Onze Taal. Jaargang 6
(1937)– [tijdschrift] Onze Taal–
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermdVan onze leden.Straffen (bestraffen)- Een lid te Amsterdam merkt op dat de spoor de reizigers, die een ongeoorloofd gebruik van de noodrem mochten willen maken, daartegen waarschuwt met de woorden ‘Misbruik wordt gestraft’. En dat onze redactie, in het nummer van September 1935 spreekt van een ‘misdaad’ die wordt ‘gestraft’. Is, vraagt ons lid, dit wel juist? ‘Ik meende dat niet het misbruik gestraft wordt, maar de dader; van het misbruik kan men zeggen dat het gevolgd wordt door straf, dus wordt bestraft. Of klinkt dat alleen maar fout voor mijn Amsterdamsche (Hollandsche) ooren en gevoelen mijn medeleden elders het niet aldus?’ | |
Verstaan- ‘De prijzen verstaan zich franco werk’. Dit is een taal, die wij niet verstaan. | |
Momenteel- Geen dag gaat voorbij, of ik lees in een krant, een verslag of een brief het woord ‘momenteel’. Het is vermoedelijk geen barbarisme, want noch het Duitsch, noch het Fransch, noch het Engelsch kent een woord, dat aanleiding kan hebben gegeven tot de vorming van het ‘Nederlandsche’ misbaksel: momenteel! De Duitscher zegt ‘momentan’Ga naar voetnoot*), de Franschman ‘momentané’, maar daarmee bedoelen zij: kortstondig, iets, dat maar een oogenblik duurt. Het Engelsch heeft ‘momentally’, een adverbium, dat ‘voor een oogenblik’ beteekent en dus niet ‘op het oogenblik’. En met ‘momenteel’ bedoelt men: nu, thans, op dit oogenblik, tegenwoordig, onder de tegenwoordige omstandigheden; soms ook: voorloopig, voorshands. Kunt U, geachte redactie, begrijpen, waarom men in plaats van een van deze zeven, goed-Nederlandsche, woorden (en er zullen er nog wel meer zijn) zijn toevlucht neemt tot het afgrijselijke ‘momenteel’? Het woord is helaas in de mode gekomen. Het is een cliché van deze dagen, zooals voor eenige jaren het cliché ‘naar voren brengen’ (waartegen geen taalkundig bezwaar bestaat) en sedert kort het cliché ‘de volle 100 procent’ in onze spreek- en schrijftaal zijn ingevoerd. Men bedenke toch dat de invoering van zulke ‘nieuwe’ termen de taal verarmt, door vervlakking, in stede van die te verrijken. V.R. | |
Nieuwtaal- Een groote automobielfabriek raadt ons aan onzen motor, als hij voorziening behoeft, niet te laten reviseeren, maar resoluut te vervangen door een ruilmotor. Zoo'n ‘ruilmotor’ is niet zoo duur; veel goedkooper althans dan een nieuwe. Om dit aan te toonen vermeldt de fabriek den prijs, dien men betaalt bij inruiling - den ‘ruilprijs’ - en daarnaast den ‘nieuwprijs’, d.i. den prijs van een nieuw exemplaar. In de advertentie drukt de fabriek het woord Ruilprijs met een flinke letter, maar voor Nieuwprijs kiest men een heel klein lettertje. ‘Nieuwprijs’
Waarom? Schaamt de fabriek zich voor deze vorming? Het is een nieuwvorming, zeker, maar keurt zij die dan af? - In strijd met de wetten van de taal? Och kom, graue Theorie! Wij leven toch in een modernen tijd. Ieder mensch baas in eigen huis; ieder mensch zijn eigen chauffeur en ieder zijn eigen wetgever!
Zet U gerust nieuwprijs met een vette letter; en voor die dingen - U weet wel -, als U die in de zwarte uitvoering moet leveren, vraagt U gerust den zwartprijs. En bij zoo'n nieuwen motor, waarbij de cylinders in een V-vorm in het motorblok zijn ingebouwd (ja meneer, ingebouwd zeg-ik), daar spreekt U gerust van veeprijs.
Wetten! | |
[pagina 54]
| |
Gedegen (gedegen goud)- Een lid schrijft ons: Men zegt: in de natuur komt goud ‘gedegen’ voor. Men zal dat niet zeggen van zink b.v., daar dit niet in gedegen toestand voorkomt; wel als men uit het erts zink bereid heeft. Men kan dan krijgen zink in poedervorm of - in stuk-vorm - in gedegen toestand. Het woord gedegen slaat dus niet op het in vrijen toestand voorkomen, maar op toestand. In sommige scheikunde leerboeken staat ook wel dat zwavel in gedegen toestand voorkomt. Dit is n.m.o. een verkeerd gebruik; men bedoelt er mee in vrijen toestand. Het woord ‘gedegen’ slaat, zooals ik meende, op de gemakkelijke vervormbaarheid van de stof. Goud, zink, enfin ieder metaal, is gemakkelijk vervormbaar. Zwavel niet. Ik zocht dus immer een samenhang met deeg.
Ons lid zoeke het niet in deeg, dat verband houdt met ‘kneden’ en dat de kneedbaarheid, gemakkelijke vervormbaarheid, uitdrukt. ‘Gedegen’ is het verl. deelw. van dijen (hd. deihen, gediegen) = worden, toenemen, groeien. Onder gedegen goud verstaan wij zuiver goud, niet met andere metalen verbonden. Gedegen: vast, dicht, ineengedrongen, gestold, compact, sterk. (Wdb. IV, 583. Fr. - v. W. 178) | |
Allerlei- Ons lid, de heer J.M. van der Sluys, schrijft: ‘Mag ik U even opmerkzaam maken, dat in het artikel “Smalfilm” 6e Jg. no. 9 blz. 49 een pleonasme voorkomt, nl. allerlei soorten; want: lei = soort, dus: allerlei = van alle soort.’ Wij geven het toe - een pleonasme, zooals er echter zoo vele zijn. Strict genomen zouden wij ook niet mogen spreken van: op allerlei manieren, en dat doen wij toch ‘zonder blikken of blozen’. Trouwens, met ‘hand’ is het evenzoo gesteld; ‘allerhande’ staat vrijwel gelijk met ‘allerlei’, wat echter Van Dale niet belet om als voorbeeld voor het gebruik van dit woord de uitdrukking ‘op allerhande wijze(n)’ te geven. | |
Ernstig- De laatste jaren wordt - ook in de couranten - nog al eens melding gemaakt van ernstige materieele schade. In mijn jeugd werd mij geleerd het woord ernstig alleen te bezigen voor personen en groot of zwaar wanneer het voorwerpen betreft. Bestaan daarvoor regelen? A.D. | |
Afgeslacht- ‘Weent, geheele wereld! Uw grootste zeeman is op zinnelooze wijze door een troep wilden afgeslacht....’ Het feit is stellig diep te betreuren, maar waarom de zaak nog te verergeren door ook onze taal geweld aan te doen? Heeft dat dan ‘zin’? | |
Bankiers-Nederlandsch- ‘Bedragen, die tot uitbetaling worden gebracht’. ‘Schade, die begunstigden zouden kunnen komen te lijden, kan niet worden aanvaard’. ‘Dit alles’ merkt het lid, dat ons dit fraais inzendt, op ‘opgeluisterd met tusschenzinnen, een uitgerekt alternatief en zwaar in de lijdende vorm gesteld’. | |
Groote stem!- Een van onze burgemeesters is door den Raad van zijne gemeente met de grootst mogelijke eenstemmigheid gemachtigd.... |
|