Onze Taal. Jaargang 23

De th is dood, leve de th!

Nog steeds houdt de nieuwe spelling de gemoederen bezig. ‘Nog steeds’ is wel een wat krasse uitdrukking, we zijn immers nog niet eens drie maanden na de, volgens sommigen, noodlottige dag en de dag, waarop de nieuwe schrijfwijze officieel zal worden ingevoerd, is nog niet aangebroken. Vooral de spelling van de bastaardwoorden heeft het gedaan. Kranten en krantjes slaan zich op de dijen van plezier om de ‘konsekwenties’ van de ‘taalkommissie’. Het kan geen kwaad ook eens een andere kritiek op de nieuwe spelling te laten horen, nl. de commissie is... veel te zachtzinnig geweest. Deze keer een drietal bijdragen uit onze eigen kring, die tonen dat het verwijt van buitenstaanders: O.T. is te conservatief, een tikje boud is. De eerste heeft het over de ‘gemiste kans’ en heft de handen in wanhoop omhoog als hij constateert:

(J.V.) ..dat we zo'n kans nooit meer krijgen. Nu hadden we al onze abnormaliteiten kunnen opruimen! In plaats daarvan blijft de sport van de schoolmeesters: lange ij en korte ei. Waarom niet de korte ei radicaal er uit? Dan gaat de Duitse spelling weg en blijft alleen de oude Hollandse ij over. Het is maar even wennen: klijn maar fijn. De c, de q, de x en de y hadden we kwijt kunnen zijn. De rh en ph zijn nu wel weg, maar voor de th is een dwaas stelsel uitgedacht. De pers had wel wit-gloeiend gestaan van verontwaardiging (dat doet ze trouwens nu ook al, na die paar veranderinkjes), maar na een paar jaar had niemand meer terug gewild en Nederland had een spelling, die tenminste even eenvoudig en doorzichtig was als die van de Slavische en Scandinavische talen en het Italiaans. Hoe lang zal het nog duren eer men inziet, dat het zinloos is ruzie te maken over allerlei bijkomstige spellingpietluttigheden en dat het voornaamste doel moet zijn: een gezond, zuiver, ongekunsteld, levend Nederlands!

Laten we toch vooral niet overdrijven. Spelling is niet een zo handig mogelijk uitgedokterd foefje om zo gemakkelijk mogelijk te schrijven. Het Nederlands is niet een of andere Papoea-taal, die na vele eeuwen voor het eerst op schrift gesteld wordt, zodat men een systeem kan ontwerpen waarbij de kans op een fout tot een minimum is beperkt. Voor een gezond, zuiver enz. Nederlands is heus nog wat meer nodig dan eenvoud in de spelling en het is zeer de vraag of voor die gezondheid en zuiverheid een kollewijnsiaanse spelling onontbeerlijk is. Bij die miljoenen Fransen en Engelsen, met hun allerconservatiefste spelling, is er toch nog wel hier en daar eentje te vinden, die gezond en zuiver Frans en Engels kan schrijven! U moet niet te zeer verliefd zijn op de doorzichtigheid van de Scandinavische spellingen, dan gaat U bij de duivel te biecht. Een avondje bladeren in een Deense spraakkunst kan U daarvan genezen. De schoolmeester in Rome, Praag en Moskou kan zijn kleine Italiaantjes, Tsjechjes en Rusjes ook wel dictees geven, waarbij deze kindertjes even hard moeten zuchten als de onze over karwij met de lange ij en karwei met de korte ei. Dit laatste ei is overigens van een puur Nederlandse kip. De voorgestelde opruiming van de c, de q, de x en de y is ook wat onnozel. We wonen niet op een eiland, waar we nooit wat met andere volken te maken hebben gehad, hebben te maken en zullen hebben te maken. Wie weet komen we over honderden jaren wel eens tot een spelling, zoals U die raadzaam acht, maar dan stapje voor stapje. U moet dan verheugd zijn over de stap van 1954, waarbij de rh en de ph gesneuveld zijn en de th gehalveerd is.

Over deze th de volgende beschouwing van een Fransman uit Montferrand, die uit taalkundige belangstelling Nederlands geleerd heeft en ons in voortreffelijk Nederlands schreef:

[p. 44]

(O.-C.S.) Nu, na de nieuwe spellingswijzigingen in Nederland, zijn er nog maar drie talen die in de woorden van Griekse oorsprong ph, rh en th blijven bezigen, nl. Frans, Engels en Duits. De tegenwoordige spellingen van deze drie talen zijn absoluut verouderd, maar alle hervormingspogingen in Frankrijk, Engeland, de Verenigde Staten en Duitsland zijn tot nog toe mislukt. Het is immers moeilijk verouderde spellingen, die in de middeleeuwse opvattingen zijn blijven steken, met één slag te vernieuwen.

De Nederlanders en de Vlamingen mogen er dan ook trots op zijn dat hun taal nog vóór de bovengenoemde drie talen een nieuwe spelling heeft gekregen, maar juist daarom is het te betreuren dat de th-kwestie zo onbevredigend werd opgelost.

In plaats van te vereenvoudigen heeft men gecompliceerd. Aangezien men overal t in plaats van th duldt, was het werkelijk niet nodig geweest te bepalen dat in zekere posities toch de voorkeur aan th zou worden gegeven. Tot nog toe was het voor iemand die z'n Grieks goed kende gemakkelijk th te zetten waar in 't Grieks ϑ staat. In plaats van nu in alle Griekse woorden t te mogen schrijven, zonder het gevaar te lopen als half ‘ontwikkeld’ te worden beschouwd, moet men zich thans afvragen of in dit of dat geval de voorkeur aan th moet worden gegeven.

Ik veronderstel, dat men vreesde, dat in geval van algemene afschaffing van th in woorden van Griekse oorsprong sommigen ook in niet-Griekse woorden als thee en zelfs in zuiver Nederlandse woorden als thans, althans, thuis de h zouden weglaten. ‘Tee’ zonder h zou aannemelijk zijn, maar ‘tans’, ‘altans’ en vooral ‘tuis’ zouden bij de spellingcommissie waarschijnlijk niet in de smaak vallen (ofschoon deze drie woorden in het Afrikaans wel zonder h worden geschreven). De beste oplossing zou zijn: de th in alle woorden van Griekse oorsprong af te schaffen en een lijst van de weinige niet-Griekse woorden te geven, waarin th blijft gehandhaafd (zonder alle samengestelde woorden als ‘witharig’ op te noemen, waarin de h uitgesproken en dus ook geschreven wordt).

Het ware te wensen dat de spellingcommissie, wat de th-kwestie betreft, op haar besluit terugkwam. Een dergelijke wanregeling zou niet mogen doorgaan.

De th is dood, leve de th! De theologen en de bibliothecarissen en de apothekers zouden waarschijnlijk niet graag hun h willen missen. Bij de apothekers is er een, die ons een beschouwing stuurde over de spellingmogelijkheden van zijn vak; ‘apotheecqueer’ is de mooiste: de th, dubbel ee, c en qu zijn vertegenwoordigd. Geleerder kan het nauwelijks.

(W.F.D.) Uit de inleiding tot de nieuwe Woordenlijst van de Nederlandse Taal, hoofdstuk III, over de spelling van de bastaardwoorden handelende, blijkt, dat in vele gevallen de th wordt vervangen door t. In andere gevallen - aldus de Commissie - wordt de schrijfwijze met t toegelaten. De voorkeur wordt echter gegeven aan th: apotheker, methode, neurasthenie, theologie, theorie enz., ook apoteker enz. Waar zullen wij, apothekers, ons nu druk om maken? Als aan apotheker de voorkeur wordt gegeven, dan zullen de Nederlandse pharmaceuten (farmaceuten?) zich daar wel van harte bij aansluiten, ‘omdat het immers altijd apotheker is geweest’. Maar hoewel wij, apothekers, graag op historische gronden aan die th willen vasthouden, moet de pharmaco-historicus toch enige tegenspraak laten horen. Want het is helemaal niet steeds apotheker geweest. De voor een buitenstaander wellicht vreemd aandoende gewoonte om elke spelling van het woord apotheker, in oude literatuur aangetroffen, te noteren, verschaft mij thans in ieder geval de gelegenheid te laten zien hoe zeer de spelling in de loop der eeuwen, ook voor een zo constant lijkende, wetenschappelijke aanduiding als apotheker, heeft gevarieerd. Om niet te veel ruimte te vergen laat ik de volledige bronvermeldingen achterwege en geef een kleine keuze uit de ongeveer 125 verschillende spellingen van het woord apotheker, over een tijdperk van 500 jaar:

abteke	apotheke
apotecarie	apothequer
apotecaris	apothijker
apotecarijs	apoticarie
apoteecker	apoticaris
apoteecq	appotecaris
apothecar	appoteequer
apothecaris	appotequaris
apotheckersse	apteecker
apotheecar	apteeker
apotheecq	apteker
apotheecquer	apteyck
apotheequer	apteker

Indien ik de gehele verzameling, met de vondsten uit andere Europese landen, kon vermelden, dan zou deze kleine mededeling ontaarden in een griezelhistorie. Maar tot ver in de vorige eeuw was het in ons land overwegend apothecar (en chymist!) en misschien is het wel te danken aan de invoering van de schoolplicht, dat er eindelijk als vaste spelling apotheker is ontstaan.

Indien het nú nuttig en nodig zou zijn om th te vervangen door t, - o.a. om ons eindelijk aan te passen aan andere landen (de Skandinavische, Italië, Spanje b.v.) - wat kan er dan, in ieder geval voor de apotheker, tegen zijn?