[Vragen]
‘Wij kunnen het op kantoor niet eens worden over het volgende: Mijn collega schrijft: de hoogst toegelaten snelheid op dit baanvak bedraagt 80 km/h. Hij beschouwt ‘hoogst’ als een bijwoord bij ‘toegelaten’, want, zoo zegt hij, eigenlijk is het: ‘de ten hoogste toegelaten snelheid’. ‘Ten hoogste’ wordt nu vervangen door ‘hoogst’. Het is dus: de hoogst toegelaten snelheid.
Volgens mij moet het zijn: de hoogste toegelaten snelheid. Hoogste is dan bnw. bij snelheid en toegelaten wordt er aan toegevoegd, omdat men niet bedoelt de hoogste snelheid die de trein kan bereiken, maar de hoogste snelheid die hij mag bereiken; of anders gezegd: de hoogste snelheid die toegelaten is. Dus: de hoogste toegelaten snelheid.
§§ - Laat ons maar zeggen: de hoogste snelheid die toegelaten is, de hoogste snelheid, toegelaten op dit baanvak, de hoogste toegelaten snelheid. Zooals wij ook zeggen: de grootste geregistreerde hoogte; het zwaarste, hier behandelde geval.
Liever niet: de ten hoogste toegelaten snelheid. ‘Ten hoogste’ gebruiken wij bij voorkeur i.d.b. van: ten zeerste, ten krachtigste. Hier zou ‘ten hoogste’ beteekenen: op zijn hoogst. Het zou den indruk kunnen wekken dat de meester had gezeurd: toe, mag ik er hier nu een schepje opgooien, en dat de Directie daarop had gezegd: heusch, het gaat niet; wij zijn al rijkelijk ver gegaan.
‘In een courantenbericht las ik, dat “heel de Scheepvaart”, zoowel verkeerstechnisch als economisch onder den Minister van Verkeer kwam te ressorteeren. In den kop stond: Minister Vos beheert heel de scheepvaart. Met stelligheid werd beweerd, dat dit moest zijn: Minister Vos beheert de geheele scheepvaart. Wie heeft gelijk?’
Wi.
§§ - ‘Heel’ is hier gebezigd in den zin van: geheel, gansch, en attributief gebruikt. Veelal voor namen van plaatsen of landstreken, hetzij in hun geheel genomen met alles wat zij bevatten, hetzij als vertegenwoordigend hunne gezamenlijke inwoners. Heel Europa stond in vlammen. Heel het land was in oproer. Heel Amsterdam was op de been. Een kleine uitbreiding van het gebruik, en wij hebben: heel de handel lag terneer; heel de scheepvaart kwam onder het beheer van dezen Minister.
‘Wij spreken altijd van mesheften. Volgens mij is “heft” zelfs geen germanisme, maar een zuiver Duitsch woord. Ik gebruik met opzet het woord “hecht” (en daarom vinden anderen mij “eigenwijs”). Nu kwam ik laatst in een zilversmidsrekening uit de 18de eeuw de post: zilveren hechten voor messen tegen. Hier is dus zuivering en terugkeer naar aloude spelling geboden.’
Lu.
§§ - Er is hier geen sprake van germanisme en de ‘aloude spelling’ is niet hecht, maar: hefte, heft (germ. grondvorm: haftjo-, hafti-). Een afleiding van den stam van ‘heffen’ in den oorspronkelijken zin van: aanpakken, misschien ook van (vast)houden. (Got. haftjan). De f is al spoedig overgegaan in ch, zooals die klank vóór t veelal deed. ‘Graft’ is verouderd en verdrongen door gracht, maar ‘heft’ heeft zich weten te handhaven, naast den vorm met ch.
Franck-v. Wijk verwijst bij Hecht (znw.) naar: heft.
‘Ik heb de volgende zinnen gevonden: “Zich rekenschap gevend(e) van het belang der positie, besloot hij enz.” “Deze daad, groot persoonlijk gevaar voor hem opleverend(e) was enz.” Is de slot-e hier vereischt of niet?’
d'A.
§§ - Men ziet in constructies als deze de e al meer verdwijnen. Hijgend riep hij uit...; stervend verzocht hij mij...; loopend is het ruim een uur; enz.
‘Waaruit is ons ‘tras’ ontstaan?
Kl.
§§ - Ons ‘tras’ is een ontleening uit het Latijn, via het Italiaansch, Fransch. Lat. terra, it. terrazzo, fr. terrasse. Het Eng. heeft: tarrace, Du. trass, naar de ‘Grosse Duden’: i. ndrl. (italienisch, niederländisch). Kiliaan vermeldt: tiras, terras, reeds in de 16de eeuw samengetrokken tot: tras.
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd