Onze Taal. Jaargang 33

Hoe schrijf ik expertinees?

Een paar jaar geleden heeft de Amerikaanse wiskundige Brockway McMillan zijn landgenoten in officiële functies enige richtlijnen gegeven voor het schrijven van Officialees, een taal die ontstaan is in Washington ‘waar het gevaarlijk is te zeggen wat je bedoelt, omdat iemand je aan je woorden zou kunnen houden’.

In Nederland is het door McMillan beschreven taalverschijnsel niet onbekend. Vaak stuit men op teksten die geschreven zijn in het zgn. Expertinees, de meest gebruikte Rapportagetaal, verwant aan het oude Ambtoe en het Burokraats.

Hier volgen enige richtlijnen voor hen die zich verder willen bekwamen in het Expertinees; deze aanwijzingen zijn vrij bewerkt naar de grammatica van het Officialees.

Gebruik succeswoorden

Sommige woorden zijn altijd goed: ze zijn machtig en veelomvattend; ze pretenderen een heleboel zonder veel te zeggen. Systeem is er een. Vergeet ook niet concept; het is abstract en diepzinnig. Gebruik het altijd in plaats van plan. Niemand houdt van een ‘plan’; het maakt medeplichtigen. Wat men wil is ‘het concept van een systeem’ of ‘van een programma’.

Gestructureerd is ook een verrukkelijk woord, want intellectuelen gebruiken het. Allerlei chefs hebben het overgenomen van organisatie-adviseurs en die hebben het geleend van sociologen. (En zoals u al vermoedde: die jongens hebben het gemaakt door een zelfstandig naamwoord te kruisen met de uitgang -eren). Let er niet op wat gestructureerd betekent; denk alleen maar aan indrukwekkende instituten, grote schrijfbureaus en duur inzicht in vage problemen. Als uw baan gestructureerd kan worden, maakt u een reuzesprong.

Sommige succeswoorden hebben alleen maar succes omdat iedereen ze gebruikt, zoals communicatie, methodologie, infra-structuren, conditionering. Maar vergis u niet! Basis bijvoorbeeld is geen succeswoord. In een succeswoord zit alles panklaar, maar een basis moet altijd worden toegelicht, er moet iets op de basis staan. Net zoals bij situatie; dat is meer een kruispunt.

Vergeet ook niet de voorvoegsels zoals infra-, pre- en vooral multi- en de multi-functionele achtervoegsels -eel, -aal en -ief. Bijvoorbeeld: ‘In de pre-legale controversiële situatie rond de multilaterale aspecten van de Mammoetwet, geconditioneerd in de infra-structuren der educationele concepten van confessionele aard, waarin tevens de recentelijk toegenomen tendenties naar verticale migraties meespelen, treedt ook een gebrek aan een methodologie der groepsconfrontaties aan de dag.’

[p. 16]

(Vertaling: Altijd hebben openbaar, rooms en christelijk elkaar al met schele ogen bekeken. Nu die Mammoetwet er is, zouden ze allemaal wel wat nieuws willen, want och ja, iedereen wil zijn kinderen via de school vooruit helpen. Maar ja, je hebt zo je oude principes. En hoe moet dat nou eigenlijk? Hoe kunnen ze opeens met elkaar gaan praten, zolang ze feitelijk nog meer tegenover dan naast elkaar staan? Daar ziet voorlopig niemand een gat in.)

Een ingenieur zei laatst: ‘Dat ding werkt niet als het krom wordt.’ Maar hij leerde wel beter. Zijn laatste rapport luidde: ‘Het juiste functioneren van deze component is kritisch afhankelijk van een constante dimensionale integriteit.’

Laat nooit een zelfstandig naamwoord alleen staan

Niemand geeft iets om een zelfstandig naamwoord zonder een bepaling, ook al is het een groot woord. Zet er woorden bij, dat pakt.

Die component van daareven bijvoorbeeld. Iedereen weet dat een component in een systeem hoort. Wees niet flauw; maak ervan: een component van het systeem, of beter nog: een systeemcomponent.

Pas op voor werkwoorden

Ze compromitteren u (zijn compromitterend voor uw persoon). Probeer u te beperken tot hebben, zijn en vooral worden, want daarbij zijn altijd andere woorden nodig. Een opzichter gaf iemand eens een baantje. Na overleg met Personeelszaken herzag de opzichter zijn besluit en hij gaf de man een ‘aanstelling’. Gelukkig wist de afdeling Publiciteit beter en schreef dat de employé werd aangesteld. Juist op tijd maakte iemand er nog van: dat de employé een functie kreeg in het defensieproduktieprogramma.

Als het met de hulpwerkwoorden niet gaat, probeer het dan met abstracte vormen. Je kunt op allerlei manieren een activiteit uitdrukken zonder precies toe te geven dat er werkelijk iets is gebeurd en wat er is gebeurd en wie wat deed.

Veronderstel dat u de kleuren van verschillende stroken met elkaar heeft vergeleken. U kunt gemakkelijk verbergen wie dat deed door te zeggen: ‘kleurenmonsters van verschillende proefstroken werden vergeleken’. Dit is niet zo scherp meer; toch is het nog te direct en op de man af. Uw superieuren zullen de voorkeur geven aan: ‘Een vergelijking van kleurenmonsters van verschillende proefstroken werd verricht’. Hier is de activiteit wat kalmer. Maar als het om een eindrapport gaat, is het beter zich te verstoppen achter: ‘Door onderlinge proefkleurenstrokenvergelijking kon worden vastgesteld dat...’. Nou heeft niemand iets gedaan; er is zomaar iets gebeurd, iedereen gaat vrijuit. En juist omdat niemand iets heeft gedaan, hoeft ook niet beschreven te worden hoe het gedaan is. Dus een rapport minder en dus minder kans op kritiek.

(Tussen haakjes: nooit toegeven dat de twee monsters verschilden; zeggen dat de kleuren verschillend waren is het uiterste.)

J.B.