Air-conditioning.
In ons nummer van December 1936 hebben wij laten zien tot welke conclusies onze Raad van Deskundigen is gekomen, toen wij op verzoek van eenige leden-technici dit college om bijstand hadden verzocht, ten einde te geraken tot een goed-Nederlandsch woord, dat het begrip, uitgedrukt door den Engelschen term, zou kunnen weergeven. Onze Raad is toen, na zorgvuldige overweging, tot de slotsom gekomen, dat luchtregeling (reguleering) wel het meest aanbeveling zou verdienen, terwijl één lid van den Raad ons het woord luchttempering aan de hand heeft gedaan.
Nu zou men kunnen denken dat alle belanghebbenden, om het even of zij het wèl of niet eens zijn met de keuze van het woord, althans onzen Raad dankbaar zouden zijn voor zijn medewerking.
Nietwaar, als men in moeilijkheden verkeert en men wordt dan geholpen, dan is een gevoel van erkentelijkheid haast vanzelf sprekend. Wie dat denkt heeft echter een te rooskleurige voorstelling van de wereld.
Het weekblad de Technische Gids heeft het artikel uit Onze Taal overgenomen en het plaatst daaronder de opmerkingen, waartoe zijn ‘medewerker voor luchtbehandeling’ zich heeft genoopt gevoeld.
‘Onder dankzegging voor de toezending van bovenstaand artikel, moet ik u mededelen, dat de Raad niet zeer gelukkig is geweest in zijn keuze!
De lucht zelf wordt niet geregeld, maar de eigenschappen van de lucht worden geregeld. Men kan spreken van de regeling van de luchttemperatuur, van de regeling van de luchtvochtigheid en van de regeling van de snelheid. Indien men soms spreekt over luchtregeling, bedoelt men gewoonlijk de regeling van één van deze eigenschappen. Als men water reinigt, verwarmt, bacteriënvrij maakt enz., denkt men toch ook aan een behandelingswijze van het water en men zal spreken van waterbehandeling. Evenzo kan men spreken van luchtbehandeling. Men moet toegeven, dat dit vrijwel een vertaling is van air-conditioning, maar het is eveneens een vertaling van de Franse uitdrukking. In Frankrijk gebruikt men namelijk tegenwoordig meer traitement de l'air dan conditionnement de l'air.
Indien men met luchttempering bedoelt luchtmenging, is men er toch wel naast! Het regelen van de temperatuur gebeurt niet door menging. Men kan hoogstens beweren, dat een bevochtiging een menging is. Vochtonttrekking en reiniging van stof en bacteriën, vallen er echter ook al niet onder.
Enige tijd werd door mij het woord “luchttechniek” gebruikt. Dit geeft echter verwarring met de vliegtechniek. Daarom geloof ik, dat het woord luchtbehandeling goed is. Dit woord zal ik dus, ondanks het gratis advies van de Raad, blijven gebruiken.’
En met beminnelijke argeloosheid schrijft de Redactie van het weekblad daar boven: Een interessante strijd met verkeerde conclusies.
* * *
Het zal onzen lezers niet moeilijk vallen te ontdekken dat wat deze ‘medewerker voor luchtbehandeling’ antwoordt, voldoenden grond mist. Hier weer de groote fout: te eischen dat een woord alle kenmerken van de zaak zal noemen. Dat is doorgaans onmogelijk bij vorming van een nieuw woord. Maar natuurlijk, als men zeer algemeene woorden kiest voor de nieuwe samenstellingen, dan is men in schijn het dichtst bij de vervulling van dien eisch.
Die weg is vrij simpel; dien kiest ook de gemakzuchtige, taalverstompende menigte, als zij zulk een voorliefde toont voor samenstellingen met -gedoe, -bedoening, -geval, -gelegenheid, of - moderner - -beweging.
Met ‘behandelen’ kan men ook alle mogelijke ingewikkelde of samengestelde verrichtingen, op een of ander ding toegepast, omvatten. Maar incidit in Scyllam, qui vult vitare Charybdin. ‘Luchtregeling’ houdt niet alles in, wat men doet, ‘luchtbehandeling’ sluit veel te veel in! Een uitgever doet meer dan ‘uitgeven’, een boekdrukker meer dan boeken-drùkken (‘persen’), een loodgieter meer dan lood-gieten. Weg met die termen! Noem uitgever (N.B. niet eens ‘boeken’ er bij!) en boekdrukker beiden boek-behandelaars; en den loodgieter - ja, dat is kwaad: koper, lood, zink, tin en blikbehandelaar. Want metalen-behandelaar zou weer veel te ruim zijn: smid en goudsmid, ook daaronder vallend, zijn toch weer heel wat anders, dat zijn ijzer- en goud plus zilver-behandelaars.
Mààr: ‘luchtbehandeling’ naar analogie van ‘waterbehandeling’? is dat niet dubbelzinnig? In elk geval drukt dat woord heel wat meer uit, dan hier bedoeld wordt. In medische boeken kan men wel een hoofdstuk aantreffen: ‘waterbehandeling’. Dat wil dan zeggen: behandeling met water, aanwending van water ter genezing van ziekten. Welk een misverstand zou dit kunnen opleveren; zieken, die hun geld van de reis per K.L.M. zouden terugeischen, omdat de ‘luchtbehandeling’, hun in de beschrijving beloofd, en waartoe zij hun toevlucht hadden genomen nadat een waterbehandeling geen baat had gebracht, geheel achterwege gebleven was. En zij zouden zich stellig beroepen op dezen medewerker van de Technische Gids, die van ‘waterbehandeling’ uitgaand, zeide: ‘Evenzo kan men spreken van luchtbehandeling’.
Beoordeeld naar zijn eigen eischen, aan woordvorming gesteld, blijkt de medewerker zelf ‘er toch wel naast’; alweer er naast! Zijn eerste vondst moest hij verwerpen, omdat ‘luchttechniek’ met ‘vliegtechniek’ zou verward worden. Zijn nieuwe schepping deugt niet, omdat ze ook weer te ruim is, en toeristische met medische doeleinden zou kunnen doen verwarren. Wat nu? Willen wij hem (gratis alweer) eens helpen? Luchtregeling keurde hij af, omdat ‘niet de lucht zelf, maar de eigenschappen van de lucht worden geregeld’. Welnu, wat dunkt hem dan van: luchteigenschap(pen)regeling?
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd