Onze Taal. Jaargang 34

Milderen

Enige malen ben ik in kranten en tijdschriften de woorden ‘milderen’ en ‘mildering’ tegengekomen, laatstelijk in het Nederlands Juristenblad. Ik vraag mij af, of dit Nederlandse woordvormen zijn.

De vorm ‘milderen’ is een werkwoord, afgeleid van comparatief van een bijvoeglijk naamwoord door toevoeging van ‘en’, zonder voorvoegsel. Komt een zodanige vorm wel meer voor? Ik weet er geen voorbeeld van. De gewoonste manier om een werkwoord te vormen, dat aanduidt, dat een eigenschap van een mens of zaak versterkt wordt, is het voorvoegen van ‘ver’ en het achtervoegen (achter de stellende trap) van ‘en’.

Voorbeelden: versterken, verzachten, vergroten, verkleinen, verhogen, verlagen, verfraaien, vermoeien, verkorten, verbreden, versmallen, verlichten, verzwaren, zich verjongen, vermageren (intransitief; mager is geen comparatief!), verflauwen, verscherpen, verzilten.

Een beetje anders zijn, dunkt mij, verharden, en verduisteren, die niet betekenen harder of duisterder maken, maar eenvoudig hard of duister maken; duister is natuurlijk geen comparatief. Maar naast vormen, die zijn afgeleid van een stellende trap, voorafgegaan door ‘ver’, komen ook enkele vormen voor, die eveneens worden voorafgegaan door ‘ver’, maar die zijn afgeleid van een vergelijkende trap: verbeteren (vergoeden is heel iets anders!), vermeerderen (dubbele comparatief?), verminderen, verslechteren (is dit niet een nieuwe vorming naar analogie van verbeteren?), verergeren (intransitief), verouderen (eveneens intransitief). Een systeem kan ik niet ontdekken, hetgeen bij een levende taal ook vanzelf spreekt.

Maar, zoals gezegd, een vorm afgeleid van een comparatief zonder voorvoegsel ‘ver’ ken ik niet, behalve dan het bewuste milderen. Het grote woordenboek der Nederlandse taal (bij Van Dale komt milderen niet voor) noemt milderen wel onder de afleidingen van mild, maar zegt dat het in de 19de eeuw alleen voorkomt bij Zuidnederlandse schrijvers, blijkbaar naar het voorbeeld van het Duitse ‘mildern’, doch dat het in de levende taal en in de algemene schrijftaal onbekend is. De verwijzing naar het Duits gaf mij aanleiding eens na te gaan, hoe overeenkomstige woorden in die taal meestal gevormd worden. Ik durf geen conclusies te trekken, maar krijg de indruk, dat de vormen afgeleid van een comparatief met het voorvoegsel ‘ver’ in het Duits talrijker zijn dan bij ons: niet alleen verbessern, verschlechtern, vermehren, vermindern, maar ook vergrössern, verkleinern, verlängern; daarentegen verkürzen (zonder r). Vormen zonder voorvoegsel heb-ik ook in het Duits niet gevonden, behalve dan mildern en misschien ändern (maar is dit wel van een comparatief afgeleid?).

Mocht men tot de conclusie komen, dat milderen geen goede Nederlandse woordvorm is, waardoor zou men dit woord dan moeten vervangen? Vermilden lijkt mij niet-bestaand. Vermilden is wel eens door Conscience gebruikt, maar klinkt mij toch ook zeer ongewoon.

Verzachten is een bruikbaar synoniem. Wil men beslist met het woord mild werken, dan zal men moeten spreken van milder maken, wat echter niet mooi is, terwijl men er geen zelfstandig naamwoord mee kan vormen.

S.