Onze Taal. Jaargang 21

[p. 39]

[Nummer 10]

Taalchirurgie

Ons stelsel van telwoorden is grillig. Waarom zouden wij dat niet toegeven? We zeggen de eenheden voor de tientallen ‘zeven en dertig’ en wijken hiermee af van de gewone manier van lezen: van links naar rechts. Historisch is dit wel onjuist geformuleerd, want eerst was ‘zeven en dertig’ en toen pas ‘37’, maar dat geeft nu niet. Mensen, die weinig met getallen omgaan, kunnen ‘vijf en twintig honderd drie en zestig’ niet goed in cijfers uitdrukken; zij maken er misschien ‘5236’ van. Mensen, die heel veel met getallen werken, zullen weinig fouten maken, maar àls zij er een maken, zijn de gevolgen verschrikkelijk. Nu bestaat onze technische wereld uit formules en getallen. Maakt iemand een fout tegen de vervoeging van ‘plegen’, dan zal er niets onrustbarends gebeuren, maar maakt iemand een fout op zijn rekenmachine, de gevolgen zullen heel wat ernstiger zijn. Daarom weg met die onlogische telwoorden! Voortaan is ‘37’ slechts ‘dertigzeven’.

Er is in ons taalgebied een groep mensen, die ernstig naar middelen zoeken om dit telsysteem officieel ingang te doen vinden. Zij wijzen daarbij op de moeite, die kinderen soms hebben bij het maken van hun eerste sommen. Dan staat tenminste de onderwijzer er nog bij, maar in het echte leven kost elke fout geld. Banken en girodiensten kunnen daarvan meepraten. De P.T.T. adviseert bij het noemen van telefoonnummers een nummer als 405836 niet uit te spreken ‘vierhonderd en vijf duizend enz.’ maar ‘vier nul, vijf acht, drie zes’ Nummers van twee cijfers mag men nog gewoon zeggen, dus ‘drie en veertig’. Toch is het percentage verkeerd gedraaide nummers nog hoog, daar vele mensen de telefoonnummers ondanks de raad van de P.T.T. op de oude manier blijven zeggen. De taal zou door het nieuwe stelsel rijker worden, want haar bruikbaarheid voor de practijk zou er door vergroot worden. Leraren, drukkers, accountants, zelfs taalkundigen zijn het hierover eens. Tenminste voor een groot gedeelte. Een van de voormannen van de ‘cijferbeweging’ heeft zelfs uitgerekend, dat de fouten met onze onlogische telwoorden Nederland minstens een millioen gulden per jaar kosten! Daarom stelt hij zich voor een grote beweging in het leven te roepen, die het nieuwe stelsel zal propageren. De kosten daarvan zijn ook al uitgerekend: ongeveer honderd duizend gulden. Een luttel aantal jaren en iedereen telt: ‘twintig-een, twintig-twee enz.’ en nog een luttel aantal jaren en de ouderwetse telwoorden worden alleen nog maar gehoord in de achterlijkste uithoek van het platste platteland. De buigings-n is ook wettelijk afgeschaft, nieuwe namen voor gewichten en maten zijn er ook ingegaan. Het Frans en het Engels tellen ook veel beter, in Noorwegen is de nieuwe telwijze zelfs ambtelijk voorgeschreven, welnu, waarom zou ons land ook niet op de nieuwe manier kunnen tellen.

Wat denkt Onze Taal nu van dit alles? Al zullen er onder onze lezers ongetwijfeld zijn, die het nieuwe stelsel verheugd zullen begroeten, de redactie evenwel ziet deze beweging met - wat men zo afgezaagd kan noemen - ‘gemengde gevoelens’. Wij willen heus niet volhouden, dat ‘zeven en dertig’ mooier is dan ‘dertig-zeven’, dat ‘twaalf’ beter is dan ‘tien-twee’ of ‘vier en

[p. 40]

veertigste’ practischer dan ‘veertig-vierde’. Wij willen ook niet ontkennen, dat er wel eens fouten ontstaan door de nu gebruikelijke telwoorden; wij geloven dat ook zonder de proefnemingen van psychologische laboratoria. De voorstanders van het nieuwe systeem doen zelfs een beroep op ons sociaal gevoel: de mensen moeten geholpen worden bij hun werk, dus ‘op het ogenblik, dat zij voor het geheel der maatschappij nuttig zijn.’ Nu hebben wij bij ons en bij vele andere mensen wel nooit moeilijkheden met de gebruikelijke telwoorden gemerkt (een docent in Delft verzekerde ons, dat hij het verschijnsel van verschrijving, veroorzaakt door de onlogische telwoorden, noch bij zichzelf noch bij zijn studenten had aangetroffen), het zou dwaasheid zijn te beweren, dat het nauwkeurige cijferen met grote getallen nooit last zou ondervinden van de oude telwoorden.

Het is geen wonder, dat het eerste pleidooi voor de cijferbeweging verscheen in het ‘Tijdschrift voor Efficiency en Documentatie’. De reactie bij het neerschrijven of het aanslaan op de machine van de ‘omgekeerde’ getallen zal inderdaad aan een vertraging onderhevig zijn. Telt men alle fracties van een seconde op bij alle Nederlandssprekenden, dan komt men op een enorme hoeveelheid verloren tijd en time is money. Willen we nog meer money sparen, dan is er nog veel te doen in onze taal. De Engelsen kunnen zich om hun rationele telsysteem gelukkig prijzen; misschien houden zij dan nog wat time over om hun wel zeer grillige spelling te vereenvoudigen. De Fransen zouden hun telwoorden van 79 tot 100 kunnen veranderen: ‘acht en negentig’ is wel vreemd, maar toch altijd nog doorzichtiger dan: ‘quatre-vingt-dix-huit’. De buigings-n werd in de nieuwe spelling afgeschaft, omdat deze geen levend bestanddeel van de gesproken taal was; er kwamen nieuwe namen voor maten en gewichten, omdat de oude niet meer meegingen. En de oude telwoorden? Ze zijn nog springlevend, ook al zullen er ingenieurs en professoren zijn, die voor hun vak het nieuwe stelsel gebruiken. Over de taaltoestanden in Noorwegen kunnen wij niet oordelen. Wel hebben wij eens gehoord, dat Noorse taalkundigen hun best doen het Noors zo ver mogelijk van het Deens, de taal van de vroegere heersers, verwijderd te houden.

In Nederland zijn de oude telwoorden zo in het leven van de taal geankerd, dat er een bovenmenselijke kracht nodig zou zijn om ze te veranderen. Gaat men de telwoorden logischer maken, wat zal een andere beweging er van weerhouden bijv. de vervoeging van de werkwoorden te veranderen? De fouten op de rekenmachine kosten geld, maar het onderwijs in de taal ook! Is ‘ik roep, wij roep, ik roepte, wij heb geroept’ niet veel eenvoudiger dan de gewone vervoeging? Zou het niet het beste zijn, als de hele bevolking van de wereld onmiddellijk een of andere kunsttaal ging leren, en deze niet als internationaal hulpmiddel maar als moedertaal? Men kan in de taal niet chirurgisch ingrijpen. De wonde zou eerst na enige generaties geheeld zijn en dan gaat deze genezing voor hen, die gewend zijn fracties van een seconde op te tellen, toch wel op z'n dertig-en-tien-eerst!