Onze Taal. Jaargang 41

Zwevende dollarkoersen II

In het nummer van augustus 1971 van Onze Taal heb ik enige opmerkingen gemaakt over de herkomst van het woord dollar en van het dollarteken. Van dat teken zei ik: ‘Het dollarteken tenslotte is een verworden 8; de dollar was een stuk van 8 realen’.

Deze opmerking heeft een aantal reacties opgeroepen waarop ik hier graag nog even wil ingaan. Verschillende mensen zijn het niet eens met die verworden 8, en menen dat het dollarteken uit een dooreenschrijven van U en S van United States is ontstaan. Nu wil ik graag toegeven dat degeneratieverschijnselen (door het woord ‘verworden’ gesuggereerd) bestreden moeten worden, maar de andere verklaring is toch niet zo aannemelijk als hij op het eerste gezicht lijkt.

Ik heb opnieuw en nog beter mijn best gedaan (taal is niet logisch zoals U merkt) om de herkomst van het dollarteken te achterhalen. De volgende mogelijkheden zijn me daarbij onder ogen of ter ore gekomen.

1. Het dollarteken is ontstaan uit een S. Die S is dan de afkorting van ‘silver’, omdat het een zilveren munt betreft. De S zou eventueel ook nog komen van de Romeinse munt ‘sextus’ die dan als model gediend zou hebben. De streep erdoor is ter voorkoming van misverstanden.

Dit is een zeer onwaarschijnlijke verklaring.

2. Van alle encyclopedieën die ik er op nageslagen heb (Winkler Prins, Brockhaus Brittanica, Americana, Colliers, Larousse) geeft alleen de Duitse in deel 4 (1968) een verklaring van het dollarteken. De andere noemen het teken alleen, maar verklaren niet. Brockhaus zegt: ‘Die Abkürzung $ ist vermutlich nicht aus einer Zusammenschreibung von US, sondern aus der Abkürzung ps = Peso entstanden’.

Inderdaad geven een P en een S door elkaar geschreven ongeveer het dollarteken. Het zou dan tevens een antwoord zijn op de vraag of het dollarteken nu met één of met twee strepen door de S moet: een P heeft maar één poot.

Bovendien wordt in heel wat landen, die de peso als munteenheid voeren, ook het dollarteken daarvoor gebruikt: Argentinië, Columbia, Cuba, Mexico, Uruguay.

[p. 20]

Daar staat echter tegenover dat het teken ook gebruikt wordt ter aanduiding van de Chinese yuan en de escudo van Portugal en Chili. De cruzeiro van Brazilië wordt aangeduid met Cr $ en de cordoba van Nicaragua met C $. Volgens Webster's seventh new collegiate dictionary (1965) wordt ‘dollar’ dan ook gebruikt ter aanduiding van ‘any of numerous coins patterned after the taler (as a Spanish piece of eight)’. Hier komt dan weer de 8 als basiseenheid om de hoek kijken, en daarmee de derde verklaring.

3. In het Handwoordenboek der Nederlandse taal van Koenen-Endepols (1966) staat over de dollar dat hij wordt ‘voorgesteld door $, afgeleid van het cijfer 8, n.l. stuk van 8 realen’.

Men had dus een nieuwe munteenheid, ter waarde van 8 oude eenheden, zogenaamde ‘stukken van acht’. Om nu te voorkomen, dat de aanduiding 8 voor de nieuwe munteenheid bij het getal getrokken werd, zette men er een streep door. Dus 8 stukken van acht werd $ 8. Voor deze éne streep had men ook al andere voorbeelden. Om dezelfde reden werd de £ van het Engelse pond voorzien van een streep. Hij kon eventueel als de Romeinse aanduiding voor 50 gezien worden; in de middeleeuwen, zeer goed voorstelbaar.

4. Rest nog de verklaring dat het dollarteken van US afgeleid is. Deze lijkt op het eerste gezicht zeer voor de hand liggend. Wij denken bij dollars nu eenmaal het eerst aan de United States. Ook Mathews die A dictionary of Americanisms (Chicago, 1956) heeft samengesteld geeft deze verklaring. Op pag. 502 staat over het dollarteken: ‘The dollar mark in question is only applied, properly, to the United States coin, or currency, of that name; and originally in order to distinguish it as such, it was written with the “U.S.” affixed; as “U.S. 100 dollars”, - and then, by abbreviation, to the two letters in one, the S crossing the U - out of which has grown the $’. Dit verhaal is uit de Boston Weekly Mail van 23 januari 1847 gehaald. Hiermee wordt in ieder geval wel de dubbele streep verklaard, maar verder is de zelfgenoegzaamheid van het verhaal groter dan de waarschijnlijkheid. De Amerikaanse dollar is als munt nog geen tweehonderd jaar oud, en misschien is het teken in andere landen al wel ouder en toch ook wel ‘properly applied’. Dat het teken namelijk langzamerhand uit de letters U en S is ontstaan, wordt wel onwaarschijnlijk, als Mathews meteen na de vorige bron nog een tweede citeert. Uit het Hist. Mag. I (1857) pag. 186 citeert hij: ‘The earliest use of the dollar-mark that has come to my knowledge, was in 1784, when Jefferson in the memorial which proposed the dollar as the American money-unit, employed the $ sign’.

Kortom, het teken is ook in de Verenigde Staten al ouder dan de munt dollar. En dan wordt een langzamerhand ontstaan uit US vóór de dollar wel erg onwaarschijnlijk. De peso en de 8 hebben duidelijk oudere rechten, en van die twee lijkt mij de 8 de beste basis voor het teken $.

A.J. Vervoorn.