Onze Taal. Jaargang 51

[p. 22]

De taal in de media, raakvlakken en parallellen met creatie

Ik ben geen taalgeleerde, maar een speelman die zijn geneugten niet op kan en daardoor allicht hinderlijk wordt voor wie hem moet beluisteren. Mijn eerste merkbare taalvreugde was haar sensualiteit zoals ik die mocht ervaren bij tientallen Nederlandse auteurs: van Gezelle, Streuvels, Teirlinck, Van de Woestijne, Van Deyssel, Arij Prins over Van Ostayen naar Jan Engelman, Marsman, Claus, Lucebert naar de uiterst geraffineerde Van het Reve en Ivo Michiels.

Deze namen zijn maar een monster. Zo trof mij vooral die warme zinnelijkheid van de klank in die gonzende vocalise van Engelman's:

‘Groen is de gong, groen is de watergong, groen is de gong van de zee’.

Indien de recensenten aanvaardden dat ik gedichten schreef, dan is hij, Engelman, verantwoordelijk voor mijn eerste ‘serieus’ gedicht.

Tot daar, Mevrouwen, Mijne Heren, de verleidingsscène. Maar ik geraak de duivel niet kwijt en ik besef dat zo'n boelschap eerder primair is. U weet het ook, de droes heeft de bijbel gelezen. Hij weet dat het woord vlees is geworden en dat er onder ons bitter weinig vegetariërs zijn.

Ik maak mezelf wijs dat ik door biecht en boete - het analyseren en doorgronden van teksten, het wagen van exegesen, het comparatief lezen, het schrijven van recensies en kritieken, enz. - nog hoogstens in een staat van redelijke dronkenschap verkeer. Dit verklaart derhalve het enigszins nevelige thema dat ik uw geëerd genootschap durfde onderwerpen. Niet alleen klinkt het mooi: de taal in de media en raakvlakken met de creatie, maar het is één van die uitdagingen waarbij men langs de één of andere zijde toch de kous op de kop krijgt. De taal is ons instrument. Auteurs en journalisten bespelen het met een zeer verschillend talent. Vredelievend en opportunistisch zal ik hier vermijden dit door voorbeelden aan te tonen. Wie deze snoepjes onder de tand wil, verwijs ik naar de media en naar de uitgave van de beroepsorganisaties van journalisten, naar de bêtisiers of kemelboeken die de masochistische redacties samenstellen, naar de satirische weekbladen die er zelf ook niet altijd zo smetteloos Amsterdams groen of Nederlands vrij in de lens liggen.

Stellen we dat, indien we de taal in de media benaderen, mijn wellustige aanhef fout is. Een roes is ons daar niet weggelegd. En de vraag rijst of de lezer die er om verlangt of daar vrede mee neemt, één van deze is, die wetens en willens meer geeft om de voltage van het woord dan om zijn duidelijke betekenis.

Maken we ons zelf niets wijs. Zulke lezers bestaan en zij vinden hun gading in de geschriften van deze politieke en sportcommentatoren die hun proza meten op de draagkracht van zijn verbaliteit. Auteurs van een gonzende journalistiek.

Het raakvlak met de literaire creatie is een werkelijkheid. Indien de literatuur o.m. een kwestie is van taal, dan kan de journalistiek ook hier haar rechten laten gelden. Maar het probleem is wel complexer dan we uit deze vaststelling mogen besluiten. Daarom vragen wij u met Francis Ponge: ‘Si j'aboutis à une conclusion, qu'elle ne vaille jamais ensuite comme prémisse, ni comme prétexte d'action’. (Lyres, p. 127) Normalerwijze zou men een studie over dit fenomeen moeten beginnen met bepalingen en definities. Vragen rijzen dan: wie of wat zijn de media? Hebben wij, hebben zij een taal die vergelijkbaar is? Is er een samenhang en een wisselwerking met de taal in de kleine en grote gemeenschapsgroepen?

Zo zou men verder kunnen opdelen en de verwarring nog groter maken. Ik zit hier nu wel in het bad, maar er uitspringen met een Eureka zal ik niet.

Het aantal media waarmee onze generaties worden geconfronteerd, is niet alleen veel omvangrijker dan wat onze voorgangers kenden. Zij zijn naar wezen, naar structuur, naar techniek, naar finaliteit zo verscheiden, dat daar geen vierkantswortel meer kan getrokken worden.

Het meest vertrouwd is mij de geschreven pers, de krant, het tijdschrift en, waarom niet, het boek. Maar nog vóór ik kranten en boeken voorgoed zal sluiten, moet ik geloven in de nieuwe differentiatie en mijn robbertje uitvechten met de nieuwe vormen van informatie, opgedrongen door de technische evolutie, die ons brengt naar wat wij als nieuwe media aankondigen of verkopen.

Maar ook daar melden wij ons aan met onze grootste ‘onvolmaaktheid’, de taal. Bewust te zijn van deze onmacht, kan frustrerend werken. Maar anderzijds, welke uitdaging voor wie de communicatie gelijk is aan leven en bestaan!

Taal gebruiken in haar best mogelijke, d.i, meest effectieve vorm, betekent: vechtlust en agressiviteit. Wij zijn dus al een heel eind verwijderd van mijn aanvankelijke speelzucht. En het wordt dus toch twijfelachtig of de commentatoren, wier taal wordt gewaardeerd om haar soepelheid, haar spieren of pezen, wel de beste communicatie verschaffen.

Wij vonden in Roger Caillois' ‘Babel’ deze reflex (wij vertalen):

‘Er is meer vrijheid in de tekst die door de auteur zorgvuldig werd gecontroleerd, en waarin hij ieder woord op zijn mogelijke servitudes beproefde, dan in een bladzijde die als het ware spontaan ontstond, en waarbij de hand schreef zonder zorg en onbewust, als in een roes’.

En hier zijn we weer aan een raakpunt waar taalgebruikers elkaar vinden. De vrijheid als alibi. Alleen, stoelend op Goethes ‘Freiheit die ich meine’. Zij is hooghartig te verdedigen met Pontius Pilatus' ‘Quod scripsi, scripsi’. Zij wordt het verweer van hen die eigen taalcirkels trekken. Daar binnenin vermeien zij zich in een expressiewereld die de hunne is en die hen gewis het gevoel geeft dat ze nauwkeurig vertolken wat zij denken of wat zij menen te moeten meedelen.

Dit verschijnsel wordt ervaren in de letteren, in de journalistiek, in de academische verhandeling, in wetten, verordeningen en akten, kortom in alle domeinen waar het gaat om de verhouding: auteur (in de breedst mogelijke zin), produkt en lezer. Professor Marcel Janssens heeft er in één van zijn teksten op gewezen dat deze drie: auteur, werk en lezer, niet bestaan op zichzelf, maar functioneren in een spanningsveld van relaties. En deze relatie wordt om de haverklap verbroken. Zij is slachtoffer van wederzijds huwelijksbedrog, van vervreemding van de codes.

Mijn libertijnse literaire vrienden van gisteren en van vandaag hebben dit verwijt niet minder vaak moeten slikken dan de ambtenaren en academici die zich met stugheid opsloten in hun code-vesting, die hopeloos dicht bleef, voor- en achterbleef op de gevoeligheid van de lezer-verbruiker.

Er is in dit wangedrag plaats voor ons allen. Er is ook systeem in dit wangedrag. Maar laten we niet dramatiseren.

Ik acht mij niet geroepen om de maagdelijkheid van de taal te verdedigen. Dit meiske moet leren leven. Stop haar niet in een kostschool waar preutsheid regel is. Van haar wordt verwacht dat ze ontvankelijk, receptief is. Zij moet aanvaarden dat zij zal bepoteld worden. Is niet iedere creatie, artistiek, wetenschappelijk, zelfs ambte-

[p. 23]

lijk, een aftasten van gevoelens, gedachten èn materie?

Het zou voor deze lezing leuker zijn indien ik haar zou illustreren met een serie anecdotes en voorbeelden die aantonen welke begrippen van vrijheid wij taalgebruikers er op na houden. Hoe bijvoorbeeld een politicus-burgemeester zijn ‘parochianen’ toesprak:

‘Herinnert u, waarde medeburgers, de betoging van vorig jaar: die tienduizendkoppige mannen en die tienduizendkoppige vrouwen...’

Maar het noorden is evenmin gespeend van zo'n taalhydra's.

Waar anderzijds de vrijheid ons bracht, dat merken we aan de toenemende moeilijkheden in de dialoog. Waar nestelen hier de larven?

Roger Caillois onderzocht het taalfenomeen op enkele verschijnselen die zich mijns inziens niet beperken tot de literaire creatie. Zelf is het ons duidelijk dat een bepaald corporatisme niet vreemd is aan de groeiende verwarring. De media zijn er niet alleen het slachtoffer van. Zij werken het, door toe te geven aan bepaalde snobismen, in de hand. Van hun politieke, economische en culturele bronnen nemen zij een terminologie over, waarvan de begrippen vaag of nooit klaar omlijnd zijn.

Bovendien staan we daar voor een telecratisch verschijnsel: dezelfde politici, economisten en cultuursommiteiten zijn er electoraal of prestigieus op verlekkerd om voor micro en lens zelf hun duit in het zakje te doen. Dat gebeurt dan in het idioom dat de krantenjournalist te verwerken kreeg en waar hij bijna verplicht wordt tot een taalgebruik dat zo dicht mogelijk de terminologie van de spreker eerbiedigt.

Aan Confucius werd de vraag gesteld welke raad hij zou geven aan de prins Ling de Wei om in zijn koninkrijk, waar de anarchie ten top was gestegen, weer orde en vrede te brengen. Hij antwoordde: ‘Verbeter het noemen van de dingen’ - en hij vervolgde:

‘Indien de namen, de denominaties niet zorgvuldig zijn, dan worden de toespraken onsamenhangend. Indien de toespraken rammelen, dan zijn de zaken belast en gecompromiteerd. Indien de zaken gecompromiteerd zijn, dan verdwijnt de beoefening van muziek en rites; als muziek en rites verdwijnen, dan wordt het bepalen van schuld en boete hachelijk. Als schuld en boete onduidelijk worden, dan weet het volk niet meer waar het de voeten kan zetten en niet meer waar het de handen kan naar uitstrekken.’

En hij besluit: ‘Het volstaat dat de wijze in zijn toespraken zich aan geen enkele lichtzinnigheid schuldig maakt.’

Ook Confucius straft mijn speelzucht af! Hij roept mij tot orde en ik luister graag naar zijn onverbiddelijke logica. Al wil ik mij wel hoeden voor alle dogmatisme.

Over Diderot werd gezegd dat hij zijn gebreken te danken had aan zijn ‘correcties’. Julien Gracq (Lettrines 2, p. 124) noemt zijn zucht naar preciesheid: ‘éloquemment exclusive’: ieder woord past als een puzzelstuk in de leegte die er op wachtte. Maar ook daar rijst voorbehoud. De Franse taal verwierf in al haar elegantie een pedant aspect: gedurende twee eeuwen buiten de grenzen, gecultiveerd in haar moeilijkheid, gekoesterd in haar verfijning en haar verscheidenheid - werd ze gebruikt door snobs, experten in mooie taal. Zoals de goochelaars hun toverkracht gebruiken: om het publiek te verbluffen. Julien Gracq besluit:

‘Niet alleen een middel tot uitdrukking, maar eeuwenoud kenmerk van keurige opvoeding, is het een taal die, als men er geen acht op geeft, de neiging vertoont om geschreven te worden... en retroussant le petit doigt...’ (de pink lichtjes geheven)

Ook de Nederlandse taal heeft haar aanstellerigheid en haar slob- en kanten kragen. En voor de vinnige reacties daarop, moeten we ondanks Confucius niet altijd treurig zijn.

Maar in wezen reflecteert de wijsheid van Confucius naar een gevaar dat nooit te ontlopen is: de manipulatie van de taal. Zij wordt inderdaad naar de hand gezet van de gebruiker. Dit is dan één van de troeblerende kanten van de door ons gevorderde vrijheid.

Weer een raakpunt voor literaire en journalistieke creatie.

Even aan mijn overleden vriend Hugues Pernath denkend, citeer ik hem:

‘Ik spreek geen leugen al is het de waarheid niet’.

Zo ook is het woord niet altijd exact naar zin en betekenis. Gemakkelijke prooi in handen van demagogen en volkverlakkers, of zij nu politici, journalisten, auteurs of professoren zijn.

De wisselwerking tussen taal en voorstelling is voortdurend in beweging. Zij is een amoebe met de meest verrassende vormen. Ook al beweert Roland Barthes: dat de taal die wordt gebruikt, geconditioneerd is door de macht. Zonder deze sociologische visie te ontkrachten, zullen wij eenvoudiger zeggen dat ze bepaald wordt door wat de spreker, de schrijver wil bereiken, de zucht naar macht. Zij is ook - en vooral - in de media onderworpen aan een finaliteit. Het is moeilijk denkbaar dat deze finaliteit bij de journalist ooit - zoals dit bij de schrijver wel mogelijk is - de taal zelve zou zijn. De journalist moet de hindernissen tussen hem en zijn lezers zoveel mogelijk opruimen. Het is zelfs niet gewaagd te beweren, dat het medium de journalist maakt. Eén van de moeilijkheden, waarvoor hij geplaatst wordt bij het overgaan van de ene redactie naar de andere: het in het spoor geraken. Het vinden van de toon waardoor het medium tussen velen herkenbaar is. Daar ervaart hij dat taal geen op patroon geknipt systeem is.

Van de journalisten werd - en wordt - veelal verwacht dat zij all-round zijn. De meest verscheiden onderwerpen worden hen zonder boe of ba toegeschoven. Het specialiseren komt in de media minder aan bod dan de lezer, kijker of luisteraar vermoedt. De aamhechtige begrotingen laten geen speelruimte. En hoe aantrekkelijk het voor een redactie ook lijkt, er blijft nog steeds de vraag of deze trek naar deskundigheid zich niet gaat wreken in een taal die nochtans zeer nauwkeurig en concies, de onmiddellijke verstaanbaarheid hindert. Confucius die blijkbaar weinig rekening hield met sociale variabelen en met de verkoopargumenten van de media, heeft dan toch niet altijd gelijk. Het medium - en in functie daarvan de journalist - zoekt zijn taal, schept zijn taal. Niet alleen worden hier eisen gesteld aan een mentale - maar ook aan een schrijfvlotheid. Een soepelheid, die polygrafen in de literatuur bedreigt. Ook zij gaan in oppervlakkigheid, in valse schijn en in clichés ten onder.

In een recente artikelenreeks, verschenen in de krant De Standaard, trekt Hugo De Ridder die lijn door naar de politici. Na vastgesteld te hebben - en wij kunnen getuigen dat het zeker geldt voor België, zowel in Vlaanderen als in Wallonië - dat het tijdperk van de grote redenaars tot het verleden behoort en dat de eeuw van de TV-politicus is aangebroken, wijst hij op een merkwaardige evolutie bij de media - zowel de elektronische als de geschreven pers - die zich duidelijk agressiever opstellen bij de behandeling van de politieke problemen. Letterlijk zegt hij:

‘Politieke journalisten zijn kennelijk in de leer gegaan bij hun zoveel meer gelezen collega's van de sportpagina's. Ze vertalen het politiek gebeuren voor hun lezers, kijkers of luisteraars steeds meer als een gevecht. Elke dag moet er een overwinnaar en een overwonnene zijn.’

Hij wijst op het gevaar van de oversimplificatie en op het gevaar van politieke analyses die uitgroeien tot psychologische rapporten waarin op ontluisterende wijze politieke persoonlijkheden worden ontrafeld met hun kwaaltjes, jeugdfrustraties, huwelijkservaringen, karaktertrekken, eet- en drinkgewoonten, om vandaar uit te beslui-

[p. 24]

ten of te suggereren dat de politicus handelt uit compensatiedwang, of dat hij impulsief beslist of niet kan beslissen of een persoonlijke vete uitvecht.

De oorzaken van deze veranderde aanpak liggen m.i. wel meer op het maatschappelijk en filosofisch vlak. Zij liggen ook aan de basis van een harde binken-literatuur die vanuit de jaren zestig over het explosieve jaar achtenzestig ook Nederland nieuwe en ongekende impulsen gaf. Daar werd in vele smissen een gensterende taal gesmeed. Veelal was het grof werk. Het lag in een trend die zowel in de States als in Europa het taalgebruik veranderde, diep ingreep op woordgebruik, syntaxis en elementen als toon en ritme.

De heftigheid van de contestatie, het afwijzen van ieder gezag, was niet meer het ‘ik draai een kleine revolutie af’ van de vijftiger Lucebert. Indien ik een onvertaalbare vergelijking mag maken: het ging auteurs, journalisten en barricadespringers niet meer om ‘les mots’, wel om ‘les paroles’ en meer nog om parolen.

Zo kwamen we terug in een tijd waarin ook de zo gesmade, want fascistische schrijver Louis Ferdinand Céline zich zou hebben thuisgevoeld, bij hen die, zoals Céline, naar het woord van Gracq: opmarcheerden achter hun klaroen.

Breng een variante aan op de themata die Gracq Céline toeschrijft en we bevinden ons voor het fenomeen wiens uitzonderlijke gave van schelden en verwijten - een drang waaraan hij niet kon weerstaan - hem dreven naar themata met hoge risico's. In casu bij Céline: een rabiaat en ziekelijk antisemitisme.

De klaroenen van 68 riepen tot andere kruistochten en wat wij er in de taal aan overhouden, vinden we weer in de wijze waarop in vele weekbladen, in bepaalde dagbladen, maar ook in radio en televisie, teksten en interviews, niet alleen de politici, de gezagsinstanties samen met hun problemen worden gekraakt. Ook daar zijn we tenslotte beland in verstarde ‘Kijk eens, ik durf’ vormen. Branietaal en vulgariserende, om niet te zeggen vulgaire, vergelijkingen. De taal ondergaat hier een tirannie. Deze van de allicht oprechte walg, deze van de hartstocht, maar ook deze van een terminologie die opgeld maakt in marginale groepen of milieus.

En die terminologie beperkt zich niet tot het politiek domein. Zij dringt zich op in de teksten, die cultuur-, economisch en sociaal gericht zijn. Naar het woord van Confucius tracht ieder de denominatie van de begrippen te verscherpen. Het leidt tot een chaos waarvan Hugo De Ridder een voorbeeld geeft in eigen land:

‘Gewezen premier Martens stelde een plan op waarin onder meer de bevriezing van de index tot eind 81 voorkwam. Dit plan kon allerlei namen krijgen en kreeg die ook: reddingsplan, indexplan, noodplan, Martensplan, alarmplan, katastrofenplan. Elk van deze benamingen had een andere gevoelsgeladenheid, van positief naar negatief. Het was dus ook bijzonder belangrijk welke ervan in de media de bovenhand kreeg’.

Graag spreken we in dergelijke toestand over de oprechtheid van de auteur en journalist, over hun plicht tot nauwkeurigheid en eerlijkheid. In hoever staan ze hier voor dezelfde moeilijkheid? ‘Een eigenaardige eis’, zegt Caillois, ‘meenden wij niet dat de oprechtheid (la sincérité) een morele - en geen esthetische waarde is?’

En waar hij zijn beschouwingen toespitst op de letteren, daar komt hij tot een eerste besluit: het is onmogelijk uit te maken of een schrijver al of niet oprecht is. En ik voor mijn part, durf er mij over verheugen.

Want, laat ons veronderstellen dat hij het zou zijn, dan zou het niets aan zijn werk toevoegen. Het zou niet meer aantonen dan wat het is: middelmatig als het middelmatig is. Onbenullig als het onbenullig zou zijn. De aard ervan zou door de oprechtheid niet worden gewijzigd.

In een tweede besluit voegt hij er aan toe dat hij geenszins wil beweren dat de oprechtheid schadelijk of te verwaarlozen zou zijn. Op haar plaats, zegt hij, is zij een hoge en noodzakelijke eigenschap. Maar - en hier vinden we ons weer op een raakpunt: zij is geenszins die zuivere en primitieve geut; zij is eerder het resultaat van een trage vorming van de ziel waarbij de nederigheid en de onthechting hun rol spelen. Wij verheugen ons bij de media niet in de twijfels die vaak rijzen over de oprechtheid van een journalist. Wij wensen toch in de eerste plaats exacte voorlichting. Maar deze vrome wens geeft ons geen normen voor het meten van de betrouwbaarheid. Zelfs in het branieproza waartoe de taal zich leent, vallen de criteria uit. Maar de goegemeente neemt wat graag het simplificerende en in ‘directe’ taal gestelde betoog voor evangelie.

Caillois' tweede besluit geldt echter evenzeer voor de man van de media: het vergt tijd om zich ook in de taal zo op te stellen dat men de moed heeft om de artifex te weren, om alle effecten die de sobere voorstelling zouden schaden, af te wijzen en een souvereine weg te volgen om de - laat ons liever zeggen een - waarheid te vertalen. Als wij in het heerlijke proza van René Char horen:

‘Plus il comprend, plus il souffre. Plus il sait, plus il est déchiré, mais sa lucidité est à la mesure de son chagrin et sa ténacité à celle de son désespoir’ (Le nu perdu, p. 85), dan denken we zonder te dramatiseren aan de auteur en de journalist.

Een ander terrein waarop zij zich beiden vaak roekeloos bewegen, is dit van de oorspronkelijkheid. Merkt, hoe ieder van deze raakvlakken het uitgangspunt zou moeten zijn van vergelijkende studies en onderzoeken. Wat ik hier doe, is haast schaamteloos preluderen. In hoever de zucht naar oorspronkelijkheid de taal schaadt of baat, is voor mij geen vraag.

Zestig jaar terug noemde Marnix Gijsen zijn St. Franciscus ‘een banaan van zoete vergiffenis’. Er was gemonkel in de kritiek. Vandaag wordt die banaan door iedereen geslikt. Aan Nerval wordt de uitspraak toegeschreven ‘dat de eerste die een vrouw vergeleek met een roos, een dichter was, de tweede een idioot’. Aan de hand van deze reflex kunnen wij een statistiek opmaken van het aantal idioten dat in de letteren meespreekt en meeschrijft. Wie zal er nadien nog voor zijn Olivetti gaan zitten?

Geen zorg. De wil, zich los te maken uit de uniforme massa, is sterk en onuitroeibaar. De persoonlijkheid heeft oneindige variaties. En de auteur en de journalist zijn ‘Strebers’. Dragen Strebers bij tot taalontwrichting, in een verwoede ren naar oorspronkelijkheid, dan zijn zij meestal toch meer dan een modeverschijnsel. Positief is hun inzet, hun wil om de taal te versoepelen. Zij zijn goed geplaatst om na te gaan hoe het woord, hoe de taal vol grenzen zit en daar verrichten zij hun grensverleggend werk dat, toegegeven, soms om correcties roept. Wij hebben in het Nederlands nog geen Raymond Queneau wiens virtuoze stijloefeningen de lenigheid van de Franse taal onderzoeken. Koesteren we vooral geen angst voor deze taalnerveuzen. Zij krabben de korsten van de taal. Zij maken gebruik van een gevaarlijke vrijheid, maar een vrijheid waarvoor wij hartstochtelijk pleiten tegen alle scholastiek.

Indien het project van de toren van Babel stokte, dan was dat, zegt Caillois, niet de schuld van de taalverwarring. De oorzaak lag bij de ontaarding van het gedrag bij architecten en bouwers. Waar zij iedere discipline en overeenkomst verwierpen, daar moesten zij vroeg of laat in dezelfde geest, gesprekken voeren.

Zo conditioneert de mens, de maatschappij, de taal. Zij is al te veel èn voor de media èn voor de auteurs, een produkt van een onvrijheid. Wie dit beseft, aanvaardt of begrijpt tenminste èn de zucht naar speelsheid èn de revolte.

Mevrouwen, mijne Heren. Wij moeten naar een synthese toe. Geen verder relaas over raakpunten en parallellen voor wie in de verschillende domeinen van de creatie met taal bezig zijn. Hoe zij de confrontatie ondergaan met overwegingen als: functie van de taal in leven, de zin van woorden, de

[p. 25]

aanstellerij van het woord, de eisen van de maatschappij, de beroepsmoraal, enz.

Ik vind maar één synthese waarin wij ons samen terugvinden, de enige dynamische die geen pardon geeft: de taal als de niet aflatende dialectiek van het geweten.

Hoe zullen wij haar gebruiken om de communicatie te verzekeren? Hoe zullen we haar gebruiken om tot een communicatie te komen die onmiddellijk treft, die duidelijk is, zonder slagschaduw in de betekenis.

Een taal die niet ondergaat in het gekraak van conventies en formules. Gevoelig ook, zodat zij weigert onze aberraties te verhullen. Zij is en blijve een appèl aan onze gedachten en emoties, want in haar wortelt het kwade geweten van de tijd - onze tijd. Ook als wij zwijgen is zij in ons bezig, bereidt zij, bereiden wij ons voor op een engagement.

Cees J. Hamelink zegt in een aanzet tot discussie over de taal van het internationaal informatieverkeer:

‘De taal van de internationale media versluiert de kloof tussen principe en praktijk en juist daardoor vergroot ze deze. In die zin is de taal van het internationaal informatieverkeer zowel systeembevestigend als systeemondermijnend’.

Daar, Mevrouwen, mijne Heren, verraden wij de taal. ‘Il faut cesser de parler aux décombres’. Het moet uit zijn, dit spreken tot de ruïnes: zegt Char.

De taal moet gebruikt worden in al haar creatieve mogelijkheden. Zonder enige wisselwerking te ontkennen, durven we vooropstellen dat iedere vernieuwing eerder individueel dan collectief is. Schrijven en sterven doet men alleen. We zouden Rilke kunnen parafraseren: ‘Geef ieder niet alleen zijn eigen dood, maar ook zijn eigen schriftuur’. Dit is geen absolutisme, meer dan een reactie tegen een verkalkende taalpedagogie kan het niet zijn. Maar tevens is het een maning tot hen die zo geredelijk om vormen van vrijheid zijn begaan: zich in te spannen om het contact met die specifieke schrifturen te verwerven. Leren lezen, leren luisteren. Niet ipso facto een tekst terzijde schuiven onder het mom van hermetisme en moeilijke verstaanbaarheid. Participeren in dit proces van communicatie geeft geen voorrecht aan de lezer, de luisteraar. Hij moet meespelen en zo ben ik weer bij mijn ludiek uitgangspunt.

In wezen is de taal een pathetisch fenomeen. (Als wij geen taal meer hebben, ‘horen’ we alleen nog de kreet van de ogen.) Maar, zegt Mark Twain: ‘Everything human is pathetic. The secret source of humor itself is not joy but sorrow.’ En blijven we dat tussen ons, Mevrouwen, mijne Heren, hier indachtig, want Twain waarschuwt ‘There is no humor in heaven’. En het ergste is dat al diegenen die, zoals jullie, werken voor de taal, hun hemel hebben verdiend! Ik geef jullie dáár rendez-vous. Samen zullen wij er al monkelend luisteren naar wat men hier beneden nog immer met de taal uitspookt.

W. Vaerewijck directeur-generaal Belgisch Persbureau Belga