Nederlands en Engels: hij enz. als indirekte aanspreking
In Paardekooper (1988: 66v) heb ik een paar gevallen besproken van hij enz. als indirekte aanspreekvorm (waarschijnlijk altijd emotioneel) die in sommige streken ‘eerbied’ betekent, maar in andere ‘vertrouwelijkheid onder vrienden of vriendinnen of tegen kinderen’. Op 2-10-90 werd ik in Leiden getroffen door ‘gaat ie mee?’, gezegd door één vriendin tegen een ander. Maar belangrijker is dat ook Engelse dialekten het verschijnsel met de twee soorten betekenissen blijken te kennen: ‘In the dialects of the north, and in Lancashire, Cheshire and Suffolk he is often used for you. In West Riding of Yorkshire this is only used when adressing children; in Cheshire it is sometimes used by a superior to an inferior, while conversely in Suffolk it is used when the speaker wishes to be particularly respectful’ (Wright, 1905: 274; ik heb de afkortingen opgelost).
Ik geef hier de Nederlandse en Engelse feiten in een schema:
| plaats/streek |
jaar |
tot hoger staande |
tot gelijk- of lagerstaande |
| Holland (Richardson) |
1677 |
‘greater respect’ |
|
| Holland (?) (v. Wijk) |
1906 |
vader en moeder |
|
| Zaanstreek (v. Geuns) |
1842 |
|
gelijken |
| Friesland (Sipma) |
1913 |
|
‘children’ |
| Katw., Gr., Fr. (Ov.) |
1937 |
|
‘kinderen (en dieren)’ |
| Oerle (de Bont) |
1962 |
|
gelijken (?) |
| Leiden |
1990 |
|
gelijken |
| Z.-Afrika (Mansvelt) |
1884 |
|
‘kinderen of jongelieden’ |
| Suffolk (Wright) |
1905 |
‘particularly respectful’ |
|
| w.Yks. = Chs. (Wright) |
1905 |
|
‘children’, ‘inferior’ |
Springlevend ABN is nog altijd (tegen de hond): ‘Gaat ie mee?’
Ik gebruik de gelegenheid voor een aanvulling m.b.t. het gebruik van zn's als indirekte aanspreking dat in Holland (Daan, 1978: 66v) in een enquête niet te voorschijn kwam (Paardekooper, 1988: 62). In Nieuwkoop blijkt het vrijwel algemeen en springlevend te zijn (vriendelijke mededeling Mevrouw Nita Demoet).
P.C. Paardekoper
Auteursrechtelijk beschermd