Onze Taal. Jaargang 42

[p. 1]

[Nummer 1/2]

Nog eens het aardige van ons land

De heer ir. W.H. Jansen uit Vlaardingen heeft ons geschreven naar aanleiding van onze opmerkingen over buitenlandse meningen aangaande het Nederlands. De inhoud van zijn brief is voor ieder van ons belangrijk. De tekst luidt als volgt:

Met belangstelling heb ik in het laatste nummer van OT het artikeltje ‘Het aardige van Nederland’ gelezen, en wel in het bijzonder de eerste twee punten: de opmerkingen van The Times over de Nederlandse taal en de korte bespreking van Combechers artikel in Intermediair. Aan uw redactioneel commentaar zou ik graag iets toevoegen.

De heer Combecher besluit zijn voortreffelijk stuk over de verhouding Nederlands-Duits niet met vier, doch met vijf stellingen. De door U geciteerde derde stelling is in werkelijkheid de vierde, zodat ik aanneem dat de eerste stelling van Combecher U ontschoten is, namelijk: ‘Wij kunnen het ons niet meer permitteren zoveel vooroordelen ten opzichte van elkaar te hebben, want deze staan een Verenigd Europa in de weg, en dat Verenigd Europa valt veel moeilijker te verwezenlijken dan aanvankelijk werd gedacht, juist omdat ieder land de partnerlanden met eigen maatstaven wil blijven meten’.

Juist aan deze stelling had ik de door U aangehaalde uitspraken van The Times getoetst willen zien. U had dan niet alleen met wat meer kracht kunnen reageren op dit aanmatigend geschrijf in The Times, maar eveneens de waarschuwingen van Combecher over de toekomstige positie van het Nederlands in de EEG op wat positievere wijze kunnen steunen. Ik had van OT wel een wat minder berustende reactie verwacht dan zoiets als ‘we kunnen er waarschijnlijk weinig aan doen’ en ‘het heeft geen zin onszelf op te blazen’! Is het de redactie van OT bekend dat onlangs vijf leden van het Europese Parlement (twee belgen en drie nederlanders) een zestal vragen gesteld heeft aan de Europese Commissie inzake de reeds nu bedreigde positie van het Nederlands, met name de mogelijke uitsluiting van het Nederlands in publicaties van het Statistisch Bureau en het feit dat praktisch alleen franstalige afkortingen binnen de EEG toegelaten zijn? Laten wij ons toch vooral niet opblazen - nog even, en het Nederlands wordt door het Franse cultureel imperialisme binnen de EEG wel van de Europese taalkaart àfgeblazen!

Welk criterium hanteert OT eigenlijk om te bepalen of een taal wel of niet belangrijk is? Uit Uw commentaar kreeg ik de indruk dat het slechts om het aantal sprekers gaat. Maar stijgt de waarde van een cultuurtaal niet ver uit boven het kille getal dat het aantal personen aangeeft dat deze taal spreekt? Of zijn bijvoorbeeld Nederlands, Deens en Iers door hun relatief klein taalgebied tweederangs talen, die het niet verdienen op Europees niveau serieus genomen te worden? Ik mag toch aannemen dat U het met me eens bent, dat alle nationale talen, als dragers van de culturen die tezamen het Verenigd Europa moeten vormen, hun waardevolle bijdrage hebben geleverd aan de geschiedenis van ons werelddeel, en dat daarom geen enkele van deze talen ten prooi mag vallen aan het linguïstisch imperialisme waaraan met name Groot-Brittannië en Frankrijk zich schuldig maken.

Als zelfs OT niet meer iedere kans aangrijpt om aan te dringen op een actievere Nederlandse cultuurpolitiek, wie in ons land, met zijn historisch gegroeid minderwaardigheidscomplex, moet dat dan wel doen?

Tot zover de brief. De heer Jansen heeft gelijk: het is in hoge mate belangrijk dat het Nederlands zijn plaats binnen de EEG handhaaft. Toegeven is rampzalig, ook op ogenschijnlijk minder voorname punten als afkor-

[p. 2]

tingen en bepaalde publikaties. Wij zijn het volkomen met hem eens dat de waarde van een cultuurtaal niet gemeten mag worden aan ‘het kille getal dat het aantal personen aangeeft dat deze taal spreekt.’ Op de taak van ons genootschap in deze kwestie komen we straks terug. Eerst nog een paar andere berichten over het aardige van ons land en zijn taal.

1. William Shetter, professor Ned. taal in Bloomington Indiana U.S.A., in het blad van het Min. van Onderwijs, Uitleg, 15 september 1971 over Het universitair onderwijs in het Nederlands in de Verenigde Staten. Hij heeft het o.a. over de minachting voor het Nederlands dat de ‘collega's in de Duitse letterkunde’ tonen en zegt: ‘Nu wij het toch over minachting hebben, moet mij in dit verband een opmerking van het hart inzake het bekende en voor ons nog altijd verbazingwekkende gebrek bij vele Nederlanders aan belangstelling voor eigen taal en cultuur. Hoewel men graag ziet dat zijn eigen inspanning ten bate van een bepaalde zaak geappreciëerd wordt, merkt men dat de Nederlander in den vreemde (de neerlandicus natuurlijk uitgezonderd) deze pogingen steevast met grote verbazing begroet, een enkele keer met oprechte vreugde, maar doorgaans met een glimlach waarin een zekere tolerante geamuseerdheid niet te miskennen valt.’

2. Mei 1971. De Nederlandse minister-president houdt in Brussel een toespraak bij de viering van het 25-jarig bestaan van het Belg.-Ned. cultureel akkoord. Hij begint en eindigt zijn toespraak in het Frans; hij verontschuldigt zich in het Frans dat hij in het Nederlands zal verder gaan. ‘Het wordt tijd,’ zegt de Gazet van Antwerpen, ‘dat de Nederlandse Ambassadeur in ons land zijn regering erover informeert dat onze vorsten ook Nederlands begrijpen en spreken.’ (De minister-president vertelt later dat er afgesproken was dat hij twee talen zou gebruiken, uit hoffelijkheid jegens een tweetalig land. Zou dat ook met officiële bezoekers uit Frankrijk gebeuren?)

3. Augustus 1971. De Telegraaf geeft op de 20e in grote opmaak het bericht dat een ‘onverzettelijke, oud- gereformeerde veeboer uit Barneveld ervoor heeft gezorgd dat de Nederlandse taal eindelijk gebruikt mag worden in klachten en zaken die dienen of aangebracht worden bij het Europese Hof te Straatsburg.’

4. In augustus 1972 sterft in Rome op zeer hoge leeftijd de vroegere pauselijke internuntius in Nederland. De kranten melden in zijn biografie dat hij meer dan vijfentwintig jaar in ons land is geweest maar nooit Nederlands heeft geleerd.

5. Over de taal van het vermaak in de TV een artikel ‘Nederlands dode taal’ in de NRC 21-8-72: ‘Vanuit Hilversum wordt op het ogenblik een felle actie gevoerd om Nederland op te heffen. Alleen in het NOS-journaal, een enkele kerkelijke uitzending en in het spontane verslag over een sportgebeuren of de artistieke krachtmeting tussen twee zangeresjes uit de provincie ontsnapt er nog wel eens een woordje uit de moedertaal aan de aandacht van de programmamakers, maar verder wordt in ons Nederlandse Hollywood alleen van moderne wereldtalen gebruik gemaakt.’

6. November 1972. De Volkskrant (23 nov.) over het in het Duits gestelde veiligheidsrapport over de kerncentrale in de Zeeuwse plaats Borsele. De Vereniging Milieuhygiëne Zeeland protesteert omdat ‘het Duitse veiligheidsrapport voor veel mensen niet leesbaar is.’

7. Uitleg geeft op 29 november 1972 een artikel over de Neerlandistiek in Frankrijk. Het is geschreven door prof. André van Seggelen. Deze zegt: ‘Het Nederlandse volk heeft weinig cultureel zelfbewustzijn, nauwelijks enig respect voor wat het zelf in de loop der eeuwen aan waardevols heeft voortgebracht. Over enige zorg voor de eigen taal, produkt van een eeuwenlang groeiproces, hoeven we ons nauwelijks nog illusies te maken. Alleen de spellingstrijd kan zo nu en dan de hartstochten hoog doen oplaaien.’

8. Het Parool bericht 6 december 1972 dat Engelstalige series (Coronation Street, Onedin Lijn) ‘als regel moeten concurreren met eigen Nederlands vermaak’, zodat de Engelstalige series een lage kijkdichtheid hebben; dat illustreert ‘dat er blijkbaar (en terecht) voor de gemiddelde kijker toch niets gaat boven eigen Nederlands werk.’

9. Over Nederlanders in Canada de NRC op 8 december 1972. ‘In heel Canada is er maar één universiteit, in Calgary, waar onze taal wordt onderwezen.’ Een Engelsman verbaast zich erover ‘hoe weinig nationaal gevoel de Nederlanders hebben.’

10. De Belgische radioverslaggever Jan Wauters in Vrij Nederland 23 december 1972: ‘Dat zogenaamde sappige Vlaams dat jullie ons toedichten, dat is taalarmoede. Ik vind het vreselijk dat mijn kinderen, als ik ze naar school stuur, terugkomen met een gebroken taal. Het image dat Bomans op ons heeft geplakt, vind ik te betreuren. Mijn Nederlands is erg belangrijk. Het gebrek aan taalvastheid en taalzekerheid belemmert mij in reacties als ik met Nederlanders praat.’

11. Sonneveld in een vraaggesprek in Het Vaderland 30 december 1972: ‘Wat ik van Nederlanders soms moeilijk vind, is hun botheid, hun a-musische inslag, hun gebrek aan charme. - Je hebt nu eenmaal wèl overal ter wereld Francofielen, maar Nederland-fielen bestaan er niet.’

12. De (het) overal ter wereld gelezen weekly newsmagazine Time geeft op 25 december 1972 een boeiend artikel over het Aramees (Jesus' Language) dat o.a. in het Syrische dorp Maloula wordt gesproken. Om de verhouding Aramees - Hebreeuws duidelijk te maken zegt Time: ‘Everyone in Maloula in now bilingual in Arabic and Aramaic (which sounds roughly like Hebrew, much as Dutch, say, sounds like German).’

[p. 3]

13. Eenhoofdambtenaar bij de EEG, dr.J.A. Muilwijk, concludeert in ‘De plaats van het Nederlands in de EEG’, een artikel in Neerlandia, december 1972, blz. 134-135, dat ‘het Nederlands binnen het kader van de Europese Gemeenschappen zijn positie heeft weten te handhaven en, vergeleken met de situatie van vóór de oorlog, heeft versterkt.’

14. Blijkens de Volkskrant van 13-1-1973 staat in het Operajournaal (bij gelegenheid van de opvoering van Blauwbaard-in-vertaling): ‘Het Nederlands is dan ook sinds eeuwen door de Nederlanders beschouwd als wegwerptaal. De Nederlander is de enige die vreemd opkijkt wanneer een buitenlander die taal wèl wil leren.’

Commentaar nodig bij elk van de veertien bovenstaande berichten?

Het zou een te lange gedachtenwisseling worden; onze ervaring in dit soort kwesties is dat tegenover elk pro wel een contra te vinden is en omgekeerd. De vier volgende opmerkingen mogen voldoende zijn.

(Bij 4) De mededeling dat de vroegere internuntius géén enkel woord Nederlands heeft geleerd in de kwart eeuw dat hij hier was, wekt verbazing, maar voor een goed oordeel zou men meer moeten weten over achtergronden, omgeving, adviezen enz. Heeft deze gezant die - daar stond hij om bekend - zéér gesteld was op ons land nooit de behoefte gehad om wat Nederlands te kunnen lezen, verstaan en spreken?

(Bij 5) Over het niet-Nederlands op de TV: hoe vervelend dit soms ook moge zijn en hoe begrijpelijk het ook is dat het menigeen vaak te bar en te veel wordt, ieder zal toch moeten inzien dat ‘alléén Nederlands’ wegens de beperktheid van ons taalgebied en de geweldige vraag naar spelen, films, documentaires enz. eenvoudig onhaalbaar is (afgezien nog van de wenselijkheid.....)

(Bij 7) Als de uitlating van Van Seggelen in alle rust en objectiviteit gedaan is, moeten we hem gebrek aan kennis van de feiten òf schromelijke overdrijving verwijten. Let wel, hij zegt ‘nauwelijks enig respect’ (niet alleen voor de taal, maar voor alles: schilderkunst, muziek, toneel, literatuur, dans) en ‘nauwelijks nog illusies’.

(Bij 11) Nederland-fielen bestaan er wel en meer dan Sonneveld denkt. Oók in Frankrijk waar blijkbaar onze botheid a-musische inslag en gebrek aan charme toch nog enkelen kunnen trekken. Misschien kan een psycholoog of socioloog eens een aardige verhandeling schrijven over wat Nederlanders over Nederlanders denken, Duitsers over Duitsers, Fransen over Fransen, Engelsen over Engelsen.

Actieve taalpolitiek - in de zin van officiële verdediging en verbreiding van onze taal in het buitenland - ligt nu eenmaal niet op de weg van ons genootschap. Daartoe is het niet, althans niet in eerste instantie, opgericht; de geschiedenis van Onze Taal heeft bewezen dat het besluit van de oprichters, nl. dagelijkse taalverzorging en systematische cultuurpolitiek t.o.v. het buitenland gescheiden te houden, verstandig is geweest. Er zijn organisaties die deze vorm van cultuurpolitiek veel beter kunnen bedrijven dan wij, bijv. het ANV, Nederland in den Vreemde, de Vereniging Nederlands voor Anderstaligen, de Int. Vereniging voor Nederlandistiek. De overheid, trouwens, ziet deze politiek ook als een van haar taken. Ons gaat het vooral om de taal zélf: zuivering van oneerlijke, onpraktische bestanddelen, ordening van termen, schepping van nieuwe woorden, bescherming van gewaardeerd taalgoed, verzet tegen verkeerd geachte buitenlandse invloeden op het Nederlands, bevordering van goed taalgebruik, bevordering van goed taalinzicht, hulp bij taalmoeilijkheden, enz.

Dat betekent niet dat Onze Taal in het geheel geen aandacht besteedt aan zaken die met de hier besproken taalpolitiek samenhangen. Wie tijd genoeg heeft om de voorbije eenenveertig jaargangen uit te pluizen, kan materiaal te over vinden om een groot aantal bladzijden te vullen met de verdediging en de luister van het Nederlands.

Dikwijls is de voorlichting in het buitenland over het Nederlands beslist onvoldoende. In OT maart en mei 1971 is gewezen op de scheve voorstelling van zaken in Engelstalige kranten, encyclopedieën en andere publikaties als het de inhoud van de woorden Dutch en Flemish betreft.

Steeds maar hameren door de juiste man op het juiste ogenblik op de juiste plaats moet op den duur helpen. Maar wie kan dat en wil dat? Menige foute mededeling over het Nederlands wordt uit boek naar boek overgeschreven; er is lang niet altijd sprake van onwil, haast nooit van echte minachting, meestal van onwetendheid. Voorbeeld: Professor Leonard R. Palmer, een vooraanstaande Britse taalgeleerde, schrijft op blz. 390 van zijn pas verschenen boek Descriptive and Comparative Linguistics (London 1972): ‘Closely related to the Low German dialects are Dutch and Flemish. The inhabitants of the Frisian islands speak a language that is perhaps closest to English.’ De mededeling is onzuiver. Wie de werkelijkheid van de genoemde talen (niet drie, maar twee, nl. Nederlands en Fries) toevallig kent, is gerechtigd zich af te vragen of de informatie over andere talen in Palmers boek wel nauwkeurig is.

Ten slotte: het Fries van de inhabitants van de Frisian islands moge voor ons te midden van al dit ons aangedane leed een voorwerp van trots zijn. Wat anderen ook van ons beweren, al te onverdraagzaam in taalzaken zijn we niet: het Fries leeft in ons eigen taalgebied, het heeft dank zij een verstandige Nederlandse taalpolitiek alle kansen voor de toekomst. De ‘grote’ talen zijn niet zo tolerant; in dat opzicht kunnen de Britten met hun Wales, de Fransen met hun grenstalen, de Oostenrijkers met hun Slowenen in Karinthië, de Italianen met hun Tirolers nog wel wat van ons leren. Als ze willen komen kijken, hoeven ze niet eens zo ver als de islands te gaan.

J. Veering