Onze Taal. Jaargang 49

Kruiswoordraadsel in de ruimte

In kruiswoordraadsels kennen wij twee richtingen: de ene, van links naar rechts heet horizontaal, zo genoemd naar de horizon, althans het stuk dat wij daarvan met een blik overzien; de andere, van boven naar beneden, heet vertikaal, zo genoemd naar het Latijnse woord vertex (= draaikolk of bovenkant).

De ruimte, waarin wij leven, bezit echter iets, dat een kruiswoordraadsel niet heeft, namelijk een derde dimensie. Dus krijgt onze ruimte er nog een coordinaat bij, namelijk van achteren naar voren. Deze richting - loodrecht op de reeds genoemde - heet sagittaal, zo genoemd naar het Latijnse woord sagitta (= pijl), althans naar de richting waarin wij zo'n ding afschieten. Het woord sagittaal bestaat al lang, maar om een of andere duistere reden wordt het dermate weinig gebruikt, dat zelfs de woordenboeken het niet vermelden.

In de wiskunde spreekt men van de X-, de Y- en de Z-as. Stel je voor dat men van de X-, de Y- en nogmaals van de Y-as zou spreken! In het spraakgebruik doen wij dit echter zonder blikken of blozen, en hierdoor ontstaat vanzelfsprekend verwarring. Bijvoorbeeld: ‘het vliegtuig vliegt horizontaal’. Dit zou kunnen betekenen, dat het niet schuin in de bocht lag. Maar gewoonlijk bedoelt men, dat het recht vooruit vliegt zonder te stijgen of te dalen, dus loodrecht op de horizon.

Waarom zegt men dan niet eenvoudig, dat het sagittaal vliegt, hetgeen de juiste en ondubbelzinnige uitdrukking is? Wellicht omdat de horizon in werkelijkheid rond loopt volgens het vlak, dat men niet ten onrechte het horizontale vlak pleegt te noemen. Maar wij hebben het niet over vlakken, maar over richtingen, hetgeen iets heel anders is.

De afkeer van het woord sagittaal is mij niet duidelijk: het woord is logisch en geeft de bedoeling juist weer. Aangezien het in feite al bestaat en bovendien geen lelijk of onnet woord is, verzoek ik u, waarde lezers, dit, waar nodig, te gebruiken en het gebruik bij anderen aan te bevelen, zodat het misschien in de toekomst algemeen toegepast wordt.

R. van Cleeff, Arnhem.