Onze Taal. Jaargang 28

[p. 49]

[Nummer 11]

Onbepaalde wijsheid

In de Nederlandse spraakkunst bezitten we een aantal termen dat de Nederlands lerende buitenlander tot wanhoop kan brengen: gezegde, meewerkend voorwerp, lijdende vorm. Een van die termen waaraan wij zo gewend zijn, is onbepaalde wijs. Men bedoelt ermee de vorm van het werkwoord, waarvoor men soms te kan zetten en waarmee men noch de tijd (ik wandelde), noch de persoon (hij wandelt) uitdrukt. Onbepaald dus. Deze onbepaalde wijs komt ons in vele gevallen van pas:

ik moet schrijven
spreken is zilver
ik had dat willen weten
geen manier van doen
het is moeilijk dit te weigeren

De onbepaalde wijs kan voorzien worden van een lidwoord: de kunst van het beminnen, een goed gebruik van het Nederlands waartegen men zich bezwaarlijk kan verzetten; een zelfstandig naamwoord als ‘het leven’ is zelfs zo zelfstandig dat we er het leventje van kunnen maken; met het beminnen is dat onmogelijk.

Het valt ons op dat in de laatste jaren de onbepaalde wijs als zelfstandig naamwoord een onevenredig grote plaats gaat krijgen in de ‘officiële’ stijl. Het is alsof men bang is voor een zin waarin een daad wordt uitgedrukt; de persoon en de actie worden uit de zin getild en de koele, zakelijke, onaantastbare onbepaaldheid komt ervoor in de plaats.

Het hier plaatsen van rijwielen is verboden!

Bijwoord (hier) en voorwerp (rijwielen, beter: fietsen) om de onbepaalde wijs heen. Veel pakkender zou klinken:

Hier mogen geen fietsen staan!
Fietsen mogen hier niet worden neergezet!
U mag hier niet uw fiets neerzetten!

De taal van de overheid en van de wetenschap is er maar al te dikwijls op uit om het persoonlijke te verwijderen. Een overmaat van onbepaalde wijzen als zelfstandig naamwoord maakt een stijl griezelig vaag en pruisisch militair. Vooral als het onbepaalde wijzen van werkwoorden betreft die bewegingen, daden, gebeurtenissen omschrijven. Zo hebben wij deze maand gevonden:

Het al of niet zich kunnen aanpassen aan het onvermijdelijk in levenspraktijk belemmerd worden door langdurige ziekte hangt af van het bewust aanvaarden en het persoonlijk beleven van de situatie.

Wij laten graag onze lezers over om van het zich kunnen aanpassen, het belemmerd worden, het aanvaarden en het beleven een andere taalvorm te maken die duidelijker aangeeft dat de bedoeling van de schrijver is. Uit de technische literatuur nog de volgende twee zinnen:

Het kiezen van de schaal is te bepalen door het van toepassing zijn van de wetten op het bewegen van het model dat moet dienen tot het berekenen van de gevraagde waarde.
Het niet mogen breken van de draad tijdens het opspoelen van de draad speelt een voorname rol bij het bepalen van de constructie die de voorkeur verdient.

Ziet u hoe de onbepaalde wijs de stijl op verregaande wijze verontpersoonlijkt? Merkt u hoe dodelijk vermoeiend de lectuur van dergelijke zinnen op den duur wordt? Doe het zelf eens beter; gun u vandaag nog een kwartiertje indoortraining om van deze onbepaalde wijsheden pittig, concreet Nederlands te maken! We behoeven ons heus geen stijl aan te wennen die de Duitse wijsgeren zo voortreffelijk ten beste geven: das Schon-sein-in-einer-Welt, das Sein-bei-innerweltlich-Zuhandenem, das Sich-vorweg-sein, das Nichteingehen-wollen, das Sich- bewähren-können.¹⁾

1) Zulke moeilijk vertaalbare en voor een Nederlander belachelijke onbepaalde wijzen neemt Karl Korn prachtig op de korrel in zijn boek Sprache der verwalteten Welt, Freiburg, 1959, blz. 162.