Onze Taaltuin. Jaargang 5

Stijgende tweeklanken in Nederlandsch

We zijn gewend te onderstellen dat het bezit van stijgende tweeklanken als ji en wa (of wo) wel een bijzonderheid van het Friesch, niet echter van Noord-Nederlandsche volkstaal is. Die meening moet worden herzien. Het is mij nl. gebleken dat de oud-germaansche ‘dalende’ tweeklanken ai (bij ons thans eei, ee en ie of ie^ə) en au (bij ons thans ou, òò en òò^ə) zijn omgeslagen in den ‘stijgenden’¹⁾ vorm ji of iji en wo of wo^ə in het taaleigen van Flakkee. Dit wat precaire verschijnsel is door Van Weel in zijn dissertatie en door Den Eerzamen in de gegevens van zijn artikelen in den N. Taalgids voor het Goereesche dialect niet genoemd. Wel vinden we bij hen voor de oud-germ. ai een dalenden tweeklank ie^ə en voor au een oo^ə. Mijn zegsman noemde de volgende woorden, in een willekeurige volgorde²⁾:

1) De j en w zijn zwak van articulatie; iji en wo^ə zijn gecomprimeerde drieklanken.

2) Er zijn er verscheidene bij, waarvoor een oorspr. ai (evenzoo bij de tweede groep de au) volgens de etymologische wetenschap twijfelachtig is. Misschien wordt in sommige gevallen die twijfel opgeheven door deze duidelijk sprekende taalbeelden.

[p. 320]

jil (heel), mjir (meer, de comparatief; het subst. lacus is meer), mji (meekrap; mee voor mede is mee); zjip (zeep); zwjip (! zweep); twji (twee); ljir- (leer-; leder is leer); zji (zee); zjim (zeem); diig (deeg); vjig (‘veeg’ teeken); schjif (scheef); brjid (breed); spjik (spaak van een wiel); ljim (leem); lji-nen (leenen); strjip of striep (streep); zjir (zeer = pijn); mjist (meest); jit (heet); mjiw (meeuw); zjiw (Zeeuw); zwjit (zweet); ook het oude vreemde woord bjist (beest); en de merkwaardige werkwoorden drji-sen (met water gooien) en spji-sen (spatten).

Het ontkennende antwoord is nee. Maar bij emphase zegt men (met de bekende toevoeging van het terugslaande subjet 't): njint, en nog sterker ‘verzwaard’: njintik. Voor de zooveelste maal het bewijs dat de woordklankvorm door de zinsintonatie en de syntactische constellatie wordt beheerscht, in het bijzonder door affect en emphase.

Van de au de volgende voorbeelden met wo (wo^ə):
(h)worren (hooren); stwot-en (stooten); dwos (doos); kwol-en (koolen; blomkwol); grwot (groot;) dwod (dood); gwojen (gooien); strwoj (stroo); hwoi j (hooi); vlwoj (vloo); brwod (brood); schrwot (schroot, plankje); schwojer (schooier); mwoj (mooi); schwot (schoot, subst.).

Hiernaast staat echter de uitspraak van oude au als open òò (ɔ:), in de volgende woorden: boom, hoop, loopen, doof, geloof, schoof (subst.), ook, rook. De slot-medeklinker is voor de ontwikkeling van den klankvorm natuurlijk beslissend: labialen en gutturalen hebben den overgang verhinderd van au of ou via ówə of ówɔ tot wó^ə. Zoo geeft ook Van Weel § 99 op: een oo^ə vóor dentalen enz., een òò (ɔ:) vóor labialen en velaren. In Katwijk a. Zee is de au voornamelijk òò geworden, hoogstens een heel zwak diphthongische òò^ə voor dentalen.

Noch de ji, noch de wò^ə of òò is bewaard in de Flakkeesche vormen der sterke werkwoordstijden. Hier is, als zoo vaak, de klinker gelijk geworden aan dien van het meervoud. Zoo zegt dan ook de Flakkeeër onderscheidend: Het kind schoot van d'r schwo^ət, en: Ik rook ròòk.

We behoeven er niet attent op te maken, dat volgens Van Weel in het Goereesch nog andere dalende diphthongen (c.q. ‘gebroken’ klinkers) voorkomen, die afwijken van het klanksysteem der omliggende streken: e^a, ò^a, a^ə en ā^ə. Hypothesen over het ‘articulatie-substraat’ van deze en de stijgende tweeklanken van het Flakkeesch moeten rekenen met gevolgen niet slechts van oude, maar ook late taalmenging.

G.S. OVERDIEP