Onze Taal. Jaargang 22

Bemoederen

Wij hebben ‘bemoederen’ een germanisme genoemd en werden gesterkt in onze mening, daar een lid van onze Raad dit woord ook als een germanisme voelde. Een ander lid van onze Raad van Deskundigen schrijft ons echter:

Het werkwoord ‘bemoederen’ beschouw ik niet als een germanisme, als het beperkt blijft tot de betekenis ‘als een moeder zorgen voor’ bijv. van een meisje over jongere broertjes of zusjes. Weliswaar bestaat ook in het Duits ‘bemuttern’, maar daar is het gebruik verruimd tot ‘zorgen voor’ en ‘beschutten’ b.v. in boscultuur. Dit laatste gebruik is typisch Duitse vrijmoedigheid inzake figuurlijke toepassing. Ook is het waar, dat ‘bemoederen’ niet voorkomt in de Nederlandse woordenboeken, noch in Van Dale, noch in Koenen, noch in het grote W.N.T. Dat is zeker bevreemdend, maar geen bewijs voor de stelling dat het werkwoord een germanisme zou zijn. Integendeel: het werkwoord is een volkstaalwoord of een woord uit de huiselijke omgangstaal. Ik ken het uit mijn jeugd. Maar bovendien, het heeft parallellen in: bedokteren = de dokter spelen over, als een dokter de patiënt behandelen, een moeilijke zaak in het reine brengen; en ook: be(school)-meesteren = als een schoolmeester tegenover iemand optreden, bedillen. Geen van deze werkwoorden vindt men in het grote W.N.T., noch in Van Dale (nieuwste dr.); in de laatste druk van Koenen alleen bemeesteren waar het in deze betekenis goed wordt genoemd, in tegenstelling met de betekenis ‘overmeesteren’ (dat is germanisme volgens het Wdb. - wat nog zo zeker niet is). In het Duits komen geen aequivalenten van ‘bemeesteren’ (in bedoelde bet.) en ‘bedokteren’ voor! De werkwoorden behoren dus hoogstwaarschijnlijk tot een groep die leeft in de Nederlandse volkstalen. Ik heb gedacht aan Friese invloed. Maar bemoederen kan moeilijk Fries zijn, want in het Fries bestaat niet het grondwoord ‘moeder’ maar mem. Daarentegen acht Prof. Brouwer ‘bedokterjen’ en ‘bemasterjen’ in het Friese taalgebruik gangbaar, hoewel ze ook weer in de Friese woordenboeken niet voorkomen.

Mijn conclusie is in ieder geval: geen germanisme; maar hetzij algemeen, hetzij regionaal beperkte uitbreidingen van een werkwoordsvorming door afleiding

[p. 11]

van een zelfst. naamw. Het bijzondere is dan, dat dit grondwoord een persoon aanduidt en het werkwoord betekent ‘optreden als bedoelde persoon’, terwijl be- aangeeft, dat dit optreden gebeurt t.o.v. een andere persoon. Deze werkwoorden hebben ook een bepaalde gevoelswaarde, bemoederen gunstig, ‘be(school)meesteren’ ongunstig, ‘bedokteren’ is meer neutraal; maar die gevoelswaarde hangt samen met de betekenis van dat grondwoord zelf. Misschien zou men ook beduvelen (door het W.N.T. als beduivelen opgenomen! wat helemaal niet bestaat!!) hierbij mogen rekenen: iemand beduvelen is dan ‘als een duivel tegen iemand optreden, bedriegen’. Deze mening wordt nog ondersteund door de volgende stem uit onze zo gewaardeerde Raad:

Een zonderlinge zaak is, dat zelfs het woord moederen niet in het W.N.T. te vinden is; wel bij Van Haeringen, niet in mijn 21e druk van Koenen. Bemuttern is Duits, maar wordt in mijn woordenboek rustig met ‘bemoederen’ weergegeven. Naast dit woord kan men beschoolmeesteren zetten, dat geen Duits is. Ook hoor ik ‘bemoederen’ grif gebruiken door mensen, die het zeker niet van het Duits hebben.