Onze Taal. Jaargang 20

[p. 9]

[Nummer 3]

Ceylon en de Nederlandse taal

In vroegere eeuwen doorkruisten de wakkere Nederlandse kooplieden en zeevaarders een groot deel van de wereld en stichtten overal, waar zij maar vasten voet konden krijgen, hun handelsfactorijen. Als het met de zaken wilde vlotten, werden er ook Hollandse vrouwen heengestuurd om voor de mannen te zorgen en hun het leven in de vreemde, gevaarlijke landen wat te veraangenamen. Tenslotte brachten de mannen hun eigen vrouwen uit Holland mee en het begin van de kolonisatie was er! De oorspronkelijke bevolking, die gewoonlijk op een veel lager beschavingspeil stond dan de kolonisten, werd langzamerhand aan een Nederlands bewind onderdanig gemaakt. Het ging wel niet zonder strijd, want zelfs als er reeds een stevig bewind was gevestigd, had men nog handen vol werk om zich te handhaven; niet alleen voor de bevolking moest men op zijn hoede zijn, doch ook voor Europese mededingers zoals de Engelsen en Portugezen. In 1656 zijn onze voorouders heer en meester op Ceylon geworden en zij hebben zich daar ruim 140 jaren weten te handhaven. Daarna is het eiland in Engelse handen gekomen, maar de sporen van de Nederlandse heerschappij zijn nog niet geheel verdwenen. Vele bewoners beroemen zich nog op hun Nederlandse afkomst. In 1887 werd het Hollandsch Gezelschap van Ceylon opgericht, een genootschap, dat in 1907 bleef voortbestaan onder den naam Dutch Burgher Union of Ceylon. Alleen zij, die van vaders- of moederskant van Hollanders afstamden, konden lid worden. Men vindt er echt Nederlandse familienamen zoals Van Cuylenburg, Van der Straeten, De Vos, Prins, Drieberg, De Heer e.a. En wat is de moedertaal van deze mensen? Nederlands? Neen, Engels! Want toen het eiland onder Engelse heerschappij was gekomen, raakte onze taal al vrij spoedig in onbruik. In 1799 kwamen de scholen onder het toezicht van een Engelsman en in 1802 werd het Nederlands als rechtstaal afgeschaft. Daar kwam nog bij, dat het Nederlands, hoe vreemd het ook moge klinken, nooit de taal der gehele Nederlandse bevolking was geweest. Zij had slechts als regeringstaal, kanseltaal en taal van den deftigen stand, en dan alleen nog maar in het maatschappelijke leven, gediend. Thuis sprak men meer gekreoliseerd, dat is onder invloed van het inlands veranderd, Portugees. Dit was niet zo vreemd, want de Portugezen waren de eerste Europese bezitters van Ceylon geweest. Hun taal had al burgerrecht verkregen, toen de Nederlanders er kwamen. Wel deed de Nederlandse regering al haar best het Portugees eronder te krijgen, maar dat ging niet zo gemakkelijk. Een der bepalingen, waarbij de Portugezen in 1656 afstand van het eiland moesten doen, luidde: ‘alle vaders, moeders, broeders en gehuwde zusters moeten in onze schepen worden opgenomen en daarheen gebracht waarheen zij wensen te gaan, 't zij naar Goa, St. Thomas, Cochin of andere Portugese nederzettingen, 't zij naar Holland. De ongehuwde dochters moeten evenwel blijven en met Hollanders trouwen’. Dit laatste gebeurde ook inderdaad, daarvan getuigen de kerkelijke registers uit dien tijd. En hiermee is meteen de oorzaak aangewezen van de hardnekkigheid, waarmee het Portugees zich heeft weten te handhaven! Het was de invloed van de vrouwen!

In den deftigen stand is het Portugees thans ge-

[p. 10]

heel verdwenen, maar door de ambachtslieden wordt deze taal nog gesproken. Eigenaardig genoeg zijn alleen bij hen ook nog sporen van het Nederlands te vinden. En die sporen zijn kennelijk afkomstig van officiële of deftige taal b.v. drek en drecker uit druk en drukker, folmac uit volmaakt, giffrau of jufrau uit juffrouw, grado uit graad, handscoon uit handschoen, segel uit zegel, orlozo uit horloge. Verder: lodo Ned. peillood, mooy Ned. moei (tante), oom of oompi Ned. oom, rai Ned. rijden, slenger Ned. slingeren, tak Ned. tak, dat hier de betekenis van plant heeft gekregen, vandel en vandelar Ned. wandelen en wandelaar met de betekenis van dolen en vagebond; vanz Ned. wensen, venkel Ned. winkel.

Niet helemaal zeker is de afkomst van admiral, buku, glas en hender, welke woorden zowel van ons admiraal, boek, glas en hinderen als van het Eng. admiral, book, glass en hinder kunnen zijn overgenomen. Advocat kan ook aan het Port. advogado, baai aan Port. bahia zijn ontleend. Misschien is banths met de betekenis van: banden, ketenen wel van het Nederlands afkomstig. Een aardig woord is burdar in de betekenis van gebak, bolus, dat ontleend zou kunnen zijn aan ons broeder, bij ons, vooral in het Noorden, nu nog in dezen zin in gebruik en afgeleid van broeden. Het W.N.T. vermeldt dit woord echter niet. Waarschijnlijk is het eveneens aan Hollandsen invloed toe te schrijven, dat in sommige gevallen het voorzetsel wordt weggelaten, zoals in: padaz sabão, een stuk zeep, inplaats van het Port. pedaço de sabão. Voor een kop koffie heeft het Portugees: urna chicara de café, maar op Ceylon zegt men: copa coffee. Ook het woord copa, dat in het Portugees beker, drinkglas betekent, maar hier voor kop, Port. chicara, wordt gebruikt, kan onder Hollandsen invloed staan. Dat is meer waarschijnlijk dan dat het van het Eng. cup afkomstig zou zijn, daar de hele uitdrukking geen Engelse, maar wel een Nederlandse constructie is. Ook vidor vinho, een glas wijn, bottle vinho, een fles wijn, en par boots, een paar laarzen zien eruit alsof ze onder invloed van het Nederlands zijn ontstaan. Dit behoeft echter niet, want het Kreools kent eveneens dergelijke uitdrukkingen, b.v. festa casa. Dit zou van Ned. feesthuis kunnen komen, maar dat is niet waarschijnlijk, want feesthuis is een ongewoon woord. Bovendien komt morte casa inplaats van casa de morte voor, maar het woord doodhuis, waar het aan ontleend zou moeten zijn, is in onze taal onbekend.

Het is wel aardig deze Nederlandse overblijfsels op Ceylon eens met het Afrikaans te vergelijken. We zien dan verscheiden punten van overeenkomst. Er zijn b.v. enige woorden van Indischen oorsprong in beide talen aanwezig, zoals amper in de betekenis van: bijna, achar voor vruchten in azijn, Afr. atjar; bakla voor vechten, Afr. bakklei, vgl. ons bakkeleien, koeli voor dagloner, bottel voor fles.

Ook de klanken der woorden komen vaak overeen. Noch in het Afrikaans noch op Ceylon kent men de z. De v wordt in beide talen altijd f; de v in de bovengenoemde voorbeelden vandel, vandelar en vanz stelt waarschijnlijk onze w-klank voor. Sch wordt sh, en de schrijfwijze giffrau naast jufrau wijst misschien op een uitspraak djiffrou en zou dan overeenkomen met dj in de Afrikaanse vormen djuis en djij naast juis en jij. Er is dus in enkele opzichten een gelijke ontwikkeling waar te nemen, maar het grote verschil blijft: in Zuid-Afrika heeft het Nederlands zich gehandhaafd door de eeuwen heen, al heeft het daar uit den aard der zaak een geheel ander groeiproces gehad dan bij ons, op Ceylon is onze taal als zodanig verdwenen en heeft zij alleen maar enkele sporen achtergelaten.