Onze Taal. Jaargang 27

[p. 1]

[Nummer 1]

Taal zonder spraakkunst?

De knapste prestaties verricht een mens in zijn prilste jeugd. Het is een alledaags verschijnsel dat een kind van twee, drie jaar zijn moedertaal al heel aardig kan spreken. En een paar jaar later kent het er alles van, afgezien van een enkel sterk werkwoord dat zwak gebleven is: hij zwemde, hij blijfde e.d.

Ondanks die alledaagsheid blijft het toch een groot wonder, dat we niet behoorlijk kunnen verklaren. Immers, het verstand van zo'n kind betekent nog niet veel, ook al zeggen de trotse ouders: ‘Hij is al zo wijs!’ Hij heeft meestal nog geen begrip van rekenen, je kunt hem nog geen eenvoudige problemen laten oplossen, zijn begrippen zijn nog erg concreet. Van de duizenden spraakkunstregels die hij gebruikt, zou hij al helemaal niets begrijpen. En toch: hij hanteert ze feilloos. Is dat geen groot wonder?

Er is nog veel meer. Sinds eeuwen is het bekend dat een kind op een bepaalde leeftijd elke willekeurige taal accentloos kan leren, en nog wel in betrekkelijk korte tijd. Volwassenen lukt dat vrijwel nooit. Ze kunnen het een heel eind brengen, maar wie zijn puberteit achter de rug heeft, heeft de beste tijd gehad.

Onze moedertaal hebben we allemaal dus zonder spraakkunst geleerd. Dat heeft sommige taalkundigen jaren geleden op een idee gebracht. Spraakkunst is voor de meeste mensen een gruwelijk vervelend vak. Maar waarom zouden volwassenen een vreemde taal niet op precies dezelfde manier kunnen leren als kinderen hun moedertaal?

De ‘natuurmethode’

Zo ontstonden de bekende taalmethoden van de grammofoonplaat. Het werd allemaal erg aanlokkelijk en simplistisch voorgesteld. Wat trekt er nu meer dan zo'n woord ‘natuurmethode’? U hebt als baby immers ook geen spraakkunst gebruikt? Waarom leert u de vreemde taal dan ook niet volgens die methode?

Het ligt voor de hand dat het grote publiek het onjuiste van deze vergelijking niet inziet. Daarom is het goed, er eens op te wijzen. Om te beginnen dit: vindt u het niet vreemd dat de meeste scholen de vreemde talen nog altijd via de gebruikelijke spraakkunsten onderwijzen en niet die ‘natuurmethode’ volgen? Is het geen tijdverspilling op grote schaal? Marteling van uw arme kinderen op de pijnbank van de onregelmatige werkwoorden? Natuurlijk, ons onderwijs is niet volmaakt, maar het is ook weer niet zó dwaas dat het koppig zou vasthouden aan een oude methode als de nieuwe zóveel beter was. Dat ene feit moet dus al te denken geven. Het is niet allemaal zo simpel als de ‘natuurmethodisten’ ons willen wijsmaken.

De moedertaal is iets enigs

Vóór een kind zijn moedertaal gaat leren, kent het geen enkele taal. De volwassene die de grammofoonplaat opzet, kent zijn moedertaal al. Hij zal nooit een andere taal zo volmaakt leren spreken, hij zal in geen enkele andere taal ooit de directheid en de klaarheid van de moedertaal horen, hij zal in een vreemde taal nooit de fijnste betekenisnuances leren aanvoelen, zoals hij dat in zijn moedertaal intuïtief doet. De moedertaal is iets enigs, iets onvervangbaars. Elke vreemde taal is een surrogaat voor ons. We zullen er door jarenlang gebruik misschien sterk aan wennen, maar ze blijft een vervangingsmiddel.

De sporen van onze vroegste jeugd zijn onuitwisbaar en dat wil de advertentie van de grammofoonplaten ons laten vergeten.

Leeftijdsverschil

Een tweede verschil met het aanleren van de moedertaal is de leeftijd. We hebben er al even op gewezen dat kinderen vóór de puberteit een bijzonder grote gevoeligheid voor taal hebben. Ze lijken dan op een wasplaat: je kunt er elk taalstempel inzetten dat je wilt. Maar na hun overgangsleeftijd verstijft dat allemaal in vrij vlug tempo. Ongetwijfeld kunnen we ook dan nog brokken van een vreemde taal min of meer leren beheersen; vooral mensen met een sterke taalaanleg kunnen het dan nog ver brengen. Dat blijven echter grote uitzonderingen en ze zijn niet te vergelijken met wat elk mens als kind kan presteren.

De taalgevoeligheid van de volwassene verschilt dus

[p. 2]

heel sterk van die van het kind. Om die reden is de vergelijking van de grammofoonplaatadvertentie sterk misleidend.

Plaat plus spraakkunst?

De meeste taalkundigen zien op het ogenblik als ideale methode een combinatie van plaat plus spraakkunst. Nog beter is het natuurlijk als de leraar op school de plaat vervangt en zelf in de klas af en toe de vreemde taal spreekt. Dat is ook op alle scholen gebruikelijk. Zonder spraakkunst gaat het niet.

Het is dus beslist onvoldoende dat een leerling alleen de vreemde taal rondom zich hoort spreken. U kent toch ook het sterk verbreide bijgeloof dat je elke vreemde taal volmaakt leert spreken als je maar lang genoeg blijft in het land waar die gesproken wordt?

Wat een illusie, althans wat volwassenen betreft. Er zijn mensen die jaren in een Franssprekende omgeving wonen, en die toch nog altijd Frans spreken met een accent waar zelfs de Nederlander nog de Nederlander kan uithalen! Vraag dus niet hoe dat taaltje een Fransman in de oren moet klinken.

En kent u geen vreemdelingen die al tientallen jaren niets dan Nederlands om zich heen horen? Toch spreken ze bijna geen van allen een aan alle kanten volmaakt Nederlands. Dàt is tenminste iets wat wij allen kunnen beoordelen. We mogen dus zeggen: vrijwel geen enkele volwassene leert ooit een vreemde taal accentloos spreken en doorvóélen, zelfs niet al hoort hij veertig jaar niets anders dan die taal.

Vlug tevreden

Nu zijn veel Nederlanders zo naïef om te denken dat je een vreemde taal beter spreekt, naarmate je spreektempo hoger ligt. Wat een idee! Omdat wij het Frans, het Russisch van een andere Nederlander onmogelijk kunnen beoordelen, nemen we de snelheid waarmee die Nederlander zijn fouten maakt als uitgangspunt! Laten we toch wat bescheidener zijn op dit punt, ook als het over onszelf gaat. Laten we onszelf in advertenties toch niet aanprijzen als ‘zijn drie moderne talen vloeiend sprekend’. Van zulke onzin zal iedere deskundige het zijne denken en iedere directeur die een goede werkkracht zoekt, eveneens.

Het is tegenwoordig de gewoonte, in vaktijdschriften vóór of na elk wetenschappelijk belangrijk artikel een samenvatting in het Engels te geven: een ‘summary’. Zoals vanzelf spreekt, bevordert dit de internationale samenwerking van de geleerden. Nu hebben de meeste geleerden geen moeite met een Engels artikel te lezen over hun speciale vakgebied. Medici, technici, natuurkundigen zijn met een groot deel van de specialistische Engelse terminologie vertrouwd. Daarbij komt nog dat ze van de Middelbare School de stevige basis voor de verdere uitbreiding van hun kennis van het Engels hebben meegekregen. Ze lezen veel Engels en komen vrij dikwijls in Engelsprekende landen.

De ervaring leert nu dat het voor deze wetenschappelijke onderzoekers vrij lastig is de ‘summary’ in werkelijk feilloos Engels op te stellen. Ze schrijven de tien, twintig regels vlot op; wat er staat, ziet er echt goed uit. Laten ze echter de tekst controleren door een Engelsman, dan blijkt pas hoeveel fouten gemaakt zijn. Vaak zijn het kleinigheden, maar ieder weet hoe juist door die ‘kleinigheden’ een stuk taal verknoeid kan worden.

Kleine kinderen vreemde talen laten leren?

‘Als kinderen wèl in korte tijd in het vreemde land de vreemde taal kunnen leren, laat ze dan een paar maanden van hun jonge leven daaraan besteden: dan zijn ze later van alle narigheid af!’ Gelukkig gaat dat niet. Een Frans kind kan wel enige tijd in een Nederlands gezin uitstekend Nederlands leren, maar het vergeet daarbij zijn moedertaal naarmate het beter Nederlands leert spreken. Het is trouwens, in Frankrijk teruggekomen, dat Nederlands weer gauw kwijt! Van kinderen die in een tweetalig gezin opgroeien - vader spreekt Nederlands, moeder spreekt Engels - weten we, in taalkundig opzicht, nog niet zo veel. Er zijn, jammer genoeg, veel aanwijzingen die ons ervan overtuigen dat tweetaligheid voor kinderen nadelig is. Deze kinderen beginnen meestal later te spreken dan normaal: ze hebben geen houvast. Streven vader en moeder bewust naar tweetaligheid bij hun kinderen, dan moeten ze er wel rekening mee houden dat hun kleinen later nooit tot in alle gevoelige kleinigheden van één moedertaal kunnen doordringen. Er zal altijd een zekere menging plaatsvinden tussen de twee talen.

Nog deze zomer Frans spreken...

Eentaligheid ligt diep in de natuur van de mens. Men heeft het wel eens zo uitgedrukt dat er in onze hersenwoning maar plaats is voor één volledige taal: de andere talen hebben er een meer of minder ruim logeervertrek. Het zou onzin zijn te beweren dat we niet ons best moeten doen om vreemde talen te leren. Als Nederlanders kunnen we ons dat nauwelijks veroorloven en de kennismaking met vreemde volken door middel van hun taal verrijkt ons buitengewoon. We moeten echter oppassen voor commerciële overdrijving. Je leert geen taal in een paar maanden, elke dag een kwartiertje na het eten. De goegemeente mag niet overbluft worden: nog deze zomer kunt u Frans spreken... aan het Lago Maggiore wordt u om strijd geroemd om uw mooie uitspraak: parla bene italiano... zonder dorre spraakkunst, precies zoals u als kind Nederlands hebt geleerd, leert u binnen enkele maanden Engels spreken als een Engelsman... Goed Nederlands spreken en schrijven is al moeilijk genoeg. Laten we blij zijn als we op een redelijke wijze een vreemde taal onder de knie krijgen. Volmaakt Engels, volmaakt Frans, volmaakt Duits is volmaakt onnodig en... onbereikbaar.

De Penningmeester verzoekt leden en lezers hun bijdrage over 1958 zo spoedig mogelijk over te schrijven op de postgirorekening van de Administratie van Onze Taal nr. 529740. Wacht niet tot morgen, want dan bent u het beslist vergeten!
U bespaart ons extra-werk en uzelf extrakosten.