50 jaar Onze Taal
Een Gallicisme: Metro
Hoe noemen we nu een ondergrondse electrische spoorweg door een grote stad? Metro. Een woord afkomstig uit het Frans. Aan het eind van de jaren vijftig sprak men er in Rotterdam veel over. Is daar nu geen Nederlands woord voor te verzinnen vroeg Onze Taal (april 1960). Hier enkele reacties van Onze-Taallezers.
Het getuigt m.i. weinig van zin voor de werkelijkheid wanneer u zoekt naar een Nederlands woord voor metro. Laat de Rotterdammers hun metro, als ze dat zo graag willen. Het argument dat het woord een verkorting is van het Franse métropolitain en daarom niet past in Rotterdam, is bespottelijk.
Natuurlijk weet ik dat, taalkundig gezien, metro een even goed (of slecht) woord is voor het begrip ‘ondergrondse’ als welk ander klankbouwsel ook. Het woord is kort, makkelijk uitspreekbaar, past in samenstellingen en is bekend bij vrijwel iedereen, ook bij degenen die nooit in Parijs zijn geweest. Toch moet ik met nadruk verklaren dat het me, voor de Rotterdamse ondergrondse, tegen de borst stuit. Gewoon om het ouderwetse gevoel voor eigenwaarde, dat men heden ten dage nog maar met enige schroom schijnt te mogen uiten als het om nationale zaken gaat. Europa wordt eentonig... Het staat er slecht met ons taalscheppend vermogen voor als we er niet in slagen in Rotterdam de metro van een Nederlandse naam te voorzien. (Red. Waar is uw voorstel?)
Met u ben ik van mening dat het onzin is een Frans woord te gebruiken voor de Rotterdamse ondergrondse. Even heb ik gedacht aan rot, als afkorting van Rotterdamse Ondergrondse Trein, maar dat zou tot kwalijke verwarring aanleiding kunnen geven. Men zou kunnen komen tot: rotstation, rottrein.
Naar mijn mening dient in dit geval een kunstwoord te komen. Bijvoorbeeld trin; het past uitstekend naast trein en tram. Het heeft bovendien het voordeel dat samenstellingen heel makkelijk gevormd kunnen worden: trinpassagier, trinkaartje.
Bruikbaar is aardlijn. Het woord wordt minder vreemd, als we aan een luchtlijn denken. De luchtlijn gaat door de lucht; de aardlijn gaat in en door de aarde, sneller en rechter dan de aardworm. Aardlijn zal wel aarden. Men kan ervan maken aardstation enz. Zelfs: aardmannetjes.
De Havenloods van 3 september 1959 publiceerde de uitslag van een prijsvraag die dit blad had uitgeschreven om aan een goede naam te komen. De eerste prijs ging naar duikspoor ‘de meest typerende naam die zich zeker nationaal en om zijn eenvoud ook enigszins voor internationaal gebruik leent.’ De tweede prijs ging naar Roton ‘een typisch technische klank en uitstekend op zijn Engels, Frans en Duits en zelfs Spaans uit te spreken.’ Verder waren er fantastische namen als de trechter, de kielhaler, de slurf, de riooltram, de rover, de maasnimf. Voor ‘ondergang’ bestaat een goed, oud Nederlands woord: duiker. Wat is er voor bezwaar om de verkeersstroom te Rotterdam door een duiker te leiden? Het woord is zelfs veel beter dan tunnel. Een tunnel kan namelijk ook ter hoogte van de begane grond (spoorwegtunnel) of hoog in de lucht (luchttunnel tussen gebouwen) voorkomen. Met duiker kan men alles vormen: Maasduiker, duikertrap, duikerpolitie, duikerverkeer, duikeruitgang enz.
(P.v.D.) De voormalige Berlijnse correspondent van de NRC placht in zijn artikelen de U-Bahn te verdietsen tot tunnelspoor. Het woord is wel niet eenlettergrepig, maar leent zich toch zeer goed voor het dagelijks spraakgebruik.
U somt een aantal namen van Europese metro's op, waarmee u blijkbaar wilt suggereren dat iedere stad zijn eigen naam voor zo'n ding heeft. U vergeet echter (opzettelijk?) die van Moskou. De Russen zijn in de verste verte niet zulke vreemdewoordenaanbidders als de Nederlanders. Toch heet hun podzjemnaja zjelesnaja doroga (ondergrondse spoorweg) officieel metro. Zij spreken bijvoorbeeld van een stanitsa metro (metrostation). Overigens wens ik u heel veel succes in uw streven, want het is mij sympathiek: zou ónderweg mogelijk zijn? (Red. Heel goed mogelijk. Woordenspel ligt voor de hand: onderweg met de onderweg)
Ik vind de mol een aardige Nederlandse benaming. Dit nuttige beest beweegt zich namelijk onder de grond voort en komt zo af en toe eens boven, zoals ook de ondergrondse treinen doen.
De tram zal gaan heten Gemeentelijke Rotterdamse Ondergrondse Tram: de G.R.O.T., dus de grot!
Mijn voorstel: de pijp, de enot (eerste nederlandse ondergrondse tram), de mol (maatschappij ondergrondse lijnen).
(Red.) De verantwoordelijke persoon die de keuze moet doen tussen metro en een Nederlandse naam, kan in elk geval niet klagen over een gebrek aan Nederlandse namen.
Auteursrechtelijk beschermd