Onze Taal. Jaargang 49

Woordblindheid (I)

Meer dan 10% van alle schoolkinderen ondervindt te veel moeilijkheden bij het leren lezen en spellen van onze taal, ondanks een normale of zelfs hoge intelligentie. Meestal zitten er in elke klas dus wel een paar kinderen, die min of meer woordblind zijn, maar toch hebben ze normale ogen en kunnen goed kijken. Vaak is alleen het dieptezien wat minder goed ontwikkeld, maar het valt ook ouders niet op, dat ze daardoor minder handig zijn met balspelen.

Een woordblind kind kan doorgaans wel logisch denken, maar zijn geheugen voor woordbeelden is minder sterk ontwikkeld. Bedoeld wordt hier dus de visuele vorm van dyslexie; niet te verwarren met de auditieve vorm.

Voor ze naar school gaan, leren kinderen hun moedertaal op het gehoor, nog niet gehinderd door regels en uitzonderingen. Op school moeten ze eerst de letters leren. Dat is lastig, als letters elkaars spiegelbeeld zijn en vooral de b en de d zijn berucht en ook de ie en ei worden vaak verwisseld. Maar gelukkig is het aantal letters niet zo groot.

Bij het woorden schrijven zijn er geen problemen met en-een, al-aal, bot-boot enz. Het wordt al snel moeilijker met aap-apen, vol-voller, leerling-leraar-lerares enz., want dan wordt dezelfde klank op twee manieren weergegeven.

Men kan zijn verstand niet gebruiken, om aan de weet te komen of het ei of ij moet zijn, ch of g, ou of au, en verschil in uitspraak is er tegenwoordig niet meer.

Dan wordt het belangrijk, dat we van het woord een ‘portret’ in het geheugen beschikbaar hebben.

Het geldt nog sterker, als we de historische herkomst van het woord in de spelling willen herkennen, zoals in racebaan, spoorrails, souveniertje, symmetrisch, choqueren, christenen enz.

Het oorspronkelijke - één klank één spelling - gaat dan heel ver de mist in.

Woordblinde kinderen hebben daar dus grote moeite mee. Ze blijven veel te logisch denken; daardoor zullen ze b.v. naast af-vallen ook jufvrouw schrijven, als ze veronderstellen, dat het een soort vrouw is.

Maar onze spelling is weinig logisch:

Grint en grind zijn allebei goed, maar hand is alleen goed met een d, vanwege het meervoud; alhoewel sluiz en graav niet mogen, ondanks sluizen en graven.

Weer wèl goed is: ‘De bijdehante jongen hanteert de hamer met zijn rechter hand.’

Als het ‘jagen’ is, dan zullen woordblinden ook geneigd zijn ‘jagt’ te schrijven en ze worden vaak dom genoemd als ze ‘irst’, ‘pretigge’ en ‘meetro’ schrijven, terwijl dat veel beter de klank weergeeft, dan de officiële spelling.

Ze begrijpen niet, dat je liter moet schrijven, maar ook gieter. Ze vinden het gek, dat ‘tweede trede’ goed is. Ze verliezen alle grond onder de voeten als ze leren: badenbaddoek, leiden-leidraad. Ze wanen zich wel compleet in een doolhof met: musiceren, converseren en praktizeren.

Om dat allemaal goed te schrijven, heeft men aan taalregels vrijwel niets, maar moet men de woordbeelden kennen.

Het is natuurlijk normaal, dat in de eerste klassen nog woordbeeldfouten worden gemaakt, maar de diagnose woordblind wordt wel zeker, als iemand in de zesde klas nog schrijft: ‘Gelukkug had hij pas een nieuwe reegenjas gukkogt,’ of: ‘De ewige sneew lag als een witte deeken ofer de bergtopen.’

En laten we mild zijn; verreweg de meeste volwassenen, die denken, dat ze de spelling beheersen, schrijven rustig ‘pyama’ zonder te weten, dat het fout is.

Een normale oudere leest en schrijft alleen nog maar woordbeelden. De klank van de letters speelt dan nauwelijks een rol en taalregels worden nauwelijks nog gebruikt.

Als een woordblinde jongen ‘guervt’ schrijft, dan kan men niet eens herkennen, dat geërfd bedoeld werd, omdat het goede woordbeeld niet gebruikt werd.

[p. 110]

Dictee van een dyslectische notariszoon. Hij doubleerde de tweede klas en zit nu in de vierde. Zijn I.Q. Is 138!

Maar ook een normale jongen kent natuurlijk het woordbeeld niet van een woord als b.v. ‘Majesteit’ als hij dat woord nooit eerder geschreven zag.

Als hij ‘maaiestijd’ schrijft, dán pas beseft men, dat hij ook vier maal moest kiezen (aa-a, i-j, ei-ij, t-d) en dat hij vier maal mis kan raden. Dat maakt onze spelling zo moeilijk en men staat machteloos, als men geen goed geheugen heeft voor woordbeelden.

Ieder kind, dat de letters geleerd heeft en begint met lezen, zal dat spellend doen door de letters stuk voor stuk om te zetten in klanken.

Het leren van de woordbeelden moet dan automatisch volgen en dat is alleen mogelijk, als men de woorden vaak ziet, dus door veel te lezen. Dit geldt voor iedereen! en wie nooit leest, kan nooit foutloos leren spellen.

Om de overgang van het moeizame spellend lezen naar het snelle woordbeeld lezen zo vlot mogelijk te laten verlopen, moet een kind vooral in het begin verleid worden tot lezen. Pakkende plaatjes spelen daarbij een belangrijke rol. Het is dan ook begrijpelijk, dat een kind zich aangetrokken voelt tot stripverhalen en we kunnen



daar goed gebruik van maken, om het kind tot lezen te brengen.

Men moet daarbij echter wel goed selecteren, want ouders kunnen, naar mijn mening, in die beginperiode een grote fout begaan. Maar oordeelt u zelf.

Immers, wonderlijk genoeg zijn de teksten van de meeste stripverhalen gedrukt met uitsluitend hoofdletters. Daardoor zijn deze teksten voor kinderen minder geschikt om de woordbeelden te leren.

Al die hoofdletters geven aan het woordbeeld een geheel ander aanzien, doordat de stokletters ontbreken, die aan het woord zijn karakteristieke herkenbaarheid geven.

Voor het drukken van schoolboeken, kranten of romans, gebruikt men immers nooit hoofdletterschrift.

Een kind, dat nog geen routine heeft, komt door dat ongewone lettertype direct in verwarring, bekijkt alleen nog maar de plaatjes en gaat ontmoedigd wat anders doen, terwijl de ouders denken, dat hij nog geen interesse had.

Gelukkig zijn er ook stripverhalen met gewone, overwegend kleine drukletters en dat is voor beginnelingen veel veiliger.

Ook voor het oefenen en inslijpen van de nodige oogbewegingen tijdens het lezen is het belangrijk, dat er veel gelezen wordt. Deze bewegingen zijn voor alle westerlingen in hoofdzaak gelijk, nl.: langzaam naar rechts, snel weer naar links voor het lezen van de volgende regel.

De meeste woordblinde kinderen hebben een voorkeur voor tegengestelde oogbewegingen, dus voor lezen van rechts naar links, zoals dat bij Arabieren en Israëliërs gebruikelijk is. Ze moeten dus omschakelen en ook daarvoor is de beste oefening, het lezen zelf.

B.P. Visser, arts, Noorden (zelf dyslecticus)