Zweefmolenstijl
In Kleine Taalles, mei '71, wijst u erop dat de twee polen (o.a. gezegde en lijdend voorwerp) in een zin + bepalingen niet te ver van elkaar af mogen staan, omdat dat daar de duidelijkheid voor de lezer onder lijdt. Wordt de desbetreffende stijl niet aangeduid als Zweefmolenstijl? Dit woord, dat wij eens ergens lazen, typeert zo prachtig de eigenschap om de tweede ‘pool’ zo ver mogelijk van de eerste neer te zetten. Zo'n zin moet twee keer gelezen worden: tijdverlies, verlies aan concentratie.
Een zin in zweefmolenstijl ziet er vaak zo ‘geknutseld’ uit; wie weet hoe voldaan de schrijver erover is.
C. Fuhri Snethlage-Ledeboer, Haarlem (Red.) Het woord ‘zweefmolenstijl’ kenden we niet. Het lijkt een goed woord. In rationele stijl kan de zweefmolen inderdaad veel kwaad doen. Hieronder volgen een tiental ambtelijke zinnen waarin de natuurlijke volgorde niet is betracht, waarschijnlijk omdat de makers ‘intuïtief’ hebben begrepen dat deze volgorde (de zweefmolen) de duidelijkheid geen goed zou doen. (Zin 5 t/m 10 uit het Weekblad De Gemeentestem 1969, nr. 6066 en 6075).
1) Voor de goede orde sluiten wij hierbij in een aanvraagformulieren dat u dient in te vullen enz.
2) Hierbij zend ik u ter kennisneming een exemplaar van de eerste en tweede vergadering van de groep voor het plan A. te B.
3) Hierbij bied ik u aan een concept van een brief met intekeningsformulier zoals deze kan worden gericht enz.
4) Tevens sluit ik hierbij in een adreslijst van daartoe in aanmerking komende bedrijven.
5) ... dat het college niet als begrafeniskosten wilde aanvaarden de kosten van de rouwcirculaires en die van een koffietafel.
6) ... waarin zijn vermeld de gegevens omtrent de economische uitvoerbaarheid voor zover het bestemmingen betreft die in de naaste toekomst zullen worden gerealiseerd.
7) Vervolgens wordt in het rapport onderscheiden de beleidsvaststellende functie (bestuurders) en de beleidsvoorbereidende en beleidsuitvoerende functie (administratie).
8. ... de vraag of de eerste opdracht zou moeten zijn het ontwerpen van een initiatiefvoorstel tot herverdeling van de overheidsfinanciën.
9) De Gedeputeerde Staten zullen in hun overweging moeten betrekken de bepaling van het voorgestelde nieuwe artikel 54 waarin zal worden neergelegd dat de kosten van bijstand niet kunnen worden verhaald.
10) Hebben de samenstellers zich gerealiseerd het totaal andere staatsbeeld met de kleine ministeriële departementen naast grote zelfstandige staatsdiensten, het ontbreken van ministeriële verantwoordelijkheid in de zin, waarin wij die kennen, de openheid in stukken, de ombudsman?
Het Duits kent de moeilijkheid ook. (De drie Scandinavische talen eveneens?) Mark Twain bespot de volgorde in zijn A Connecticut Yankee in King Arthurs Court. Als een Duitser in een zin duikt, zegt hij, zie je hem niet meer terug ... totdat hij aan de andere kant van de Atlantische Oceaan opduikt met het werkwoord in zijn mond. Het Duits is op dit punt strenger dan onze taal: een volgorde als in de vorige zin (eerst ‘opduikt’ en dan ‘met het werkwoord in zijn mond’) zou in die taal verboden zijn. De hier besproken verschuiving van de zinsdelen, zodat de zin wat beter leesbaar wordt, noemt men in het Duits Ausklammerung (de ‘normale’ volgorde is de Umklammerung). De beroemde Dudenspraakkunst (Mannheim 1966, blz. 636 e.v.) is op het vroeger zo streng gereglementeerde terrein van de Um- en de Ausklammerung al heel wat soepeler geworden. De grap van Mark Twain slaat - laten we althans hopen - niet op het moderne Duits en Nederlands.
Auteursrechtelijk beschermd