Onze Taal. Jaargang 32

[p. 48]

Nederlandse les per korte golf

Het was in een herfstnacht van het vorig jaar, de laatste Engelse uitzending van de Wereldomroep, gericht op Canada en het oostelijk deel van de Verenigde Staten. Omroeper Jerry Cowan had nog een minuut over voordat de slotmelodie van de uitzending zou worden gedraaid. Hij was al van plan weer een paar zinnen te zeggen over de brieven die de luisteraars konden sturen, toen hem een verzoek van de Engelse afdeling te binnen schoot. Hij zat ineens rechtop in zijn stoel, glimlachte tegen de microfoon, en zei: ‘U hebt in onze uitzendingen natuurlijk al veel gehoord over Nederland, hoe het reilt en zeilt, maar zou het niet leuk zijn als u ook iets van onze taal zou leren? Met andere woorden, wat zoudt u zeggen van Nederlandse lessen per radio? Schrijft u maar eens een briefje, dan zullen wij bekijken wat wij voor u kunnen doen’.

Het balletje, dat omroeper Jerry Cowan in die herfstnacht opgooide bleek in enkele weken gegroeid te zijn tot een grote sneeuwbal, zó groot was het aantal brieven om inlichtingen en directe aanvragen. Natuurlijk was aan die oproep van omroeper Cowan heel wat vooraf gegaan. De heer Van Gelder van de Engelse afdeling had al enkele maanden rondgelopen met de vraag, die een aantal professoren in Den Haag zich hadden gesteld: ‘Is het nu werkelijk waar, dat het Nederlands maar zo'n beperkt taalgebied heeft? Wat is de belangstelling in het buitenland voor Nederland en de Nederlandse taal? Per slot van rekening is het Nederlands de derde germaanse taal en dan moeten wij het Engels nog onder de germaanse talen rekenen. Het is ook een van de voertalen in de Europese Gemeenschap!’

De heer Van Gelder wilde graag via de Wereldomroep die belangstelling eens peilen. De Wereldomroep met zijn uitzendingen gericht op het buitenland in verschillende talen moest toch hèt medium zijn dat een antwoord kon geven op deze vraag.

En toen was de gedachte-stap naar lessen in het Nederlands maar klein, Drs. L.F. Tijmstra, directeur van de Wereldomroep, had voor de start van de cursus een minimum geëist van driehonderd aanmeldingen. Tot ieders verbazing was dat minimum in minder dan twee maanden overschreden.

Men was niet alleen blij verrast over het aantal brieven, maar ook over de inhoud en de schrijvers ervan. Daar was de vee-arts uit Frankrijk, de spoorwegman uit Amerika, de lerares Nederlands op een Engelse avondschool, de verkeerstorenman van een vliegveld in Nigeria. Ook kwamen er veel aanvragen binnen van vrouwen, wier man afkomstig was uit Nederland (emigranten!) en van mensen die bevriend waren met Nederlanders, die werken of wonen in hun land. Kortom, alle factoren waren aanwezig om te beginnen met:

DUTCH BY RADIO

De lessen:

De heer Van Gelder had intussen al weken gezocht naar een vorm waarin hij de lessen zou kunnen gieten. Telkens stuitte hij op bezwaren: dát systeem was didactisch niet verantwoord, dié manier zou zeker niet aanspreken bij de luisteraar. Bovendien moet je een luisteraar nooit te lang binden. Daarom had men het maximum (voorlopig) gesteld op 26 lessen. In de heer J.B.A. Nijssen tenslotte vond de heer Van Gelder de juiste man. Hij was een wetenschapsman op taalgebied en secretaris van de Stichting voor toegepaste Taalwetenschap. Na lange besprekingen met hem kwam er een plan, dat het mes aan twee kanten deed snijden; het zouden 26 wekelijkse uitzendingen worden, ingesteld op het doel de Engels-sprekende buitenlanders enigszins het Nederlands te leren verstaan. Met de nadruk op verstaan, want men was het er wel over eens, dat het leren spréken te hoog gegrepen zou zijn. En dan liep de Wereldomroep de kans zijn doel voorbij te schieten. Goed: Nederlands leren verstaan dus, maar men heeft tegelijkertijd een andere mogelijkheid aangegrepen, namelijk om in de lessen iets over Nederland te vertellen. Nu, deze kunst verstaat de Wereldomroep wel. Dat is immers zijn taak! Er lag een dankbaar terrein, bij wijze van spreken, met de mond open: het toeristisch aspect van ons land!

Het produkt van het samenspel tussen Wereldomroep en de heer Nijssen was een serie eenvoudige lessen, die door de heer Van Gelder werd bewerkt voor radiogebruik en wel op een zodanige manier, dat het karakter en zelfs de inhoud van de lessen niet werden aangetast.

De presentatie moest echter zó aantrekkelijk zijn dat de niet-cursist niet teleurgesteld de knop van zijn toestel zou omdraaien.

De programma's (want dat zijn het geworden) worden gepresenteerd door twee radiomensen, die ervaring hebben met uitzendingen voor de korte golf: Guus (John) van der Steen, presentator-regisseur en mej. Joost Kal, regisseur en logopediste.

Na de herkenningsmelodie (onmisbaar!) en een inleiding worden de reacties van de luisteraars besproken en dan pas komt men tot ‘zaken’: de eigenlijke les, waarin de vertaling in het Engels tevens is opgenomen. Om u een beeld te geven volgt hier de eerste les ‘Dutch by Radio’:

‘Ons land heet Nederland. Het heeft veel water; zout zoet en brak water. Het water van de Noordzee, langs de kust is zout. Onze rivieren, meren, beken, kanalen en sloten bevatten zoet water. Rond de eilanden van Zeeland en Zuid-Holland is veel brak water. Kijk eens op een goede kaart van Nederland. U ziet dan, dat Zuid-Holland en Zeeland twee provincies van Nederland zijn. Twee van de elf. Het water is een vriend en een vijand. In les twee vertel ik u meer over deze vriend. Drinkt u water, melk, koffie, thee, bier of wijn?’. U ziet wel, aan het eind van de les wordt er een vraag gesteld die kan worden beantwoord met gegevens uit dezelfde les.

Het ligt in de bedoeling, dat de cursist het antwoord op een briefkaart zet en opstuurt aan ‘Dutch by Radio’ te Hilversum. Ook krijgt hij - natuurlijk - de gelegenheid om vragen te stellen. Met deze methode had de Wereldomroep twee dingen voor: men kreeg een indruk hoe de cursist reageerde en men wist ongeveer wat hij van de les had opgestoken. Er waren natuurlijk

[p. 49]

wel lachertjes bij de antwoorden. Maar het liép! Zij kwamen binnen bij bosjes, om het zo maar eens te zeggen. Hier zijn een paar voorbeelden:

Valerie Massar uit Dunedin - Nieuw-Zeeland:

‘Ik ben kort hand secretaris van beroep’

Een mevrouw uit Djeddah - Sa'udi Arabië:

‘Ik wil graag een borrel met kaas en wat mosterd’.

F. Robins uit Sussex, Engeland: (antwoord op les één): ‘Nee, ik drink koffie. Koffie is een vriend’.

De cursisten kregen de lessen ook op schrift. Aan alle luisteraars - waar ook ter wereld - die hadden ingeschreven voor Dutch by Radio, werden zij gratis opgestuurd.

Waar kwamen zij vandaan?

Toen na twee maanden een tussentijdse balans werd opgemaakt, waren er 800 cursisten ingeschreven. Het is wel interessant, eens na te gaan waar de mensen wonen, die belangstelling hebben voor de Nederlandse taal.

De percentages vallen uiteen in vier plukken: De Verenigde Staten met 34%; Groot-Brittannië en Ierland met 30%; Canada, Nieuw-Zeeland, Australië met 10% en dan nog een diversenpost van 26%. Als wij deze diversen gaan detailleren, komen er maar liefst 47 landen te voorschijn, van Japan tot Ghana en van Brits-Guyana tot Duitsland. Had u zich voorgesteld, dat er in Trinidad/Tobago of Mauritius mensen wonen, die een intensieve belangstelling hebben voor Nederland?

Het verloop van de cursus:

Wij vertelden u al dat er aan zo'n uitzending ook bepaalde programma-technische eisen moeten worden gesteld. Na enkele lessen bleek, dat de manier van presentatie (twee stemmen, herhaling van de tekst uit de voorgaande les en omlijsting door muziek) zó aangesproken had, dat het aantal cursisten groeide van 400 in januari tot duizend, nu de lessen haast zijn afgelopen. Dat plaatste de Wereldoproep voor een nieuwe moeilijkheid: wat moest men beginnen met de cursisten, die halverwege of later met hun neus in de Nederlandse boter waren gevallen? Daar vond men dit op: de gehele cursus zal worden herhaald met ingang van 1 september. Dat gebeurt na het Happy Station programma van Edward Startz op zondag.

Wéér werd Dutch by Radio ‘geplugd’, en wéér stroomden de aanmeldingen binnen. Voor de herhalingscursus zijn nu al 350 cursisten ingeschreven en de heer Van Gelder verwacht dat hij op 1 september kan beginnen met ongeveer duizend deelnemers.

Bovendien zijn de reacties zó enthousiast, dat er een ‘follow-up’-cursus zal worden geschreven, die in 1964 wordt uitgezonden.

De resultaten:

De schrijver van de cursus had zich voor ogen gehouden, dat wij aan de buitenlander alleen zouden leren iets te verstáán van het Nederlands. Sommige cursisten denken daar blijkbaar anders over, want er kwamen al spoedig brieven binnen, waarin werd gevraagd om een aanvullend leerboek. In de les werd toen opgegeven: ‘Introduction to Dutch’, by William Shetter.

Ook werden kaarten gestuurd naar de cursisten met de informatie dat studeren gemakkelijker is als je het samen doet. De cursist kon dan de naam van ‘iemand anders’ opgeven, en de Wereldomroep deed de rest. De cursisten werd aangeraden bandrecorders te gebruiken, zodat de uitspraak kon worden gecontroleerd. De Engelse afdeling krijgt nu wekelijks een aantal brieven binnen van ‘vaste’ vrienden-van-Nederland. Allemaal mensen, die door ‘Dutch by Radio’ meer belangstelling hebben gekregen voor ons land, onze taal en ons volk. Let wel: zij schrijven in het Nederlands! Dat ‘Nederlands’ is er ook vaak naar, maar wat wilt u? Tot slot van mijn verhaal laat ik u meelezen in een brief van zo'n nieuwe vriend van Nederland. Wat zegt u ervan? Hartverwarmend toch zeker?

C.R. Wise, Denistone, NSW, Australië:

‘Dear Sirs, Pardon Geachte heren en betoverende Joke, Het spijt mij, maar ik ken niet de namen van de Olympische kampioens en het jaar van hun succes. Fanny Blankerskoen, Ilse Konrads en haar broer zijn namen wel kende bij mij. Maar Piet van Soest is wel bekend naar mij. Ik vind hem gemakkelijk te verstaan, als hij spreekt zo helderlijk. Nog andere Hollanders die zijn bekent aan me, zijn de beroemde schrijver van Hollands Glorie, Jan de Hartog, Piet Bakker met zijn verhalen van het leven langs de waterwegen, Van Gogh met schilderijen van een werkelijke natuur (wij zagen nog wat van zijn schilderijen hier in Sydney het vorig jaar) Teddy en Henk Scholten met hun gelukkige zangen; voorzitter De Quay met zijn bestuurpiekeren; de K.L.M. met zijn ongeruste belangstelling aan de verheven kosten van passagiersvliegtuigen-operatie. Dan ken ik ook een klein beetje van de voetbalwedstrijd Nederland tegen België en de schaatsenrijdenkampioenschappen. Dan is er ook uw kranten en tijdschriften.

Ik vind Libelle een beste magazijn - en ik ben een man! Niet een woordenboek! Ik hoop Joke gaat niet te ruzie maken.’

Hoogachtend,

Ray Wise.

(Joke is mej. Joost Kal, die Dutch by Radio presenteert. In één van de lessen werd gesproken van:

‘Een man, een man, een woord, een woord
Een vrouw, een woordenboek’

Piet van Soest is de schrijver van het Nederlands Nieuwsjournaal).

Elbert Hovius.