Onze Taaltuin. Jaargang 3

[p. 1]

[Nummer 1]

Spelling en verbuiging in ‘Onze Taaltuin’

BIJ den aanvang van het derde jaar van ons tijdschrift is het passend oogenblik gekomen, te spreken over het vraagstuk van den dag, de regeling van de schrijfwijze der Nederlandsche taal. Wij doen dit nu pas, omdat mijn collega en mede-redacteur Van Ginneken inzake het spelling-compromis een der vijf raadsleden is geweest van den tegenwoordigen Minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen, en zich daarom tot nu toe niet geheel en al vrij achtte, om Onze Taaltuin partij te laten kiezen. Na de onderteekening van het Ministerieel Rapport meent hij echter dat het tijdschrift niet langer mag zwijgen. Ook ondergeteekende achtte zich als Voorzitter van een Comité voor Eenheid in de schrijfwijze van het Nederlandsch niet geroepen, persoonlijk naar buiten zijn meening te zeggen, eer het voorstel van zijn Comité was uitgewerkt.

Dit comité is namelijk voortgekomen uit de actie van Drs. H.A. Höweler, die in 1932 begonnen is met enquêtes onder de leeraren bij het M.O., om vast te stellen of er een algemeen verlangen was naar ‘eenheid door compromis’. Deze enquêtes werden van de zijde der ‘Vereniging’ der ‘Vereenvoudigers’ gesaboteerd, en samenwerking met den heer Höweler werd door het bestuur afgewezen. Zijn idee van ‘eenheid door compromis’ bleek echter in de kringen van het M.O. veel sympathie te vinden. Nog meer bij allerlei groepen van taalpractici, in handel en industrie, de groote pers, litteratoren. En om zijn actie te steunen met wetenschappelijke autoriteit, waren bereid op te treden als leden van een Uitvoerend Comité voor Eenheid: Prof. Muller, oudhoogleeraar aan de Leidsche Universiteit, Prof. Schrijnen te Nijmegen,

[p. 2]

Prof. Wille van de V.U. te Amsterdam, Prof. Aug. Vermeylen, hoogleeraar aan de Universiteit te Gent en lid van den Belgischen Senaat, Prof. P.H. van Moerkerken, hoogleeraar aan de Rijksacademie van Beeldende Kunsten, Dr. Leo Goemans, eere-inspecteur-generaal aan het Belgische Ministerie van Openbaar Onderwijs en bestendig secretaris der Koninkl. Vlaamsche Academie, en ondergeteekende. Uit de Staten-Generaal traden toe Mr. J.N.J.E. Heerkens Thijssen en de heer J.H. Schaper. Hetzelfde deed de heer C.J.J. Westermann, lid der Redactie van het Algemeen Handelsblad. Dit Comité was van meening ‘dat slechts een bemiddelende, door breede lagen der bevolking met sympathie begroete regeling, en waaraan de Regeeringen van Nederland en België haar sanctie verleend hebben, het Nederlandsche taalgebied kan verlossen van de algemeen betreurde verdeeldheid. Het stelde, in aansluiting bij het zonder practisch resultaat gebleven “Ontwerp voor een vereenvoudigde regeling van de spelling en het grammatisch geslacht in het Nederlands”, door de Hoogleeraren Dr. A. Kluyver en Dr. J.W. Muller in 1920 samengesteld volgens opdracht van den toenmaligen Minister van Onderwijs, een in enkele opzichten vereenvoudigd, tevens strakker geformeerd ontwerp vast, dat de spelling, de verbuiging, het grammatisch geslacht en ten deele de pronominale aanduiding behandelde’. Het Uitvoerend Comité constateerde in zijn voorloopig voorstel verder: ‘Bij de ontwikkeling van den toestand in de laatste decennia is duidelijk gebleken, dat niet enkel de spelling en de verbuigings-n in het geding gekomen zijn, doch dat het tevens gaat om het geheel of gedeeltelijk prijsgeven van de leer der naamvalsfuncties, ook van vormen als: hij, hem, zijn, zij, haar, des, der, wiens, wien, welks, welker, en meer dergelijke, die in bepaalden kring min of meer stelselmatig vermeden of geschuwd worden en die toch voor de duidelijkheid, de variatie, den stijl in het algemeen van wezenlijk belang zijn’.

Het voorstel nu van ons Comité voor Eenheid, toegezonden aan de Regeering en de leden van de Staten Generaal, werd door Z. Exc. den Minister van Onderwijs in de Eerste Kamer der Staten Generaal critisch besproken, en daarbij werd de door ons voorgestelde regeling der verbuiging en der woordgeslachten verklaard te zijn te ‘ingewikkeld en voor het lager onderwijs onuitvoerbaar’.

Het is mijn meening, dat een eerste vereischte voor een regeling van de schrijfwijze níét is: ‘gemakkelijk voor het lager onderwijs’. Het onderwijs in al zijne geledingen vervult hierin een louter dienende functie. Het is de taak van het onderwijs, een methodiek en didactiek

[p. 3]

van taalonderwijs te vormen, volgens welke de leerlingen in de practijk van een officieele regeling der schrijfwijze met vrucht worden geoefend. Wat het lager onderwijs betreft, zal een verstandig taalonderwijzer er niet aan denken, de ‘regels’ van de schrijfwijze in eerste instantie te laten ‘leeren’, hij zal, misschien, aan het einde van den schoolgang de leerlingen met het bestaan van een stelsel van regels bekend maken. De practijk en de oefening zal vooral bestaan in veel en nauwgezet copieeren van ‘lesjes’ en het consequent en handig gebruik van een woordenlijst of woordenboek. Een woordenlijst en natuurlijk een idiomatisch-verklarend woordenboek, blijft ook bij de meest radicale hervorming van spelling en verbuiging onmisbaar, en is dat te eerder, wanneer men bij het onderwijs de leerlingen niet wil ‘martelen’ met het leeren van regels of reeksen van woorden. Wanneer de lagere school hare leerlingen ‘voor het leven’ wapende met het vermogen om bij het schrijven een woordenboek te hanteeren, dan zouden, wanneer bovendien het taalonderwijs consequent Schrijven en Spreken vergeleek, de klachten over de volslagen onmacht inzake ‘zuiverheid van schrijven’ en ‘schriftelijke uitdrukking van gedachten’ tot het verleden behooren.

Niet de vraag wat ‘gemakkelijk is voor het (lager) onderwijs’ is richtsnoer of maatstaf.

De regeling door de Overheid te treffen, moet gericht zijn op de ‘bevrediging’ van de zeer uiteenloopende eischen en verlangens der gebruikers van de schrijfwijze. Een regeling dus waarbij géen taalvormen die gangbaar zijn in de gesproken volkstaal van belangrijke deelen van het Nederlandsch taalgebied, nòch stilistische schakeeringen in den vorm van de verschillende geschreven (en gelezen) taalsoorten, worden weggemaaid of genegeerd.

Inzake de ‘spelling’ is een compromis tusschen radicalen en conservatieven gemakkelijk bereikbaar, tenzij de radicalen zouden blijven eischen, dat er geen ‘uitzonderingen’ op ‘regels’ bestaan. Wat de verbuiging betreft gaan er bij de ‘radicalen’ stemmen op, om òf géen regels in het gebruik van ‘verbogen vormen’ voor te schrijven, òf wel het gebruik van verbogen vormen bij het taalonderwijs te verbieden. In het eerste geval is er geen regeling, en dus ook niet een ‘bevrediging’ door compromis. In het tweede geval wordt men bovendien gedwongen bij het schrijven den taalvorm geweld aan te doen, terwijl ook de leerlingen van de scholen niet zijn voorbereid op een mogelijk stilistisch gebruik der verschillende buigingsvormen. Een compromis dat aanstuurt op pacificatie, orde en rust, zal een ‘gematigde regeling’ ook van verbuiging en woordgeslacht moeten omvatten.

[p. 4]

De urgentie van het onverkwikkelijk vraagstuk der schrijfwijze, dat inderdaad voor een taalkundige van professie van weinig waarde is, heeft in den loop der thans hangende tegenstellingen ook gematigdonverschilligen wakker gemaakt. Het is aan het Comité voor Eenheid duidelijk gebleken, dat in breede kringen gróoter waarde wordt gehecht aan de levende lenigheid van een stilistisch variabele schrijftaal, dan aan een kleurloos ‘gezaghebbend’ Algemeen Beschaafd. Het is bovendien duidelijk geworden, dat de radicale negatie van het onderscheidend woordgeslacht en de verbuiging gepaard gaat met de taalpolitieke ‘Schlager’, dat ‘het Nederlandsch geen naamvallen kent’. Deze opvatting is nog maar een onderdeel van de uit linguistisch en taalpaedagogisch oogpunt zeer bedenkelijke theorie, dat er in een taal geen ‘functies’ bestaan die níét door categorieën van buigings- (en vervoegingsvormen) worden uitgedrukt.

Het zijn onder anderen consequenties als deze, die de Redactie van Onzen Taaltuin dwingen zich schrap te zetten óok ten opzichte van het zoo ‘onschuldige’ spellingvraagstuk. Hetgeen niet wil zeggen dat wij aan dit vraagstuk op zich zelve, voortaan veel méer plaatsruimte zullen wijden dan tot nu toe. Wèl zullen wij de vraagstukken betreffende de practijk van het taalgebruik en den taalstijl opdisschen in een vorm van bespreking, die ingang vinden moge ook bij den ontwikkelden ‘leek’. En verder hebben wij in de gebeurtenissen van den laatsten tijd een gereede aanleiding gevonden ons te verzekeren van de medewerking van eenige vooraanstaande geleerden in Noord en Zuid, die in de twee verschenen jaargangen van ons tijdschrift genoeg aanleiding hebben gevonden, om met hun toetreding hun principieele instemming te betuigen.

G.S. OVERDIEP