Onze Taal. Jaargang 3

[Nummer 6]

Uit het archief ‘Germanismen’.

Aansluitende bij de serie in het nummer van April van dit jaar volgen hier weder, ten aanzien van een achttal woorden, die aan het oordeel van den Raad van Deskundigen zijn onderworpen, de overwegingen, welke tot het eindoordeel hebben geleid.

DIERARTS. Met de grootst mogelijke meerderheid veroordeeld. Dan maar ‘dierenarts’, naar analogie met dierenkweller, dierentemmer, ofschoon ‘dierenarts’ zich ook niet in de ongedeelde sympathie mag verheugen. Waarom niet ‘veearts’, vraagt een lid; de ‘historische’ naam. ‘Dierenartsen’ hebben tegen ‘veearts’ bezwaar, omdat zij ook honden, katten, kippen enz. behandelen. Maar (verba valent usu) ‘veearts’ zou ik willen (en heeft de wet alsnog) behouden, desondanks.-

Ik vind -oordeelt een ander lid- ‘dierarts’ een germanisme en ‘dierenarts’ een niet gewenschte wijziging van veearts. - Een zotte verfraaiing, dit ‘dierenarts’, -luidt een ander oordeel- maar naar zijn vorm Nederlandsch.

- Het bezwaar van de dierendokters tegen ‘veearts’ berust op een misverstand, maar zal moeilijk uit den weg te ruimen zijn, omdat het het gevoel raakt. Op het schrandere denkbeeld om zich ‘dierendokter’ te noemen (vgl. hondendokter, kattendokter) schijnen ze niet gekomen te zijn. Toch is dit de beste uitweg, beter dan ‘dierenarts’.

- In elk geval niet ‘dierarts’; dat is een grof germanisme. Men zegt toch ook niet: vrouwarts? (oogarts, enz. is een heel ander geval). Vgl. verder allerlei samenstellingen met ‘dieren-’ (niet dier-): dierenvriend, enz.

Opgenomen O.T. 3, 1933.

BAND (in den zin van: boekdeel). ‘Band’ - oordeelt de Raad - beteekent bij ons het omhulsel, niet het daarin bijeengebondene. Hd. ‘Band’ zou met ‘bundel’ vertaald moeten worden, wanneer twee of meer ‘deelen’ in één band zijn samengevat (bijeengebonden).

Ten aanzien van het woord ‘band’ in de uitdrukking ‘in twee banden’ is het oordeel van den Raad verdeeld; eenige leden houden het ook dan voor een germanisme; andere zouden het in deze beteekenis willen aanvaarden.

Opgenomen O.T. 3, 1933.

DOELEINDEN Een woord dat aan het oordeel van den Raad van Deskundigen werd onderworpen en wel in den zin van: stof voor bekleedingsdoeleinden. Het heeft geen verwerpende meerderheid gekregen en men zal het dus niet in onze lijst vinden.

‘Doeleinde’ is naar het oordeel van den Raad een goed-Nederlandsch woord. Maar, al heeft een lid van den Raad tegen ‘doeleinde’ geen bezwaar, tegen de ‘pedante samenstelling: bekleedingsdoeleinden’ verzet hij zich. En een ander oordeel luidt: In den trant van de samenstelling een germanisme. De strekking van het algemeen makende ‘doeleinden’ is uitnemend uit te drukken door: voor verschillende (of allerlei) bekleeding.

LANGE JAREN (een langjarige medewerker) - Ik twijfel zeer, merkt een lid van den Raad op, of we ‘lange jaren’ (en dus ook ‘langjarig’) als een germanisme mogen veroordeelen. Opmerkelijk is, dat het Zd Hollandsche dialect: lange jaren = veel jaren, in gewoon gebruik heeft. De uitdrukking mag logisch niet juist lijken, maar de taal is zeer vaak niet logisch. (Gelukkig!) Ik vind hier geen germanisme, maar een ‘langjarige medewerker’ vind ik heel leelijk gezegd. ‘Langjarige medewerking’ dat gaat.

[p. 24]

MIJNE (in de uitdrukking: Mijne Dames en Heeren) - Onze Raad heeft in zijn meerderheid zich tegen deze wijze van uitdrukken verklaard en de voorkeur gegeven aan het hier gebruikelijke ‘Dames en Heeren’ (c.q.: Dames en Mijneheeren). Volledigheidshalve vermelden wij dat een lid van onzen Raad alsnog opmerkt, dat de gewraakte uitdrukking in Zuid-Nederland heel gebruikelijk is en dat zij daarom voor dit lid ‘allesbehalve een germanisme is’.

ONOMWONDEN - Zes leden hebben dit woord aangebracht en wij hebben het daarom eens aan den Raad voorgelegd. Als aequivalent was aangegeven: duidelijk, onbedekt, onbewimpeld, onverbloemd, onverholen, open, openhartig, openlijk, ronduit, rondweg, vierkant, zonder omslag, zonder omwegen.

Een lid van onzen Raad voegde hieraan toe: zonder er doekjes om te winden.

Maar de meerderheid van den Raad wil in het woord ‘onomwonden’ geen germanisme zien. - Op grond van het gebruik van omwinden = omhullen, bewimpelen reeds bij Bellamy en Van Lennep (Wb. X 777) en de synoniemen: onverhuld, onbedekt, onverbloemd, onbewimpeld, zonder er doekjes om te winden, - heb ik, zegt een lid van den Raad, geen bezwaar om in afwisseling met al de genoemde uitdrukkingen ook ‘onomwonden’ te gebruiken. En hij voegt daar aan toe: Het is wellicht ook verstandiger niet tegen een zoo onschuldig en ingeburgerd woord zijn kruit te verschieten, waar er zooveel erger vijanden zijn!

REINSTE (je reinste onzin). Twee stemmen tegen afkeuring. - Niet te vermijden, oordeelt een lid; en een ander lid zegt: Ook: het is reine dwaasheid, rein bedrog. Ik twijfel nog altijd wat, ondanks algemeen schijnende opvatting, of het niet voortzetting van oudnederlandsch gebruik (met eenige, verklaarbare, uitbreiding) kan zijn. De meerderheid van den Raad beschouwt het woord echter als een Germanisme.

Opgenomen O.T. No. 5, 1934.

-SCHE (Volksche beweging, Bunsensche brandder, Hegelsche Wijsbegeerte enz.).

Een lid van den Raad karakteriseert deze woordvorming als een ‘afschuwelijk, tot groot bederf van onze taal strekkend, Germanisme’.

Ten aanzien van het voorgestelde aequivalent voor ‘volksche beweging’: eigen-volk-beweging, merkt een lid van onzen Raad op: het aankweeken van drie- of meerledige ‘streepjes-samenstellingen’ acht ik verkeerd en ook Duitschen invloed.

(Ons lid de Heer H. van Eeden breekt een lans voor den uitgang ‘-iaansche’. Hij vindt ‘Hegeliaansche wijsbegeerte’ een zeer karakteristieke vorm, waarvan hij het jammer zou vinden indien deze in onbruik geraakte.)

Opgenomen O.T. 2, 1934.