Onze Taal. Jaargang 6

[Nummer 9]

Indië aan het woord.

Bij het Boschwezen van Nederlandsch-Indië - schrijft een lid - kent men de volgende titels voor de academische rangen, van beneden naar boven: Houtvester - Inspecteur - Dienstvakhoofd - Hoofdinspecteur, Hoofd van den Dienst van het Boschwezen.

Behalve ‘houtvester’, dat al een heel oud Hollandsch woord is, lijken mij deze termen weinig aanbevelenswaardige, bureaucratische benamingen. Ik zou willen trachten deze benamingen te veranderen in:

Houtvester - Opperhoutvester - Landshoutvester van Java - Opperlandshoutvester van Nederlandsch-Indië.

Opperhoutvester is ook al heel oud; Jacoba van Beieren was bijv. Opperhoutvesterin van Holland. Het mooie is nu, dat vele van mijn collega's - ofschoon ze anders reeksen Germanismen gewillig aanvaarden - bezwaren maken tegen ‘landshoutvester’ en opperlandshoutvester. Mijn tegenwerping is, dat ‘spelen’ b.v. toch geen Germanisme is, omdat het in het Duitsch ‘spielen’ heet. En men spreekt in het Hollandsch toch ook van Rijksbouwmeester en hier in Indië van ‘landsadvocaat’.

Tot zoover ons lid, dat nu een beroep op ons doet om te oordeelen over de woorden ‘landshoutvester’ en ‘opperlandshoutvester’, van ‘germanistisch’ standpunt beschouwd. Wij hebben te dezen voorlichting gezocht bij onzen Raad en aan een lid van dit college danken wij de volgende beschouwing.

* _* *

Titels, ambtsnamen met opper- hebben wij van ouds overvloedig bezeten en het praefix is nog wel in gebruik. Tegen opperhoutvester kan niemand bezwaar maken; in Indië zijn vele opperhoutvesters. Waarom slaat Uw lid die schakel over in zijn opgave van de tegenwoordige opvolging?

Wat echter ‘landshoutvester’ aangaat: wij kennen zulke samenstellingen niet, d.w.z. niet met die beteekenis, die de heer S. er aan wil geven. Want ‘landsadvocaat’ (het voorbeeld, dat hij geeft), zegt niets omtrent ambtelijke rangorde. Ook niets van een tegenstelling of onderscheiding naar gebiedsomvang (zooals titels een enkele maal bij ons hebben gedaan: arrondissements- en districtsschoolopzieners), noch ook naar verschil van de gezagsbron: gemeente- tgv. rijksontvanger; zooals men in Duitschland kon onderscheiden tusschen Landes- en Reichs...

In dergelijke samenstellingen, als Uw lid aanvoert en nog meer aanvoeren kon, beteekent lands- het verband met den staat, de landsregeering: landsdienaren, landsvorstin, landsbode. Van eenige ambtelijke rangorde zegt het nooit iets: de ‘hoogte’ der positie hangt niet af van ‘'s lands-’, maar van het tweede lid of enkel en alleen van de historisch ontstane praktijk.

Veelszins net zoo staat het met rijks- (waarop Uw inzender ook wijst): rijksbouwmeester, rijksadvocaten, rijkskeurmeesters, -boekhouder, -ontvanger (tegenover gemeente-ontvanger), enz. De onderscheiding tusschen aanstelling vanwege het land of vanwege anderen kan hier niet bedoeld zijn, want alle ambtenaren van het ‘Boschwezen’ in N.O.I. zijn rijksambtenaren, naar ik meen. En de onderscheiding naar gebiedsomvang, indien men ze hier al zou willen en kunnen invoeren (Hooft heeft het reeds vergeefs geprobeerd met ‘landoverste’ voor ‘Provinciaal’ van een kloosterorde), zou vanzelf eenige verdere toepassing eischen met ‘districts-houtvesters’ of dergelijke. Maar wat dan aan de spits? ‘Rijkshoutvester’ zou niet gaan voor Indië: ‘het Rijk’ omvat tegelijk Nederland.

Daarom liever geen ‘landshoutvester’, dat, door de ongewoonheid van vorming in verband met de beteekenis, zeker aan Duitsche titels zal en moet doen denken.

[p. 48]

Erger is het nog gesteld met ‘opperlandshoutvester’. Van die driemaal samengestelde titulaturen hebben wij er helaas van hoogerhand enkele gekregen:

rijks-bijenteelt-	} consulenten,
rijks-veeteelt-	} consulenten,
rijks-landbouw-	} consulenten,
rijks-tuinbouw-	} consulenten,
rijks-pluimveeteelt-(!)	} consulenten,
rijks-landbouw-	} leeraren,
rijks-tuinbouw-	} leeraren,
en een:
rijksboschbouw-proefstation (!).

Maar wij blijven het on-Nederlandsche er in gevoelen; wij verkorten het ‘geval’, of spreken het met eenige ironie plechtig uit. Bij deze hypersamengestelde titels kan niemand, dunkt mij, nalaten, terstond aan Duitschland te denken, waar men die zoo zonder bezwaar vormen kan, en ook zoo gaarne dragen wil.

Met invoeging van de ‘opperhoutvesters’ kom ik tot vijf rangen in Indië: 1. houtvester, 2. opperhoutvester, 3. inspecteur, 4. dienstvakhoofd (‘hoofd van den dienst zoo en zoo’), 5. hoofdinspecteur.

Ofschoon het niet valt in te zien, waarom men beslist het woord houtvester voor alle rangen zou moeten gebruiken, zou dat desgewenscht gemakkelijk genoeg geweest zijn in vroeger tijd. Maar men heeft daarvoor de gelegenheid waarschijnlijk voor goed bedorven door den titel opperhoutvester zoo gul uit te deelen. Anders kon men bijv. ordenen:

1. onderhoutvester, 2. tweede houtvester (of houtvester 2e kl.), 3. eerste houtvester (of houtvester 1e kl.), 4. hoofdhoutvester, 5. opperhoutvester.

Wilde men één of twee daarvan liever niet (hetzij dan 1, hetzij 2 en 3, of ook 4) dan kon men de opperste leiding ‘houtvester-generaal’ noemen, en een inspecteur-houtvester - of liever ‘inspecteur der houtvesterij’ - invoegen.

Maar zouden de vele bestaande ‘opperhoutvesters’ hun titel zonder murmureeren willen afstaan, met slechts een kans, dien heel laat nog eens weer te krijgen? Daar zit m.i. de groote moeilijkheid. Zou dit geen bezwaar behoeven te zijn, dan zou ik aan zulk een reeks verre de voorkeur geven, omdat ze veel eenvoudiger en daardoor reeds veel meer Nederlandsch zou zijn.

Als geschiedkundige opmerking wil ik hieraan toevoegen, dat een ‘opperhoutvester’ onder de Republiek niet meer werd benoemd, toen Willem III, de koning-stadhouder, gestorven was, die den titel had gedragen. Men volstond met de benoeming van een luitenant-houtvester, uit den hoogen Hollandschen adel. Onder hem stonden de ‘Meesterknapen’ (er was ook een aanzienlijk burgemeester van Leiden bij). Dan leest men nog van een ‘substituut-houtvester’, en van een ‘onderhoutvester’; vermoedelijk zijn dat twee namen voor één ambt, onder dat van de Meesterknapen. De koddebeiers en duinmeiers noemen wij alleen voor de volledigheid; zij waren het lagere personeel.

Den opperhoutvester kan men meermalen ook enkel als ‘houtvester’ vermeld vinden. Men ziet, hoezeer in den loop der tijden de titel is gedaald, al duidt hij nog een belangrijk ambt aan.

Het woord zelf (dat zal Uw lid niet onbekend zijn) beteekent forestarius, de beheerder van het bosch (des konings): van de forestis (forêt); etymologisch bezien is houtvester dus een pleonasme.

De vorm is speciaal Nederlandsch - dat is wel aardig -, want het woord zal een ‘volksetymologisch’ d.w.z. op misverstand berustende wijziging zijn van houtverster (-vorster); men dacht aan verband met vesten: vestigen, vastmaken.