Onze Taal. Jaargang 47

Variëteit en variété

Krantenkoppen als ‘Vader mishandelt zoon’ hebben altijd één overbodig element. Als het subject vader genoemd wordt, moet het object logischerwijs wel zoon of dochter zijn. Aldus P.C.U.d.B. in Onze Taal juli/augustus 1977. 't Is waar, maar wat wil hij dan? ‘Vader mishandelt iemand’ verschuift alleen maar iets, want iemand, die ook alleen zoon of dochter kan zijn, blijft toch het overbodige element. ‘Vader mishandelt’ dan? Ook gek hoor. Een mooie oplossing lijkt ‘Zoon (of dochter) mishandeld’. Dan kan immers alleen de vader of de moeder subject zijn. Helaas kunnen veel koppen (van kranten en mensen) geen d meer van een t onderscheiden: ‘Verenigde Staten gewaarschuwt’, ‘Heemskerkweg verspert’, ‘Regeling in elkaar geflansd’ enzovoorts. Ook niet afdoende dus.

Veel meer informatie is dan ook besloten in mededelingen als ‘Schoonvader snijdt buurvrouw oor af’, meent U.d.B. 't Is maar hoe je 't bekijkt. Ik vind het een puzzel. Wiens (wier) schoonvader is het en wiens (wier) buurvrouw? Dat laatste schijnt duidelijk te zijn: die van de schoonvader. Maar dat hoeft niet: 't kan ook de buurvrouw van de schoonzoon of de schoondochter van de schoonvader zijn. Kunt u 't nog volgen? Ik niet. Alleen het oor staat vast of liever zìt vast of nog liever zàt vast.

Er zijn trouwens meer van die eigenaardige taalverschijnselen. ‘We dreigen regen te krijgen’. Wij dreigen helemaal niet; de regen dreigt. En toch is 't Nederlands. Er niet over wakker liggen.

Als je ‘scepsis’ mag uitspreken als ‘sepsis’ (wat ik vaak hoor en waarbij ik altijd moet denken: heb ik m'n antisepticum wel bij me?), waarom zou dan ook de spelling ‘skepsis’ zijn toegelaten? Want die k verdonkeremaan je niet zo gemakkelijk als de c. De Telegraaf (3-12-77) laat een ambtenaar van het Veiligheidsinstituut in Amsterdam zeggen: ‘Het aantal keren dat er door een ogenblik van onoplettendheid handen en/of vingers worden afgesneden door de automatische heggeschaar is niet meer op de vingers van één hand te tellen’. Ik wil maar zeggen: dàn niet meer, nee.

Er mag wel eens op gewezen worden, dat ons Wetboek van Strafrecht, anders dan de Tien geboden, niets verbiedt. Het zegt alleen wat er met u gebeurt als u iets doet wat het niet leuk vindt of iets nalaat wat het noodzakelijk acht. Immers: gij zult niet doden - hij die opzettelijk een ander van het leven berooft, wordt, als schuldig aan doodslag, gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste vijftien jaren. Zo zien we enerzijds een op ethiek berustende soort imperatief, anderzijds een objectieve mededeling van administratieve aard ten behoeve van het publiek en ook een beetje van de rechter.

Spanje heeft Joegoslavië in de voorronde van het wereldkampioenschap voetbal verslagen. Mijn ochtendblad zegt daarover: ‘Spanje trok letterlijk en figuurlijk aan het langste eind’. Figuurlijk, best,

[p. 7]

maar letterlijk? Het was toch voetbal en geen touwtrekken?

Ja, journalisten vormen een speciale orde in het rijk der zoogdieren. Ik las ook: ‘De aarde bezit een bijna eindeloze hoeveelheid waterstof. Een gas dat bijna driemaal zoveel energie per liter bevat dan benzine’. En: ‘Ierland heeft ongeveer evenveel bebost terrein dan Nederland’. De mensen die dat schrijven zijn omgekeerde Paardekoopers.

En dan dit: ‘Begin en Carter praatten eerst een uur onder twee ogen’, zei het NOS-journaal van 16-12-77. Dat ze het daarna opgaven verwondert me niets. Bezuinigen is natuurlijk meestal wel goed, maar we behoeven ons geen beperkingen op te leggen ten aanzien van het aantal ogen waaronder gepraat wordt.

Vooralsnog. Hoe spreek je dat uit? Wie even denkt ziet het gemakkelijk. Het is, zij het met andere betekenis, een woord dat in zijn constructie overeenkomt met het Duitse ‘nach wie vor’. In ieder geval verbaast het me dat mensen, die in hun beroep veel voor het publiek moeten declameren, vaak voorálsnog zeggen, alsof het iets met vooral te maken zou hebben.

Veel beens om op te staan heb ik natuurlijk niet, maar ik heb zo maar het land aan vandaag de dag, pakweg, ziektes, hoogtes, breedtes, gewoontes en zeges, en ook aan het debâcle en het entree. Ik verwacht altijd dat de spreker van die woorden het volgende ogenblik de top van zijn rechterwijsvinger onder zijn rechteroog zal leggen om iets heel handigs en slims aan te geven. Op een rijtje zetten past niet in deze serie; dat moest eigenlijk alleen in de Kinderboekenweek gebruikt mogen worden.

In de rubriek nieuwe woorden mogen we ‘onderschrijden’ noteren, maar we hoeven er niet blij mee te zijn. ‘De begroting is overschreden noch onderschreden’. In bepaalde kringen vindt men dat normaal Nederlands. De gedachtengang is blijkbaar: als je iets kunt overschrijden, kun je het ook onderschrijden. Maar die overweging is onlogisch. Bij letterlijke zowel als bij overdrachtelijke betekenis is het helemaal geen wet van Meden en Perzen, dat een werkwoord met het voorzetsel ‘over’ als prefix zijn tegendeel vindt in een werkwoord met het voorzetsel ‘onder’ als prefix. 't Kan: overschatten - onderschatten. Maar een tegendeel van dat model moet wèl bestaan of met enige zin kunnen ontstaan, en dat doet ‘onderschrijden’ niet. Hoe kan men een grens ‘onderschrijden’? Zo ook kan de ene gebeurtenis de andere overschaduwen, niet ‘onderschaduwen’ en een kloof kan overbrugd worden, maar niet ‘onderbrugd’. De kringen in kwestie mogen ‘onderschrijden’ dus heel gewoon vinden: ze denken ook heel gewoon onlogisch, of eigenlijk denken ze niet.

Dat was een nieuw woord. Maar een al te lang nieuw woord is exportfinancieringskredietverleningsbeleid. Het komt uit de Kamerstukken.

M.C. Godschalk.