Onze Taal. Jaargang 9

[Nummer 2]

Homos - homoios

Onder onze leden-scheikundigen heerscht verschil van meening met betrekking tot de schrijfwijze van het vreemde woord, dat de beteekenis heeft van ‘gelijkpolig’; - sommigen willen dit schrijven homoiopolair, terwijl anderen de voorkeur geven aan homopolair. (Homo(io)polair, tegenover heteropolair.)

De voorstanders van de kortere schrijfwijze verdedigen hun opvatting door er op te wijzen, dat, indien men den tweeklank oi van homoios in het Nederlandsch tot zijn recht wil laten komen, men dit kan doen door de letters oe, al of niet aan elkaar geschreven, zooals bij: oeconomie, Oedipus, homoeopaath. In het Hd. schrijft men dan ook: homöopolar.

Soms echter, zoo redeneert men verder, wordt in onze taal de tweeklank vervangen door de letter e: economie, homeopaath, maar in de woorden, afgeleid van homoios, smelt oi meestal samen met de letter o, die er op volgt: homogeen, homoloog, homoniem. Vandaar de opvatting dat men ‘behoort’ te schrijven: homopolair, desnoods homoeopolair, of homeopolair, maar in geen geval homoiopolair.

Wij hebben ten aanzien van dit strijdpunt voorlichting gezocht bij ons deskundig College en het eerste dat wij leerden was, dat de opvatting omtrent het samensmelten van den tweeklank oi niet te verdedigen is. Wij moeten ons afvragen, of het stamwoord, dat moet dienen als eerste lid van de samenstelling: homoios of homos is. Geen onbelangrijke vraag; over de kwestie ‘homo-ousios’ of ‘homoi-ousios’ zijn godsdienstoorlogen gevoerd!

Wij, van Onze Taal, voeren geen oorlogen terwille van zulke diepzinnige onderscheidingen, maar de vraag kunnen wij niet altijd uit den weg gaan. Wij hebben die reeds vroeger besproken (O.T. 1936, 11). Vertoonen twee voorwerpen ‘dezelfde’ kleur, zooals wij dat plegen te zeggen, of ‘den gleichen Farbton’, zooals onze Oosterburen dat uitdrukken? Hebben twee woorden, die hetzelfde begrip uitdrukken, ‘gelijke’ of ‘dezelfde’ beteekenis?

Wat willen onze chemici dus zeggen: dezelfde pool? Zoo ja, dan bestaat er nauwelijks verschil van meening; dan moet het zijn Homopolair. Alleen wanneer dit niet de bedoeling is en zij bepaaldelijk willen uitdrukken: gelijke (of overeenkomstige) pool, dan kan homopolair niet gebruikt worden en moeten onze chemici kiezen tusschen: homoeo-, homeo- en homoio-. En zij mogen dat vrijelijk doen, want aan welk van deze drie zij hun voorkeur geven, hun keus zal de sanctie genieten van ten minste één der beoordeelaars.

Homoiopolair? Goed, zegt één lid van den Raad, maar dan: hŏmóiŏ-poláir. Homoeo- en homeozouden ook wel kunnen, maar wie prijs stelt op Grieksche vormingen, zal deze niet willen aanvaarden; en het gevaar bestaat, dat de rhythmische vorm teloorgaat en eindigt in hómeopolair. De vorm homeopolair vindt bescherming bij méér dan een lid van den Raad. Een lid schrijft kort en bondig: ‘Ik stem voor homeopolair’ - en uit het uitvoerige advies van een ander lid citeeren wij: Naast elkaar bestaan ‘homos’ en ‘homoios’, die oorspronkelijk een verschillende beteekenis hadden, doch later door elkaar werden gebezigd. Homos was aanvankelijk ‘dezelfde’ homoios ‘gelijkend op, gelijksoortig’, doch later kreeg homoios ook de beteekenis ‘dezelfde’. Een zeer begrijpelijke overgang, want in het bewustzijn van den niet in de logica geschoolden spreker worden beide begrippen ook nu nog niet streng uit elkaar gehouden.

[p. 6]

In de samenstelling, vooral bij zoogenaamde possessieve, vond men aanvankelijk het meest ‘homo-’, later ook ‘homoio-’ gebezigd. Zoo beteekenden homo-eidēs en homoio-eidēs beide ‘een gelijk uiterlijk hebbend’ (samengesteld met eidos, ‘gedaante’), doch naast homo-genēs, ‘van hetzelfde geslacht’ bestond niet homoio-genēs, wat zich wel laat verklaren, omdat hier bepaald van een identiteit sprake is. Homo-polair staat in beteekenis het dichtst bij homo-eidēs; ook hier is van een gelijksoortigheid, een gelijkheid, niet van een identiteit kwestie. Daaruit volgt, dunkt mij, dat men mag kiezen tusschen homo- en homoio-; dat beide formaties ‘goed’ zijn, doch ik geloof dat ik den vorm met homo- zou prefereeren; in het Grieksch zijn die vormen ook ouder en talrijker dan de andere. Kiest men echter den tweeden, dan moet ik de schrijfwijze ‘homeo-’ aanbevelen. De Grieksche spelling homoio- wordt bij ons zelden of nooit gebezigd, de Latijnsche homoeo- wel, doch die past mijns inziens minder goed bij den Franschen uitgang -air van -polair, dan de Fransche vorm homeo-. (De Grieksche oi, Latijnsche oe, geeft het Fransch nl. met e weer; zie bv. het door U reeds genoemd économie naast lat. oeconomia, gr. oikonomia.) Mijn conclusie is dus: liefst homopolair, anders homeopolair.

Toen wij ons echter behaaglijk wilden koesteren in de straling van deze beide adviezen (wij hadden namelijk een geheime voorkeur - als ‘homo-’ niet mocht - voor homeopolair), veranderde het aspect door de ontvangst van de volgende beoordeeling.

Dit advies laat ons de keus tusschen twee woorden, nl. homo- en homoeopolair. Homopolair, indien bedoeld wordt uit te drukken: dezelfde pool (en uit de tegenstelling met heteropolair zou men dit kunnen afleiden), en anders homoeopolair. Dus niét: homeopolair, zooals wij gehoopt hadden dat ook deze uitspraak zou luiden. Want, zegt dit advies, men moge de oe al eens vervangen zien door ‘e’ in economie, i.p.v. oec., onder invloed van het Fransche woord, - dat wij bij dit woord toch niet werkelijk ontleening aan Fr. moeten aannemen, blijkt wel uit oeconomisch (en niet ‘economiek’; vgl. artistiek, magnifiek, etc.). De Nederlandsche wetenschap heeft het woord zelfstandig, naar in Nederland gebruikelijke manier, overgenomen: het Grieksch in Latijnsche transcriptie stellend. En het is aan te bevelen, bij die gewoonte te blijven: a) omdat het de oudgewende manier is, en men dus zoo eenheid en vastheid handhaaft; b) omdat men zoo onnoodige vreemde elementen weert: want Grieksch en Latijn is algemeen wetenschappelijk bezit van alle beschaafde (? - nu ja, dat zeggen we nog zoo, oudergewoonte) volken. Dus: economie is Fransch, ökonomie is Duitsch; oeconomie (het dichtste bij Gri. Lat., op traditioneele manier - dat is óók juist echt Nederlandsch!) is onze vorm. Vergelijk daarmede ook oecomenisch concilie, de - e beweging (Söderblom!): wie schrijft ooit, hetzij ‘ecomenisch’, hetzij ‘oikomenisch’?

Maar voor den Franschen vorm in hom polair zou men kunnen wijzen op den uitgang van de samenstelling -air. Die is inderdaad Fransch - van afkomst nl., zooals -isch Duitsch is - van afkomst. Maar -air is als achtervoegsel in het Nederlandsch taalgevoel opgenomen, net als -eel, -teit, -es, enz. (Fr. -el, -té, -esse, enz.). Bewijs? Let op de uitspraak. Wij zeggen: auxiliair, subsidiair, intermediair, interlineair, parlementair, enz., niet met de Fransche, maar met de bij ons gebruikelijke Latijnsche uitspraak. En zelfs bestaat bij ons geen woord ‘secondair’, maar alleen ‘secundair’. Wij vormen woorden op -air van Latijnsche grondwoorden; ook al zouden wij ze eerst gebruikt hebben gezien voor zulk een afleiding, of samenstellende afleiding, in het Fransch of een andere moderne taal.

Daarom is homoeopaath een Nederlandsch woord; homeopaath níet-Nederlandsch. De pen wil uit zich zelf zetten: homéopathe.