Onze Taal. Jaargang 28

[p. 55]

[Nummer 12]

Het woord en het ding

Men zegt - men, de grote, onbekende, vage, algemene men - dat er een speciale karakterstructuur vereist is om ingezonden stukken te schrijven. Iedereen ontmoet bij zijn dagelijkse kranten- en tijdschriftlectuur uitspraken die ons nopen de vuist op tafel te doen dalen met de verontwaardigde kreet: maar dat gaat toch alle perken te buiten! De vuist ontspannen, een pen grijpen, een stuk schrijven, daarvoor is echter een heel bijzondere aanleg vereist... Welnu, wij moeten van onszelf, met enige spijt, constateren dat wij zulk een aard bezitten.

In een publikatie van het Nederlands Instituut voor Efficiency (E 398, Doelmatigheid van Industriële vormgeving, nov. 1959) staat o.a.

Vraagt men dus wat industriële vormgeving eigenlijk met vormgeving of vorm in engere zin te maken heeft, dan moet het antwoord luiden: slechts betrekkelijk weinig. Wij kampen in ons land met een misverstand omdat de term vormgeving te eng is voor de gedachte die er door wordt uitgedrukt. De term ‘industrial design’ zegt, exacter dan in het Nederlandse spraakgebruik mogelijk is, dat het hier gaat om: de ontwikkeling van een produkt vanuit een totale ontwerpvisie, een visie waarbij het ‘vorm-geven’ in engere zin doorgaans slechts een ondergeschikte rol speelt, namelijk als facet van het totale ontwerp.
Ware het anders, dan zou de ‘industrial designer’ een soort ‘cosmetician’ zijn, die men voor een rond bedrag een kleine schoonheidsoperatie laat verrichten om zodoende het wonder van een verjongd produkt tot stand te brengen. Inderdaad, ‘odd business’ zou dit zijn. Maar ‘odd’ is de ‘business’ der industriële vormgeving allerminst. En zij is ook geen ‘business’ uitsluitend voor de ontwerper die de industrie zijn ‘total service’ aanbiedt. Zij is ‘business’ eerst en vooral voor de industrie zelf en als zodanig is zij zulk een belangrijke ‘zakelijke aangelegenheid’ dat zij slechts door de direktie behandeld kan worden. De ondernemer heeft uiteindelijk de verantwoording voor de richting waarin de ‘totale ontwerpvisie’ zal gaan. De industriële ontwerper fungeert daarbij als zijn deskundige vertrouwensman.
Niet alleen het Nederlandse spraakgebruik kampt met de moeilijkheid van een juiste terminologie. De Fransen spreken van ‘esthétique industrielle’ en dat is nog verder van de waarheid dan ons woord ‘vormgeving’. Industriële ontwerpers zijn geen ‘stylistes industriels’ en het zijn ook geen ‘vormgevers’. Deze uiteenlopende terminologieën dreigen de zaak waar het hier om gaat tot een loutere vormkwestie terug te brengen. Om aan dit kwalijke misverstand te ontkomen, noemt de onlangs in West-Duitsland opgerichte beroepsorganisatie van industriële ontwerpers zich: ‘Verband Deutscher Industrie Designers’. De Duitsers, over het algemeen sterk in het vertalen van vreemde termen waar andere talen geen kans toe zien (bijv.: TV, internationaal gangbare term, is in het Duits Fernsehen), hebben het opgegeven voor ‘industrial design’ een adequaat Duits woord te vinden. Niet zonder humor verklaarde dr. H. König, Duits afgevaardigde op het in september jl. te Stockholm gehouden internationale congres van de ICSID: Zoals de wereld ons woord ‘kitsch’ als onvertaalbaar heeft geaccepteerd, zo moeten wij nu ‘industrial design’ accepteren.

Taalkundige scholing is geen vereiste om in te zien dat in de bovenstaande beschouwing sprake is van een afschuwelijk misverstand, van een venijnig misleidende ketterij zelfs. Laten we onwrikbaar vasthouden aan twee ‘stellingen’:

1.	het woord is niet het ding;
2.	het woord kan niet alles zeggen.

ad 1. Het woord is ‘maar’ een aanduiding, een symbolisering in klank van een aantal tot eenheid gedachte kenmerken die tezamen een ‘begrip’ vormen. Begrip hangt samen met be-grijpen: in de gedachten worden de dingen in een eenheid be-grepen, samengevoegd. Bedenk dat begrippen iets geheel anders zijn dan de dingen zelf. De begrippen - die dus in een woord kunnen worden opgevangen - ontstaan in de geest van de mens. Er kunnen in de loop van de tijden grote verschuivingen in de begripsinhouden optreden: het woord kan hetzelfde blijven.

Lassen is het oude middeleeuwse woord voor ‘houtver-

[p. 56]

bindingen maken’; nu betekent het metalen delen verbinden door de toepassing van warmte, met of zonder druk. De kern - verbinden - is gebleven, sommige kenmerken zijn verdwenen, andere zijn ervoor in de plaats gekomen.

ad 2. Wie denkt dat een woord alle inlichtingen over het uit te drukken begrip moet geven, miskent het symbolische karakter van de taal. Eenendertig woorden heeft de schrijver van het NIVE nodig om industrial designer te verklaren. Hij waagt het erbij te zetten dat deze term exacter dan in het Nederlandse spraakgebruik mogelijk is, het begrip omschrijft. Hier past een bewonderende stilte... Maar dit ‘nemen’ wij tòch niet! Industrial is industrieel en designer is ontwerper. Zegt industriële ontwerper nu minder exact enz.? De De schrijver bedoelt waarschijnlijk dat hij de term industrial designer wil reserveren voor het begrip, uitgedrukt in zijn eenendertig woorden. Dat moet hij weten. Het Nederlandse industriële ontwerper of vormgever had hij daar ook voor kunnen reserveren. Hij is er bevreesd voor dat vorm te veel de uiterlijke vorm van het produkt suggereert; de designer doet meer dan vormen geven: hij ontwerpt, hij verwerkt het abstracte idee tot het concrete voorwerp, hij geeft adviezen voor het te gebruiken materiaal, de kleur, enz. enz. Zegt designer dit alles? De designer ontwerpt: het is mogelijk dat hij zich met de vorm, het materiaal, de kleur, de praktische mogelijkheden van verwezenlijking niet kan, mag of wil bemoeien.

Tot slot nog twee opmerkingen. Het Engelse woord is voor ons in zoverre vreemd dat wij niet onmiddellijk het begrip kunnen afbakenen dat met het woord wordt genoemd. Designer heeft daarom iets vagers dan ontwerper. Men weet niet direct waar designer wèl en waar het niet kan komen. De Nederlandse gebruiker van designer kan eerst langs een omweg tot de begripsinhoud komen. Daarom staat de deur bij het vreemde woord veel wijder open om nieuwe kenmerken toe te laten. Designer nadert, zoals zovele ‘nieuwe’ Engelse woorden, het kunstwoord: men kan er ‘instoppen’ wat men wil. Bij het Nederlandse woord zit ons de ‘echte’ begripsinhoud in de weg. We moeten het Nederlandse woord de kans geven zich eveneens ‘vol te zuigen’ met de inhoud die we wensen mede te delen.

Het is mogelijk dat de industriële ontwerpers, de vormgevers (aan de T.H. in Delft worden colleges gegeven in ‘industriële vormgeving’) naar in een internationale benaming zoeken. Goed. De moeilijkheden met de Franse en Duitse terminologie wijzen daar eveneens op. Dat men dan een term neemt uit het land van herkomst, is begrijpelijk. Het streven naar een internationaal genormaliseerde terminologie in wetenschap en techniek kan men alleen maar toejuichen. Het wordt echter bedenkelijk als er in het wilde weg geïnternationaliseerd wordt. Moet een term ook niet verstaanbaar zijn voor eigen landgenoten als de verbinding met het algemene publiek van belang is? Dit lijkt ons met de industriële ontwerper, de industriële vormgever wel degelijk het geval te zijn. Hoe dan ook, de designers mogen ter wille van hun fraaie en exacte titel geen misleidende argumentatie gebruiken. Noem het kind bij zijn naam!