Onze Taaltuin. Jaargang 9

Boekbespreking

Bundel Opstellen van oud-leerlingen, aangeboden aan Prof. Dr. C.G.N. de Vooys ter gelegenheid van zijn vijfentwintigjarig hoogleraarschap aan de Rijksuniversiteit te Utrecht. Met een bibliografie van Prof. Dr. C.G.N. de Vooys. Groningen-Batavia 1940.

De samenstelling van een feestbundel is en blijft een riskant geval, voor het organiseerend comité evengoed als voor het ontvangend publiek. De eenheid van het geheel is voortdurend het zwakke punt. De aangekondigde bundel, uitgegeven om het vijfentwintigjarig hoogleeraarschap van Prof. de Vooys te vieren, is aan dit gevaar gelukkig ontsnapt. Vooreerst omdat de medewerking strikt tot den kring der oud-leerlingen is beperkt, maar meer nog omdat zoovelen onder hen het fijne gebaar hebben weten te vinden om een thema ter bewerking te kiezen, dat niet alleen hun eigen

[p. 189]

belangstelling had maar eveneens die van den jubilaris, blijkens diens eigen vroegere publicaties. Zoo is tenslotte een waardevolle collectie bijdragen tot de nederlandsche philologie tot stand gekomen, die in dubbelen zin door de figuur van Prof. de Vooys wordt geteekend.

De grootste helft der bijdragen heeft betrekking op de litteratuurwetenschap. Vooreerst blijkt, hoe de ontwikkeling in de methodiek van dit vak die Prof. Baur onlangs uitvoerig besproken heeft, ook aan dezen kring niet onopgemerkt is voorbijgegaan. Niet minder dan acht opstellen vinden in dit verband het best hun plaats. Het oude historisme heeft blijkbaar voor allen afgedaan. Ieder kiest die wijze van bewerking, die door het onderwerp wordt gevraagd en waartoe ook het eigen karakter het meeste dringt; een opvatting die niet anders dan redelijk kan worden genoemd. H. Lammers doet een poging om principieel de plaats van de litteratuurwetenschap te bepalen temidden der omringende verwante vakken, aan de hand van de werken van Dilthey. De conclusie dat ‘wijsbegeerte, kulturologie en psychologie’ in het litteratuurwetenschappelijk onderzoek dienen te worden ‘ingebouwd’, zal wel geen bestrijders vinden. Meer dan de schrijver wel vermoedt, ligt het eigenlijke probleem hier misschien echter in den aard en den vorm van de gewenschte samenwerking. Zeer algemeen gehouden is ook de bijdrage van J. Kamerbeek over het begrip ‘literaire generatie’. Anderen hebben meer concreet met de problemen der methode geworsteld. Mej. M. van der Zeyde is het in haar studie over Augusta de Wit blijkbaar te doen geweest om wat Croce, Walzel, Spoerri e.a. de ‘aesthetische idée’ van een kunstwerk noemen; de weg waarlangs zij daartoe doordringt is die van een algemeene artistieke interpretatie, door de fijne vrouwelijke intuïtie nog verscherpt en geleid. Evenzeer op invoeling berustend, maar meer typologisch en historisch opgezet is de bijdrage van Mevr. J. van Dam-Gras, die Justus van Effen aardig teekent als ‘een 18e-eeuws journalist’. Evenzeer typologisch-historisch, maar veel meer comparatief en mannelijk-krachtig van gebaar zijn de karakteristieken van Rodenbach en het tooneelwerk van Emants, resp. door J. van der Woude en B. Hunningher. Vooral het laatste stuk is bijzonder goed geïnformeerd. Mej. L. Krijgsman schrijft over Albert Verwey. Zij is de eenige in het geheele gezelschap die daarbij het litteraire kunstwerk beschouwt als wat het inderdaad toch op de eerste plaats is: een brok (schoone) taal. Zij past er daarom ook volledig de gewone taalkundige kategorieën op toe, en bewijst tegelijkertijd dat een dergelijke zakelijke en voor ieder toegankelijke methode een subtiele artistieke invoeling allerminst in den weg behoeft te staan. Juist de tegenpool daarvan vormt het standpunt N.A. Donkersloot in zijn fijn gestelde bijdrage over De verzen van Hooft

[p. 190]

voor Brechje Spiegel. Voor Prof. Donkersloot zijn alle formeele, psychologische, jazelfs de reëel-historische gegevens over het dichtwerk en zijn maker hoogstens slechts hulpmiddelen om ‘de verbeeldingswerkelijkheid van het gedicht zelf’ te achterhalen, waarom het ‘tenslotte uitsluitend is te doen’. In den regel zal ‘de poëzie wel meer verklaring in zichzelf bevatten dan in het aanvoeren van daarbuiten staande uitwendige gegevens kan worden gevonden’.

Een volgende rubriek waarin men een aantal litteraire bijdragen kan samenvatten, betreft den invloed dien verschillende kunsten of kunstenaars op elkander hebben uitgeoefend, vertalingstypen enz. Alle opeenvolgende perioden krijgen achtereenvolgens hun beurt. W.H. Beuken laat zien, hoe de bekende middeleeuwsche devotie tot den Man van Smarten zich niet alleen in de contemporaine plastische kunst reflecteert maar ook in de litteratuur. Zeer vernuftig is het kleine artikel van D. Enklaar, die een aantal half-duistere plaatsen uit de Reinaert en Die eerste bliscap ineens als reminiscenties aan bijbelteksten verklaart. Het ei van Columbus! Voor de uitdrukking ‘Het wijf metten witten’ voor de heilige Maagd in Mariken van Nieumeghen zal men echter beter uitgaan van de katholieke opvatting omtrent de onbevlekte ontvangenis van Maria. In de middeleeuwen was dit leerstuk nog wel niet officieel tot dogma verklaard, maar het was toch reeds algemeen bekend. Zoo vindt ook L. van Dis den invloed van zestiende eeuwsche reformatorische bijbelconcordanties terug in contemporaine rederijkersteksten. Ook Anna Bijns blijkt langs dezen weg ter dege op de hoogte te zijn gekomen van de argumentatie van haar tegenstanders. C.C. de Bruin begint een meer verantwoorde geschiedenis der dietsche psalmvertalingen, met al dadelijk interessante eerste resultaten en niet minder gewichtige nieuwe problemen. J. Haantjes vergelijkt wat Totius voor zijn psalmberijming resp. aan Marnix en aan Camphuyzen heeft ontleend. Nu eens was het een theologische en dan weer een stilistische nuance, die den doorslag heeft gegeven bij de keuze. J. Buisman Jr. onderzoekt de prioriteit onder de Spelen van Sinne van Jesus onder die Leeraers, en interpreteert het onderscheid dat er tusschen de verschillende lezingen bestaat. J. Willems tenslotte toont aan, dat J. ten Kate voor zijn Schepping niet alleen bij Hugh Miller's Testimony of the Rocks te gast is gegaan maar ook bij het gedicht Les fossiles van Louis Bouilhet uit 1854.

Nieuwe gegevens zijn er verder van J.H. Kernkamp over de jeugdjaren van Bellamy; en van Mej. L. van Wijk over de voorgeschiedenis van Den danske Skueplads, waarin ook nederlandsche acteurs een voorname rol blijken te hebben gespeeld. W. Schmitz O.F.M. wijst op het belangrijke aandeel dat de Franciscanen hebben gehad in de middeleeuw-

[p. 191]

sche nederlandsche litteratuur; terwijl J. Rispens en H. Smeding een goed woordje doen resp. voor G. Waanders, een Twentschen timmerman die ook een aantal eenvoudige maar goede verzen heeft geschreven, en voor den jong gestorven Gerard van den Hoek naar aanleiding van diens prozabundeltje Het kostelijk Leven (1916).

De taalkundige bijdragen zijn meer gevarieerd. Een tweetal heeft betrekking op de geschiedenis van onze grammatica. Mevr. P. Boer-den Hoed bespreekt een werk van den Zweed Samuel Columbus, die als gouverneur bij een nederlandsche familie en op zijn reizen het gesproken nederlandsch moet hebben leeren kennen; P.J. Meertens behandelt op dezelfde wijze de verhandeling Lingua Belgica van den Dordtenaar Abraham van der Mijl. J. van Ham prijst de voortdurende actieve belangstelling voor de levende taal van Prof. de Vooys, vooral met betrekking tot het onderwijs; G. Uitman handelt in denzelfden geest door ook voor ambtelijke taal ‘eenvoud, losheid en helderheid’ te bepleiten. Ook woordstudies ontbreken niet in dezen bundel. Prof. C. van Dam heeft meer dan tweehonderd woorden gevonden, die onze taal in den loop der eeuwen aan het spaansch en het portugeesch heeft ontleend. Het zou interessant geweest zijn tegelijkertijd te vernemen, onder welke taalkundige condities deze ontleeningen hebben plaats gehad en hoe thans de verhoudingen van beteekenis en vorm zijn. Van deze voorname zijde van het vraagstuk der leenwoorden weet men nog weinig; zie b.v.L. Tesnière, Phonologie et mélange de langues T C L P 8, 83. P.J. Nienaber schrijft over de studie van afrikaansche plaatsnamen.

Op de grens van taal en litteratuur bewegen zich de bijdragen van B.H. Erné en van A.C. Bouman. De eerste herkent in een aantal liederen uit het handschrift van Gruythuyse ineens een typischen rondeelvorm, en verklaart kort maar afdoende hoe het muzikaal karakter hier telkens de uitwendige gedaante van het vers heeft beïnvloed. Veel minder overtuigend is m.i. het artikel van Prof. Bouman over de prosodie van het middelnederlandsche vers. Vooreerst omdat het muzikaal accent hier geen plaats in de structuur heeft gekregen. De Schr. verwerpt het toepassen van het principe der muzikale isochronie, omdat dit ‘een uiterlijke vorm’ zou zijn die het vers ‘van buiten af’ wordt opgelegd. Deze redeneering gaat echter niet op. Men kan in dit opzicht niet van ieder accenttype hetzelfde vragen. Het muzikaal accenttype is niet culminatief. Het karakteriseert wel de eenheid waarvan het deel uitmaakt en onderscheidt deze wel van andere dergelijke eenheden, maar het bindt en structureert deze niet, in flagrante tegenstelling met het dynamische type dat wel culminatief is. Alle bouwprincipen komen bij de muzikale structuren daarom ‘van buiten af’ (als

[p. 192]

men dezen term gebruiken wil). Dit leert de muzikale compositietechniek reeds, maar ook de taalwetenschap bezit daarvoor haar bewijzen. Vooral de tijd- en de getallenmaat treden in dit verband als bindende factoren op. En het is daarom geen wonder dat Prof. Bouman, na aan de voorzijde het isochronisme te hebben uitgebannen, aan de achterpoort een nieuw structuurprincipe voor het vers naar binnen haalt, dat eveneens weer in nauw verband staat met het melodisch verloop, ook al zegt hij dit niet, nl. het tellen van het aantal silben voor elken regel. Dit laatste is op zich een voortreffelijke gedachte, die in onze prosodie, die zich veel meer tusschen de dynamische en de muzikale princiepen heen en weer beweegt dan men gewoonlijk wel aanneemt, veel meer toepassing moge vinden. Had Prof. Bouman verder ook rekening gehouden met de moderne structureele opvattingen over het rythme van Mukarowsky, Jakobson e.a., dan zouden vele schijnbare ‘problemen’ uit zijn behandeling ineens verdwenen zijn. Ook het principieele nieuws in de dissertatie van Mej. van der Kallen is den Schr. op deze wijze geheel ontgaan.

Ook voor de dialectologie is hier winst. K. Fokkema doet een voorzichtige maar zeer doorwerkte poging om het phonologisch systeem van de Friesche klinkers te bepalen. A. Hol teekent een kaart over het wegvallen van de -n na de toonlooze vocaal in werkwoordsvormen. Zijn bespreking daarvan is een model van methode, maar men zal met de conclusie toch moeten wachten tot ook allerlei andere verwante feiten in de beschouwing kunnen worden opgenomen. Ook hier weer speelt de geschiedenis van ons accent en van onzen traditioneelen silbevorm een rol, die men niet mag verwaarloozen.

Op taalpsychologisch terrein tenslotte liggen de bijdragen van Jc. Smit en A. Reichling. De eerste geeft een serie Aantekeningen over woordsystemen. Als deze auteur eens een terrein zoekt, waarop hij de thans door hem gestelde princiepen aan de practijk toetsen en nader uitwerken kan, dan moge ik hem onze reeksen van half-subjectieve quantifica van het type: ander-enkele-sommige-eenige-vele-alle etc. aanbevelen. Bröndal deed reeds een eerste steek met de spade in zijn artikel over lat. omnis en totus (Mélanges-Pedersen 260), die toonde welk een veelbelovend terrein hier op bewerking wacht. A. Reichling teekent het personale aspect in het taalgebruik; eerst in de individueele stemmen aan de hand van de bekende onderzoekingen van Gemelli e.a., en daarna meer systematisch in de typen der zinsmelodie die uitvoerig worden besproken.

J. WILS.