijn. De lijst heeft het bv. over: ‘Afleidingen worden, buiten het gebruik in een landennaam, met een kleine letter geschreven’ (blz. 9). De naam van één land echter kan in het Nederlands niet benoemd worden met een samenstelling waarvan het eerste deel meervoud is (‘landennaam’). Alleen samenstellingen waarbij het eerste lid noodzakelijk op een verzameling betrekking heeft, krijgen een meervoudig eerste lid, zoals landenwedstrijd en landenklassement. Uit het Groene Boekje is in dit verband het verschil tussen de perenjam en de pereboom berucht geworden.

Meervoudsvorming

Onder de samenstellingen die eindigen op naam, lijken heiligennaam, vrouwennaam en artiestennaam desondanks niet noodzakelijk een meervoud op te roepen. Die drie woorden hebben hun meervoudig uiterlijk evenwel te danken aan een subtiel regeltje over ‘samenstellingen waarvan het eerste lid een persoonsnaam is die het meervoud op -(e)n vormt en in de samenstelling een classificerende betekenis heeft in die zin, dat hij aan een bepaalde groep van personen doet denken.’ (Woordenlijst, blz. lvii-lviii) Deze persoonsnamen kunnen niet dienen als model voor het woord ‘landennaam’, dat uiteraard geen persoonsnaam is. Spreekt men in het meervoud over namen van verschillende landen, ook dan kan het eerste lid niet meervoudig zijn.

Het is immers ongebruikelijk in het Nederlands, dat bij meervoudsvorming van samenstellingen zowel het eerste als het tweede lid een meervoudsuitgang krijgt. Boekhandel en tafelmatje heten in het meervoud boekhandels en tafelmatjes, niet ‘boekenhandels’ en ‘tafelsmatjes’. ‘Landennamen’ hoort zeer zeker niet tot die merkwaardige titels waarbij soms wel het eerste lid meervoud wordt: secretarissen-generaal, gouverneurs-generaal.

De naam van een land is een landnaam. De namen van landen zijn landnamen. De samenstelling landnaam staat niet in handwoordenboeken als Van Dale, Koenen, Kramers, Verschueren.

Ook het W.N.T. ruimt er geen plaats voor in. Landnaam is wel te vinden in het Duits woordenboek van Van Gelderen, dat landnaam vertaalt als Ländername en Ländername als 1. naam van een land, 2. naam van landen, 3. landnaam. (Ik dank hierbij graag J. van Bergen die me op de vindplaats in Van Gelderen wees.)

Stond de commissie misschien onder invloed van het Duitse Ländername met meervoudig eerste lid?

B.C. Damsteegt, lid van de commissie, was zo vriendelijk mee te delen, dat de commissie niet bewust iets overwogen heeft bij het woord ‘landennamen’. Hij geeft volmondig toe, dat het ten onrechte een meervoudsvorm in het eerste lid bevat. Toch voldoet voor hem landnaam niet. De vraag is: moet die samenstelling een tussenklank krijgen of niet?

De tussenklank

Veel woorden samengesteld met naam als tweede lid bevatten immers een tussenklank. Een -e- in hondenaam, poezenaam, dierenaam (naast diernaam), plantenaam (naast plantnaam). Of een -s- zoals in mansnaam, jongensnaam, meisjesnaam, persoonsnaam, volksnaam, voorwerpsnaam, vadersnaam. Bovendien komt ook vaak een tussen-s voor bij woorden met land als eerste lid: landsadvokaat, landsarchief, landsbestuur, landsman, landstaal, en andere landsverdedigers. Een tussen-e komt na land als eerste deel niet voor. Op basis van deze analogieën verdedigt B.C. Damsteegt de vormen ‘landenaam’ en ‘landenamen’, ‘landsnaam’ en ‘landsnamen’, steeds met een enkelvoudig eerste lid maar wel met een tussenklank.

Toch zijn er ook nogal wat samenstellingen met land en met naam die helemaal geen tussenklank bevatten. Met land als eerste lid bv. landarbeid, landbewoner, landdeel, landfreule, landkaart. Met naam als tweede deel onder meer kloosternaam, firmanaam, familienaam, merknaam, autonaam.

Sterker nog: precies de woorden waarmee landnaam als begrip, als aanduiding voor een bepaalde soort naam het meest verwant is, krijgen evenmin een tussenklank: gemeentenaam, straatnaam, veldnaam, plaatsnaam, provincienaam, herbergnaam, huisnaam. In het meervoud blijft het eerste deel van deze woorden onveranderd. Namen van velden en straten zijn veldnamen en straatnamen, geen ‘veldennamen’ of ‘stratennamen’. (In gemeentenaam en provincienaam kan uiteraard geen tussen-e voorkomen, omdat al een e aanwezig is bij het eerste lid. Maar een tussen-s zoals in meisjesnaam krijgen ze evenmin. In plaatsnaam en huisnaam kan geen tussen-s optreden vanwege de al aanwezige s. Maar een tussen-e zoals in poezenaam krijgen ze toch ook niet.)

Op grond van de analogie met de groep van meest verwante woorden verdienen m.i. landnaam en landnamen de voorkeur. En latere deelrapporten over de namen van gebergten, zeeën, werelddelen enzovoort, kunnen geen lijsten van ‘gebergtennamen’, ‘zeeënnamen’ of ‘werelddelennamen’ worden.

M. Baeyens

docent taalkunde Moller-Instituut

Tilburg