Onze Taal. Jaargang 42

Rijtjes

Met de betrekkelijke voornaamwoorden zijn nog rijtjes te maken. Er zijn veel vormen, maar er heerst geen willekeur. Elke vorm luistert nauwkeurig naar de regels: de die's en de wie's, de dat's en de wat's kunnen niet straffeloos door elkaar.

die	de mens(en) die hier loopt (lopen);
	de mens(en) die ik zie;
	degene(n) die hier loopt (lopen);
wie	de mens(en) wie ik dit geef;
	de mens(en) aan wie ik dit geef;
	wie dit leest (lezen), is (zijn) gek;
wier	de vrouw wier hart ik heb veroverd;
	de mensen wier leven ik bewonder;
wiens	de man wiens werk ik ken;
dat	het ei dat rot is;
	het ei dat ik eet;
	het ei dat ik een deuk heb gegeven;
wat	alles wat hij zegt, is juist;
	datgene wat hij zegt, is juist;
	wat hij zegt, is onjuist;
	hij slaapt steeds, wat ik onjuist vind;

[p. 13]

waarin	het bed waarin ik slaap;
	de bedden waarin ik sliep;
waarmee	de wagen(s) waarmee ik reis

Zo'n overzicht ziet er niet zo vreeswekkend uit; er zijn in de praktijk (vooral van het schrijven) nogal wat wrijf-punten. Bijvoorbeeld de volgende.

De schrijftaaltraditie wil dat de vormen met waar niet op personen betrekking mogen hebben. De regel zegt: het is niet de man waarmee ik werk, maar met wie ik werk (een andere kwestie is de splitsing in bijvoorbeeld de trein waar ik mee reis).

De regel is - ieder kan het talloze malen waarnemen bij zichzelf en anderen - niet geheel in overeenstemming met de normale gesproken beschaafde omgangstaal. Men kan aan de andere kant niet beweren dat met wie verouderd is, onnederlands, gekunsteld of gewrongen. Eigenlijk een vervelende zaak: een verbinding die eenvoudig en enkelzinnig is, blijkt in drieën mogelijk te zijn: met wie, waarmee en waar mee. Het verschil ligt in stijlniveau (niet lager of hoger maar anders).