MAKEN - Koffie maken, bedden maken, dat maakt niets, hoeveel maakt dat samen: afgekeurd! Aanvaard wordt: zich zorg maken.
Wij kenden ‘een bed maken’ uit Cats (Mijn heert is ongedweylt, mijn bedde noch te maken), maar, zoo leert ons een lid van den Raad, Cats' ‘maken’ is ons ‘doen’. Dat bedden doen hebben wij nog; het omvat de geheele behandeling van het bed, afhalen èn opmaken. ‘Truitje is laat vandaag; ze moet alle bedden nog doen’. Opgenomen O.T., 1936, 4.
ONBEVANGEN - (De schrijver staat geheel onbevangen tegenover het vraagstuk) - Eenige leden koesterden twijfel ten aanzien van dit woord en zouden het willen vervangen zien door ‘onbevooroordeeld’. Van Dale geeft hun gelijk en ook in het Nl. Wb. vinden zij steun. Maar niet bij onzen Raad; geen enkel van de leden gaat te dezen met hen mee. - ‘Ondanks hetgeen het Nl. Wb. onder bevangen zegt, durf ik betwijfelen, of bevangen en onbevangen geheel Duitsch van oorsprong zijn. Zoo licht kan uit het overvloedige gebruik van oudsher van dit ww. en deelw. in allerlei verbinding een absoluut gebruik (zonder nadere bepaling) zijn ontstaan, zooals ook in verschillende tijden en streken nu voor deze, dan voor die beteekenis, voorkwam. (Zie bewijzen in het Nl. Wb.) Ik zie derhalve geen bezwaar om het te gebruiken, inzonderheid wanneer men onder het ‘vooroordeel’, welks afwezigheid het uitdrukt, ook de werking van allerlei effect begrijpen wil.
OPMERKZAAMHEID (Mijn opmerkzaamheid werd getrokken) - Inz. zou hiervoor willen zeggen ‘aandacht’. Dat vindt de Raad wel goed, maar hij verwerpt (in zijn overgroote meerderheid) het gewraakte woord toch niet. ‘Aandacht’ is ten slotte óók uit hd. gekomen. - ‘Ik zie’, zegt een lid van den Raad, ‘er evenmin meer een germanisme in als in het algemeen gebruikelijke aandacht. (niet in den specialen zin: korte godsdienstige samenkomst: dat is verwerpelijk germanisme.)’
EEN ROL SPELEN - ‘Dat speelt geen rol’, ‘geld speelt geen rol’. Een germanisme mogen we dit niet noemen; in eig. zin is ‘een rol spelen’ goed Nederlandsch, dus ook wel in fig. zin. Ook van zaken wordt wel gezegd, dat zij een rol spelen, hebben te vervullen. (Zie Nl. Wb.) En dit reeds in de 18e E. Een vergrijp tegen ons taaleigen zit er niet in. Maar stellig is het een aan 't hd. ontleende ‘mode’ uitdrukking, een ‘cliché’, dat we daarom willen vermijden.
STOKKEN - Een van onze leden had dit woord aangebracht en als voorbeeld van het z.i. onjuiste gebruik daarvan aangehaald: Het verkeer met andere havens stokte. Onze Raad, desgevraagd, verklaarde in het algemeen tegen ‘stokken’ in den zin van ‘blijven steken’ geen enkel bezwaar te hebben. ‘Zijn stem stokte in de keel is prima Nederlandsch’. Maar, merkt één lid van den Raad op, ‘het verkeer met andere havens stokte’ is onvergeeflijk!’
TALENTRIJK - In een vorig nummer namen wij een vraag op van een lid met betrekking tot den vorm talentrijk en wij gaven daarbij als onze persoonlijke meening te kennen dat rijk aan talent ons nog wel zoo verkieslijk leek als vol van talent (dus ‘talentvol’). Sanctionneert gij deze meening, hebben wij den Raad gevraagd. ‘Ja’, zeggen twee leden, en een derde lid zegt: Ik vermijd liever zoowel ‘talentvol’ als ‘talentrijk’. Het eerste acht ik nog minder geschikt dan het tweede; wanneer men zich de beteekenis der suffixen voor den geest roept, is de rijkdom aan talent aannemelijker dan de volheid of de volte! De N.R.C. veranderde in een artikel ‘talentvol’ in ‘talentrijk’.
Daarentegen verklaart een vierde lid: ‘Ik verkies talentvol’. Dat is ook de meening van een vijfde lid, dat er echter aan toevoegt ‘maar ik verwerp het ander niet’. En een zesde lid van den Raad zegt kortweg ‘Talentrijk is voor mij een germanisme!’
TREFFEN (Maatregelen treffen.) Hiervoor willen eenige leden zeggen: nemen, beramen. - ‘Beramen’ is niet goed; dat is iets anders dan ‘nemen’. - In 1e helft 18e E. al ‘den vrede treffen’. Toch zal waarschijnlijk treffen van maatregelen, toebereidselen, eerst in wat later tijd zijn ontstaan door overneming uit het Duitsch (zooals treffen zelf trouwens een paar eeuwen vroeger). Ik zou deze al oude verbindingen niet meer willen bestrijden; wel eventueele pogingen om verder te gaan: een afspraak, een huwelijk treffen b.v. - Een ander lid van onzen Raad zou liever ‘maatregelen treffen’ door een betere uitdrukking vervangen.
-ZAAM (MOEIZAAM, ZWIJGZAAM) - Tegen zwijgzaam kan geen bezwaar worden ingebracht, al zou het jonger blijken dan menig ander woord op -zaam. Want het is volkomen in den trant van volgzaam, lijdzaam, enz. enz. gevormd om een karaktertrek aan te geven. Iets anders is het met moeizaam. Dit is vrij zeker omstreeks 1800 naar het Hd. ‘mühsam’ gemaakt, zonder dat wij voor dien tijd een zelfst. nw. of adj. moei als grondwoord kunnen aanwijzen. Ook moeien, het ww., kan dat niet zijn, want de vereischte bet. geeft vermoeien alleen. Toch is het in de algemeene beschaafde taal diep doorgedrongen; de oorzaak zal wel liggen in de aansluiting bij moeite en moeilijk, waarin moei toch wel een oud z.nw. is. Dit kan te eer grond zijn voor het ingeburgerd raken, omdat er verscheidene zulke paren zijn: gruwzaam, gruwelijk e.a.
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd