Onze Taal. Jaargang 42

De grilligheden van het Frans

In Onze Taal van maart 1973 lees ik op blz. 14: ‘Veel vergissingen moeten worden toegeschreven aan onvoldoende bekendheid met de grilligheden van een vreemde taal.’ Dat is heel juist en ik zal het trachten aan te tonen met drie concrete voorbeelden uit hetzelfde nummer van O.T. Het mag wel een toeval heten dat het eerste voorbeeld onmiddellijk aan dit gezegde voorafgaat en het tweede er onmiddellijk op volgt.

- Eerste voorbeeld: ‘Bij natuurrampen is het soms nodig een stad te ontruimen of te “evacueren”. Het A.N.P. vindt dat blijkbaar nog niet erg genoeg en evacueert zelfs de bevolking van die stad.’

‘Evacueren’ is ontleend aan het Frans. In die taal kan ‘évacuer’ zowel worden gebruikt voor plaatsen als voor personen. In het uitstekende woordenboek Micro-Robert vinden we: ‘Evacuer la population d'une ville bombardée, population évacuée, les évacués.’ Trouwens ook volgens Van Dale wordt ‘evacueren’ voor personen gebezigd. Hetzelfde geldt voor het Engels (evacuate).

- Tweede voorbeeld: ‘Zo kan ik het moeilijk pruimen dat de creaties van modeontwerpers “chique” worden genoemd, hoe goed dit woord ook bij de letterlijke betekenis van mannequins past.’

Hier schijnt dus, volgens de schrijver van het artikel, ‘chique’ alleen te worden gebruikt voor personen en niet voor zaken. Eerst een woord over de schrijfwijze van ‘chique’. Het zal wellicht tal van Nederlanders verwonderen dat in die vorm het woord in het Frans betekent tabakspruim of ook een bepaald soort vlo! Het Franse woord ‘chic’ in de betekenis van elegant, modieus, is een bijv. nw. dat voor beide genera wordt gebruikt en dus onveranderd blijft.

Het is niet juist dat alleen personen ‘chic’ kunnen zijn en niet de creaties van modeontwerpers, want in ‘Dictionnaire du Français contemporain’ van Larousse lezen we: ‘se dit des personnes et des choses qui ont de l'élégance,

[p. 37]

de la distinction.’ Men zegt dus wel degelijk ‘une toilette chic’ (Micro-Robert), ‘des robes chics’ (Petit Larousse).

- Derde voorbeeld: ‘Voor de liefhebber van literatuur is er een mer à boire aan titels voorhanden.’ (Blz. 9)

Het is begrijpelijk dat in een artikel over zeetermen de schrijver niet aan de verleiding heeft kunnen weerstaan om een uitdrukking te gebruiken waarin ‘mer’ voorkomt. Of die uitdrukking hier op juiste wijze is gebruikt, namelijk in de betekenis van overvloed, is een andere vraag. In een vroegere taalperiode van het Frans werd de wending ‘c'est la mer à boire’ gebruikt in de betekenis van ‘het is een onoverkomelijke moeilijkheid’. Ze is echter in onbruik geraakt, want in het moderne Frans hoort men ze nog alleen in negatieve zin gebruiken: ‘ce n'est pas la mer à boire’. Dit vindt men bevestigd in de woordenboeken die de taalontwikkeling op de voet volgen, zoals de al genoemde Micro-Robert en Dictionnaire du Français contemporain Larousse, waarin uitsluitend de negatieve vorm is opgenomen. De betekenis is: zo moeilijk is het niet. In ‘Dictionnaire Français-Allemand’ van Larousse staat als vertaling: ‘Das ist gar nicht so schlimm.’ Een vertaling van ‘c'est la mer à boire’ vindt men er niet.

Trouwens, die ‘mer à boire aan titels’ doet even zonderling aan als bijv. ‘er is nog een water naar zee dragen aan werk te doen’!

J. Verhasselt, Brussel