Onze Taal. Jaargang 43

[p. 41]

[Nummer 6]

Wat denkt u van een titel?

Het is met opschriften van dissertaties, rapporten, artikelen, inaugurele redes, oraties en T.V.-programma's als met namen die aan kinderen worden gegeven: er zijn korte en lange, veel- en nietszeggende, attractieve en uitsluitend informatieve, zelfs dubbele.

Aan de hand van een aantal van dergelijke titels ben ik nagegaan wat schrijversgewoonten zijn. Deze bezigheid leek me vooral zinvol omdat mechanische opslag steeds gebruikelijker wordt, wat als konsekwentie heeft dat titels van wetenschappelijke publikaties, wier belang verder gaat dan een beperkte kring, in de eerste plaats informatief moeten zijn. Laat deze eis zich rijmen met het verlangen van de lezer naar een gemakkelijk in het gehoor en geheugen liggende titel?

Lengte

Voor de ‘Verhandeling over den waaren aart van het rottekruid en deszelfs werking op zommige middenzouten’ kreeg de schrijver een erepenning. De titel echter is aan de lange kant. Het aanloopje ‘Verhandeling over den waaren aart’ lijkt me niet zo hard nodig. Niet alleen rapporten uit de vorige eeuw hebben soms lange titels, ook schrijvers van nu weten van wanten: ‘Enkele theoretische en technische aspecten van glazuuronderzoek met behulp van contactmicroradiografie en microdensitometrie’; ‘Prognose voor de wereldenergievoorziening tussen nu en het jaar 2000 naar hoeveelheid aan gebruikte grondstoffen’. De prijs voor de langste titel, door mij gevonden, gaat naar ‘De Groninger W.B.S.-commissie voor sociaal, cultureel, sport- en recreatiebeleid, ingesteld door de gewestelijke sectie ‘gemeente en provincie’ van de dr. Wiardi Beekman stichting voor: ‘De taken van gemeente en provincie op het gebied van het maatschappelijk opbouwwerk en het individueel maatschappelijk werk en van de sport en de recreatie’. Noblesse oblige, nietwaar? Een goede tweede: ‘Onderzoek inzake de doelmatigheid van de besteding van overheidsgelden ten behoeve van het wetenschappelijk onderzoek, verricht bij de Nederlandse universiteiten en hogescholen’. Recordverbetering voor wat betreft de langste titel is mogelijk (ik ben benieuwd), de kortste titel kan slechts geëvenaard worden: ‘A’. En deze letter vertelt dan wat over het nieuwe wereldbeeld, het begin van de abstracte kunst in Nederland. Traditiegetrouw kijken we naar onze oosterburen als het om veelletterwoorden gaat (excuses Onze Taal): ‘Einzelergebnisse aus laufenden Untersuchungen zum Verhalten von Kupferrohren in Trink- und Brauchwässern und Darstellung des neuesten Standes des Gesamtschadenentwicklung von Kupferrohren’.

Hoe meer trefwoorden de titel bevat, des te beter een potentiële lezer kan beoordelen of de publikatie voor hem van belang is. Hij zal in de toekomst meer en meer gebruik gaan maken van gemechaniseerde systemen, die de trefwoorden uit de titel (en uit het abstract) opslaan. Ik acht het waarschijnlijk dat daarom titels van belangrijke publikaties vaak aan de lange kant zullen zijn.

Aantrekkingskracht

Het is mij echter opgevallen dat titels van inaugurele redes en oraties dikwijls kort zijn en het onderwerp zo aantrekkelijk mogelijk benaderen. Ik noem: ‘Een perifere liefhebberij’ (over genezing van tandvlees), ‘De jongste telg’ (over gnathologie of gebitsdynamiek), ‘Een dubieus bezit’ (over de verstandskies), ‘Begin bij het begin’ (over de fysiologische ontwikkeling van het hoofd in het prénatale leven). Ook de klassieken worden te hulp geroepen om een rede onder de aandacht te brengen: ‘Herkos odontoon’ (de omheining der tanden, naar een bekende uitdrukking van Homerus). Zo te horen is het heel wat beter toeven op de tandartsstoel dan op de tafel van de anesthesist: ‘De dood op tafel’.

Het is verleidelijk een rapport een aandachttrekkende titel mee te geven. Niets op tegen, mits dan wel aan de

[p. 42]

informatieve voorwaarde wordt voldaan. ‘Koppelwerkwoorden met iemand hebben’ is uitstekend, nl. zowel informatief als emotioneel. ‘De geur van wittebrood’ is hiervan een ander voorbeeld, des te aantrekkelijker omdat het (mij) aan Nijhoffs geur van hoger honing herinnert. Evenzo associatief, attractief, kort en informatief is ‘Baas in eigen huis’. Misleidend wordt echter een titel als een verkeerde associatie wordt opgedrongen: ‘Lof der zotheid’ is geen Erasmiaanse beschouwing, maar een rapport over zwakzinnigenzorg; ‘Op leven en dood’ gaat over insectenbestrijding; ‘Olie op de golven’ behandelt energieproblemen; ‘Arbeidsvitaminen’ beschrijft geen populair radioprogramma, maar de invloed van geluidstrillingen op de groei van tarwe. Vrijwel alle examenkandidaten van een pedagogische academie lazen het artikel ‘Is “zoenen” beschaafd?’ Hoewel de naam van het tijdschrift waarin het artikel verscheen en de aanhalingstekens om zoenen voldoende informatie hadden kunnen geven dat niet de handeling of de ethiek van het zoenen op de voorgrond stond, trok de titel kennelijk sterk de aandacht.

Leestekens komen toch vrij vaak voor. ‘Een nieuwe - bouwen’, waarna de schrijver in de eerste alinea van het artikel verwijst naar ‘fabriek’ in Koenen-Endepols. ‘Samen - over - leven’, een nota van de progressieve partijen. ‘Ik vind dat de P.v.d.A. ...’, een handleiding voor huisbezoekers en ledenwinners. ‘Geluid (=) kijken’. ‘Kunstwerk +’. ‘Het nieuwe? realisme?’ Vraagtekens worden om twee redenen gebruikt. Zij kunnen de nieuwsgierigheid opwekken: ‘What is good style for engineering writing?’ ‘Kunst - goed voor ons?’ ‘Gaat Sonsbeek buiten de perken?’ ‘Werknemers te gast?’ ‘Buurvrouw mag ik je huisje kopen?’ Zij kunnen ook de mening van de schrijver al aangeven: ‘Laten de industriële leiders ons stikken?’ Een waardeoordeel in de titel acht ik onjuist, omdat het een goede gewoonte moet zijn objectief en subjectief duidelijk te scheiden.

Subjectieve maatstaf

Ook op andere manieren is het mogelijk een oordeel in de titel te leggen: ‘Uilen naar Athene dragen’, de geschiedenis van een W.R.K.-advies. (W.R.K. is de wetenschappelijke raad voor de kernenergie, Athene is de naam van een lagefluxreactor in Eindhoven). Verder: ‘Grauwbouw’, het gebruik van kleuren in de woningbouw; ‘Oude zeep in nieuwe zakken’, naar aanleiding van de introductie van fosfaatarme en -loze wasmiddelen. Ook reeds meningvormend zijn de titels: ‘Een nieuwe, eenvoudige techniek voor een beter resultaat bij de intra-orale fotografie’; ‘Een interessant geval van aangezichtsrehabilitatie door gebits- en kaakcorrectie’; ‘De verschrikkelijk goede kunst van Ger van Elk’. ‘Over de lijn’ lijkt door zijn associatie met ‘over de schreef’ ook subjectief, in de ondertitel blijkt dat het artikel handelt over de functie en het karakter van de lijn.

Ondertitel

Uitsluitend aandachttrekkende titels voldoen meestal niet. Het is mogelijk het vaak onverzoenbare met elkaar te verzoenen: zowel emotie als informatie in de titel te stoppen, door gebruik te maken van kop- en ondertitel. Voorbeelden kunnen dit duidelijk maken. ‘Stekelbaarsjes op sterk water, De biennale te Venetië in 1972’; ‘De erwtensoep is klaar, Filosoferen over de religieuze existentie’; ‘Het binnenste buiten, Inleiding in de gedachtenwereld der psychologie’; ‘Overheid zonder mythe, Enkele gedachten over macht en gezag in de politiek’; ‘Ruim baan, Meer wegen en doelmatiger weggebruik door prijsmechanisch rijden en parkeren’. Het karakter van en de lengteverhouding tussen kop- en ondertitel is echter weer anders bij: ‘De toepassing van multipele regressie bij de constructie van Nederlandse leesbaarheidsfactoren met de cloze procedure als criterium. Een vooronderzoek’. Titels van T.V.-programma's hebben het voordeel dat hun emotioneel karakter door de herhaling ook informatief wordt: ‘Farce majeure’, ‘2 voor 12’, ‘Zwijgen is goud’, ‘Uit de kunst’. ‘Een klein uur: U’ doet vermoeden dat Nijhoff tot de evergreens onder de dichters hoort.

Poëzie

Poëtische stijlkenmerken blijken in staat de aandacht te trekken. Voorbeelden van alliteratie: ‘Welvaart voor de wouden’, ‘Welvaart en welzijn’, ‘Vuilbank voor vast vuil’. Eenmaal vond ik een chiasme: ‘De samenleving in tentoonstellingen, tentoonstellingen als vorm van samenleven’. Tegenstellingen komen nogal eens voor: ‘Evenbeeld en spiegelbeeld in het gebit van eeneiige tweelingen’, ‘Actie is reactie’, ‘In betrekkelijke oorspronkelijkheid’, ‘Woord en wederwoord’, ‘Parallellen en verschillen’, ‘Wel praten, niet zeuren’, ‘Avantgarde achteraf’. Een herhaling: ‘Vragen, vragen, vragen’. Zelfs een acrostichon: ‘Anders ouder worden’, en een soort enjambement: ‘Het P.v.d.A.B.C. van de onderwijsbegeleiding’. Een tenslotte de titel van een feestrede gehouden in een economische faculteit:

Wijgroeyen
vastintalen
lastonstwe
edevadersklagen

Is er al eens een stelling bij een proefschrift verschenen die vermeldt dat poëzie meer invloed heeft dan men denkt?

Mijn artikel heeft als opschrift: ‘Wat denkt u van een titel?’ Wie weet grijpen nog meer juristen, edellieden en universitair geschoolden naar ‘Onze Taal’. ... Ik laat mijn misleidende, want homonieme titel maar staan.

Bert Edens