De Nieuwe Taalgids. Jaargang 75

[p. 193]

Het tweede schim-element in een bv om-zin

P.C. Paardekooper

1. Het vw in om-zinnen is een versmelting

Een om-zin is een beknopte bijzin met een vw: door, met, na, om, zonder, en de vw-uitdrukking in plaats van (alvorens is tekst). Zo'n om-zin kan bv bep. zijn bij een daad-woord, d.w.z. een zn dat je gelijktijdig kunt verbinden met twee bv bep. met een pers., wkd., wkg. of bez. vn als kern:



Voorbeelden van om-zinnen als bv bep. bij daadwoorden zijn:



Dit soort om-zinnen is totaal uitg. bij andere zn's als daadwoorden:



Laten we voorlopig even aannemen dat het specifieke van dit soort om-zinnen in hun vw zit, dat dus bv om-zinnen met een ander vw als om uitsluitend mogelijk zijn bij daadwoorden. Het zijn maar enkele van de talloze parallellen tussen daadwoorden met hun bep., en hoofdww's met de zinsdelen die erbij horen^1..

Je kunt de traditionele vw-indeling een vormbasis geven door te zeggen: vw's die een bw bep. verbinden noem ik log.-verb., vw's die een ond., lv of vv verbinden gramm.-verb. (de niet-ww rest blijft nu buiten beschouwing). Zo'n definitie is nog maar half werk, want hij zwijgt over de bv en de ‘bw’ bijzin.

Dat bezwaar ondervang je door het abstrakte patroon als definitie-basis te nemen: log.-verb. is een vw als het daarin op de eerste plaats staat; gramm.-verb. staan daarentegen op de tweede plaats:

(hij) (vroeg)		of (dat) ik kwam	(open eerste bijzinsplaats)
(hij) (vroeg)	met welke trein	of (dat) ik kwam

Op vw's in- om zinnen als zinsdeel kun je de eerste definitie meteen toepassen; je krijgt dan met name twee soorten om's:

1. Parallellen tussen zn- en ww-patroondelen. 2. Een bestraffer van zichzelf. Nt 74.206v.

[p. 194]

Opnieuw is die definitie niet toepasselijk op bv en ‘bw’ bijzinnen. Maar nu faalt bovendien die van het abstrakte ww-patroon, want het vw van om-zinnen blijkt een versmelting te zijn^2.. Immers: in een om-zin kun je enkel het tweede stuk van de begingroep realiseren (de onbeklemtoonde vn's-niet-ond.) en niet het eerste:



Door, om enz. vertegenwoordigen dus de drie eerste zinsplaatsen: de eerste waarop een zinsdeel met een vra. woord enz. of soms het ond., de tweede waarop de voor-pv en de derde waarop soms het ond. staat. Maar omdat om-zinnen per se bijzinnen zijn, ligt het voor de hand om bij de eerste zinsplaats niet meteen aan ‘het’ ond. te denken, maar aan verbindende woorden zoals indir. vra. of betr. woord (o.a. als ond.) of (log.-verb.) vw, en bij de tweede zinsplaats aan het gramm.-verb. vw. Daarmee is het plaatsverschil tussen die twee in het abstrakte ww-patroon dus opgeheven. De daarop gebaseerde definitie is hier onbruikbaar. Voor de vw's in bv om-zinnen bij daadwoorden, moeten we voorlopig de omslachtige weg van de analogie met de ww-patroondelen blijven volgen.

Overigens is er bij de versmeltingskwestie iets blijven steken: het ging daar om zinsdelen op zinsplaatsen, maar zoals gezegd hebben bijna alle bijzinnen een achter- en geen voor-pv. En bovendien: de eerste drie zinsplaatsen kunnen nooit - tenzij daar toevallig schijnt, lijkt of blijkt staat - te + ow opleveren dat we in elke om-zin aantreffen. Op de derde plaats: in de volgorde van de verbindbaarheden^3. is te + ow in om-zinnen per se het eerste element: behalve de pv is ook de ow voor te uitg.:

om hem		te zien werken
om hem	willen	te zien werken (uitg.)

Onze kennis van versmeltingen is nog erg elementair: bij het eerste lid van om-zinnen zijn blijkbaar behalve de drie genoemde zinsplaatsen (elementen in de volgorde in de tijd) óók alle plaatsen betrokken in de volgorde van de verbindbaarheden vóór te + ow (par. 12 + 14). Nu is dat een ww-type dat in konkrete ‘gewone’ zinnen nooit het begin kan zijn van zo'n volgorde, - in tegenstelling tot bv. ow en vd:

nou niet {blijven} {staan} {kijken} daar	(blijven	is het begin)
toen wij met z'n allen die trein in {gesprongen}	(gesprongen	is het begin)
toen wij ons met z'n allen {te amuseren}	(te amuseren	is het begin: uitg.)

M.a.w.: in die volgorde van de verbindbaarheden moet vóór dit te + ow altijd een ander ww staan, vanzelfsprekend een hulpww van (onweglaatbaar) te + ow; in om-zinnen ontbreekt dat. Dus moet de versmelting om enz. in elk geval óók hulpwoord van te + ow zijn oftewel de gramm. waarde hebben van lijken, blijken en schijnen (proberen hoort er niet bij).

Dat klopt met het verschijnsel dat je in een gewone zin hoogstens maar één van die

2. Vgl. voor dat begrip de Beknopte ABN-syntaksis⁶ 3.5.19.

3. Zie Beknopte 2.3.2 en 2.18.11.A.

[p. 195]

drie hulpww's aantreft:



Terwijl in een om-zin die mogelijkheid helemaal vervalt: schijnen enz. zijn daar uitg.:



Blijkbaar hebben door enz. o.a. dus óók de gramm. waarde van een hulpww van onweglaatbaar te + ow. Dat geldt dus voor het hele versmeltings-par.

Schematisch ziet de verhouding tussen de versmelting en de samenstellende elementen er als volgt uit (ik kies nu de verwante paren nadat en na):

<nadat>	(ond.) ❘ hulpww van onweglaatbaar	te	+ ow	❘	(samenstellende elementen)^4.
<	n	a		>	(versmelting)

Afgezien daarvan kunnen één of meer leden van een versmeltings-par. zich van de rest onderscheiden door iets ekstra's, bv. door een speciale overeenkomst met vooral één par. dat bij de versmelting betrokken was. Zo heb je bv. binnen het zn-patroon een versmelting van al die t/m molens^5.. Van dat versmeltings-par. is o.a. het betr. vn lid (die/dat enz.), en dat komt speciaal overeen met het aanw. die/dat: een lid van een van de par. die deelnamen aan die versmelting. Ook het vra. vn wie/wat is lid van dat versmeltings-par., en dat komt natuurlijk speciaal overeen met welk/welke, een lid van een par. dat deelnam aan de versmelting.

Het betr. vn en het vra. wie/wat hadden een pendant in het die/dat-par. dat bij de versmelting betrokken was; daarentegen hebben andere leden van diezelfde versmelting (bv. hij/ze) iets gemeen met leden van het zn-par. (bij die versmelting betrokken): hij met man, jongen, baas; ze met vrouw, meisje, bazin enz.).

Datzelfde verschijnsel vinden we bij het versmeltings-par. door; ook hier zijn duidelijke verwantschappen tussen sommige leden van dat par. en leden van par. die bij de versmelting betrokken waren. Daarbij mag de klankvorm ons niet misleiden^6.: zo is er bv. geen korrelatie tussen de vw's door en doordat^7. ondanks de morfologische overeenkomst.

Er is er wel een tussen na en nadat: na allebei is óf een vd vereist óf twee of meer ow's. Er is er een tussen zonder en zonder dat^8., en waarschijnlijk ook een tussen in plaats van en in plaats dat.

De vraag is nu: kunnen we laten zien met welke verbindende woorden in een ‘gewone’

4. De staande streepjes rondom het hulpwwbetekenen ‘abstraktie van pv en ow’.

5. Zie Beknopte 3.5.19.4vv.

6. Zoals vroeger wel gebeurd is: omdat de vw'svan om-zinnen grotendeels eenzelfde klankvorm hadden als een stel vzaz's noemden ze die vw's voorzetsel! Sommige taalkundigen weigerden zelfs om om-zinnen zínnen te noemen.

7. Vgl. Ook maar témand. NT 72.440 (1979).

8. Beknopte 10.7, vooral 10.7.5.

[p. 196]

bijzin, met name het versmeltings-par.-lid om overeenkomt in een aantal gevallen? Ik kies juist om, omdat we daarvan zeker binnen de bijzinnen die zinsdeel zijn (ond. enz. en bw bep.) twee soorten blijken te hebben en omdat de vraag was: hoe bewijs je dat om (enz.) in bv (en ‘bw’) bijzinnen wel of niet een vw is?

2. Om-zinnen die enkel bij daadwoorden mogelijk zijn (maksimaal één schim-element)

In 1 hebben we gezien dat om-zinnen met een ander vw als om bv bep. kunnen zijn bij daadwoorden. Het zijn daar pendanten van bw bep. Maar ook die met om heeft zo'n pendant; eerst een ond.-zin:



Bovendien hebben om-zinnen als lv en vv een bv pendant:



Al die om-zinnen die uitsluitend bij een daadwoord (verzoek, aarzeling enz.) mogelijk zijn hebben gemeen dat ze nooit een tweede schim-element kunnen krijgen, naast het eerste dat we in alle om-zinnen vinden: het schimond. Wat is dat? In 1967 heb ik die term ingevoerd^9.; ik heb er toen op gewezen dat de vormbasis ervan in verstoffelijkingen ligt: zoals een gewoon ond. een relatie kan hebben met een wkd. of wkg. vn of met een bez. vn in halfvaste uitdrukkingen:



zo verstoffelijkt een schimond. in sommige om-zinstypes zich in zulke woordsoorten:



Dat schim-ond. komt dan meestal overeen met een element buiten de om-zin: in bovenstaande voorbeelden is dat het hoofdzins-ond.

Dat om-zinnen die enkel bij daadwoorden mogelijk zijn, allemaal hoogstens maar één schim-element kunnen krijgen, klopt met het feit dat bijna al hun pendanten onder de ww-patroondelen diezelfde beperking kennen. Onder de om-zinnen als zinsdeel vinden we alleen bij de niet-ww rest en bij één heel beperkt type bw bep. gevallen met twee schim-elementen^10..

We kunnen nu het begrip schim-ond. definiëren als ‘ond. dat betrokken is bij de versmelting van om-zinnen’. Uiteraard heb je ook een schim-hulpww van onweglaatbaar te + ow, terwijl het derde element de versmelting vrij zeker overleefd heeft: het vw. Zie het schemaatje op de vorige blz.

9. Verstoffelijking van schimonderwerpen. NT 60.103-109.

10. Beknopte 2.18.11.1.10,A en 2.18.11.1.5.

[p. 197]

3. Om-zinnen die bij vrijwel alle zn's mogelijk zijn (maksimaal twee schim-elementen)

3.1 Wat kan dat tweede schim-el. allemaal zijn?

a. Een totaal ander type om-zin - dat met maksimaal twee schim-elementen - is bij vrijwel alle zn's mogelijk. Z'n apartheid blijkt verder uit z'n onnevenschikbaarheid met het net besproken type; alleen een daadwoord kan de twee types natuurlijk kombineren zónder en:



De twee je's zijn de verstoffelijking van de twee schim-ond. natuurlijk; dat is dus je, jij of jullie. In de tweede om-zin zit bovendien een tweede schim-element, maar dat verstoffelijkt zich niet d.m.v. een of ander beperkend woord (wkd., wkg. of bez. vn), maar door iets negatiefs, dat we op het spoor komen via een kontrast-effekt: aan lijkt hier in z'n eentje vv bij zich onttrekken en dat verschijnsel is uniek. Wel kennen we een vn-bw als vv, bv. in:



Maar in onze om-zin zijn er, daar enz. niet toevoegbaar zonder type-verandering:

een verzoek om je rustig te houden		om je daar niet aan te onttrekken (uitg.)
een verzoek om je rustig te houden	en	om je daar niet aan te onttrekken

We krijgen door die toevoeging m.a.w. een bijzin van het type uit 2. Bij een niet-daadwoord (bv. feest) is dat nóg duidelijker, want daar blijkt de onmogelijkheid van daar ... aan meteen:

een feest om je daar niet aan te onttrekken (uitg.)

We spreken voorlopig van een schim-half-vv.

b. Als tweede om-zin bij verzoek kunnen we ook een ander type kiezen:



Nu is er een ander kontrast-effekt in die tweede om-zin: opvolgen eist in bijna alle andere gevallen een lv. Niet alleen ontbreekt dat hier, maar het is geblokkeerd, net als zoeven de eerste helft van het vn-bw:

een verzoek om je rustig te houden om het op te volgen (uitg.)

We spreken hier van een schim-lv.

[p. 198]

c. Ook een schim-mv is mogelijk. Niet bij ww's enz. die als énigste voorwerp een mv hebben^11.:



Wel bij ww's enz. die naast een lv ook een mv hebben; uit de lijst van Beknopte 2.12.1.2 kies ik nu met opzet twee gevallen van een mv dat nooit aan kan krijgen:

geen leerlingen	om zulke moeilijke dingen aan het verstand te brengen
geen kind	om zoiets op een dèrgelijke manier in te peperen

De redeneringen van zoëven gelden hier met een variant opnieuw: aan het verstand brengen en inpeperen hebben ‘normaal’ naast hun lv ook een mv; in onze om-zinnen ontbreekt dat en bovendien is het normaal oninvoegbaar:



De keus van leerlingen en kind - en niet leraar en vader - dient natuurlijk om uit de buurt te blijven van schim-ónd. Datzelfde bereik je bij mv's die wél aan kunnen krijgen, door dat woord in de om-zin te gebruiken:

geen man om zo'n zaak aan over te doen (dankzij aan kan man geen schim-ond. meer zijn)

Vanzelfsprekend heb je dan een schim-half-mv (voorlopige term).

d. Gelukkig degene die in heeft leren zien dat je taal- en redekundige ontleding in beginsel niet kunt en dus ook niet moet scheiden. De stap van schim-half-mv en schim-half-vv (zie a) naar schim-half-vn-bw is nu makkelijk. Het gaat in die gevallen immers per se (vermoedelijk) enkel om een vn-bw als mv en als vv. Misschien gaat het zelfs helemaal niet om een mv of een vv, maar uitsluitend om een vn-bw, onverschillig welk zinsdeel of zinsdeelstuk dat is. Inderdaad:







Als tweede schim-el. hebben we dus óf een schim-lv of -mv (zinsdelen) óf een half schim-vn-bw dat helemaal niet aan een bepaald ww-patroondeel gebonden is: het komt binnen mv, vv en bw bep. voor, en kan bovendien een half zn- of bwbn-patroondeel zijn. Een vreemde kombinatie: een heel voorwerp of een half vn-bw.

11. Beknopte 2.12.1.1.3.

[p. 199]

3.2. Waarvan is om een versmelting als er zo'n tweede schim-el. is?

Geen enkel kern-zn uit de voorbeelden onder c en d is een daadwoord: man, kind, leerlingen enz. kunnen geen bv bijzin mét ond. en pv krijgen die met een vw begint (als ik goed zie):

een man dat de lessen morgen om half tien beginnen (uitg.)

Het lijkt dus erg onwaarschijnlijk dat de versmelting om een vw-par. bevat in het type:

geen man om zo'n zaak aan over te doen

Welke andere woordsoort als het (ondersch.) vw is beperkt tot de eerste drie plaatsen van het ww-patroon, met name van de bv bijzin? Dat zijn de vra. woorden (maar die vereisen weer per se een daadwoord), en verder alleen de betr. Zo kun je bij een daadwoord als bv. verzoek twee opnieuw onnevenschikbare bv bijzinnen met dat zetten, als pendanten van de twee onnevenschikbare om-zinnen uit 3.1,a:

een verzoek	o m je rustig	te houden	o m óp	te volgen
z'n verzoek	dat je je rustig moet	houden	dat je óp moet	volgen
	vw		betr.
			vn

Het tweede om moet hier dus o.a. dat vertegenwoordigen: lv én betr. woord.

Een varianten-paar is:

een verzoek	o m je rustig	te houden	o m je niet aan	te onttrekken
een verzoek	dat je je rustig moet	houden	waar je je niet aan mag	onttrekken
	vw		half
			betr. vn-bw

Het tweede om moet hier dus o.a. waar vertegenwoordigen: een half betr. vn-bw. Dat dat hier een half vv is, is natuurlijk bijzaak: je kunt soortgelijke voorbeelden maken met halve mv's enz. als we gezien hebben in 3.1,d.

Het schim-lv (en -mv natuurlijk) én het halve schim-vn-bw hebben hier dus gemeen dat ze als betr. vn resp. als half betr. vn-bw in de versmelting om aanwezig zijn. De waarneembare ándere helft van dat vn-bw (het vzaz) is natuurlijk gelijk aan een afgesplitste tweede helft van een vn-bw. De volgende feiten bewijzen dat^12.:

1. Gedurende, tijdens enz. kunnen geen om-zinsdeel zijn en evenmin een half vn-bw; in enz. kunnen dat wel:

12. Vgl. Beknopte 3.5.19.9.1,A en B.

[p. 200]

2. Na kan geen om-zinsdeel zijn en evenmin een áfgesplitst half vn-bw:



3. Tegen kan alleen dan om-zinsdeel zijn als het een gesplitste vn-bw-pendant heeft in een gewone zin:



(Waarschijnlijk hebben onsplitsbare gevallen ‘tijd’ als gemeenschappelijk betekenis-element.)

4. Sommige vz-uitdrukkingen kunnen met enige moeite vn-bw-patroondeel zijn: bv. met het oog op. Maar splitsbaar zijn zulke vn-bw's nooit; dat hangt hier samen met de unieke plaats van waar enz., nl. midden in de vz-uitdr.:

het doel met het oog	waar op we	ons	in gespannen hebben
het doel	waar we	ons met het oog op	in gespannen hebben (uitg.)

Ook zo'n vz-uitdrukking kan geen om-zinsdeel zijn:

een doel o

m je met het oog op in te spannen

(uitg.)

Die argumenten zijn een degelijke basis voor de stelling: als een vzaz bv-om-zinsdeel lijkt, dan komt het overeen met een afgesplitst half vn-bw. We spreken dan van een schim-waar^13.. Nu hebben we van het betr. woord wel het vn en het halve vn-bw besproken, maar niet het ‘vn’ waar. Vgl. bv.:



Ik heb voor dit eerste voorbeeld met opzet wonen gekozen omdat waar daarbij niet-ww rest is (onweglaatbaar; het geeft dus een kontrast-effekt bij afwezigheid). In de meeste andere gevallen is dit waar bw bep.; het is dan weglaatbaar en het kontrast-effekt ontbreekt. Bij wonen kun je dus van een schim-waar spreken. Me dunkt dat de niet-ww rest hier ook geblokkeerd is:



Nu zijn er weinig zn's die het betr. ‘vn’ achter zich kunnen krijgen: tuintje, kamer, bed, land enz.; gemeenschappelijk betekenis-element ‘plaats’. Ook de om-zin zelf zorgt nog

13. En niet van een schim-er zoals ik ten onrechte in de Beknopte nog gedaan heb; vlg. met name 2.18.11,C II,5.

[p. 201]

voor beperkingen, zodat dit type niet zó frekwent is:



Dit schim-waar is natuurlijk het betr. ‘vn’. Het kan dus bij deze versmelting om net zo goed betrokken zijn als het halve betr. vn-bw en het betr. vn.

Het gemeenschappelijke van alle tweede schim-el. is dat ze betr. woord (of half betr. woord) zijn en (per definitie) niet-ond. Heeft ons om-zinstype (dus dat met maksimaal twee schim-el.) incidenteel maar één schim-el., dan is dát per se het betr. woord, en wel vanzelfsprekend een betr. vn: het is immers schim-ónd.:

(ik) (vond) het [geen boek om weg gegooid te moeten worden] (schim-ond. = ‘boek’)

(Vanzelfsprekend is een onechte lvm hier uitg.:



Aan de voorlaatste om-zin beantwoordt een onechte lvm met een vv, aan de laatste een echte lvm die als ond. hoogstens een ww-patroon kan krijgen (en niet een kind):

(er) (wordt) {gedacht} (dat alles nog wel los zal lopen) (?))

Alle bijzinnen van ons type hebben dus minstens één schim-el, dat betr. (of half betr.) woord is. Het zijn dus duidelijk betrekkelijke bijzinnen, in tegenstelling tot die uit nummer 2 die wel bijvoeglijk maar niet betrekkelijk zijn en hoogstens bij daadwoorden konden horen.

De konsekwentie van dat alles is natuurlijk een naamsverandering. Als we de versmelting om een vw noemen wanneer een ‘gewoon’ vw (‘een uit een bijzin met ond. en pv’) één van de drie versmeltings-par. is, dan moeten we om een betr. woord noemen als een ‘gewoon’ betr. woord (‘een uit een bijzin met ond. en pv’) een van die drie par. is. Je breidt dan de betekenis van de begrippen (ondersch.) vw en betr. woord op een soortgelijke manier uit, maar dat lijkt me geen bezwaar: je kunt bij een hoofdindeling niet meteen met duizenden woordsoorten gaan werken. Heel belangrijk is in elk geval dat we eens te meer konstateren dat de traditionele naam voorzetsel hier totaal fout en erg misleidend is.

3.3. Een paar beperkingen van deze bv om-zin

Ik geef hier een paar aanvullingen op de beschrijving ervan in de Beknopte (2.18.11.2.2).

[p. 202]

3.3.1. Vormleer

3.3.1.1. Buitenbouw

Ook deze bv om-zin heeft een sterke band met het kern-zn; hij heeft bijna altijd het hoofdaksent van het zn-patroon:

(het) (was)	[een féést om nooit te vergeten] (vrijwel uitg., tenzij bij een speciaal kontrast)
	[een feest om nóóit te vergeten]

In konkrete gevallen is de om-zin meestal ook onweglaatbaar:

(Jan z'n bruiloft) (was) [een feest om nóóit te vergeten	]
(Jan z'n bruiloft) (was) [een feest	](hier vrijwel uitg.)

De om-zin kent geen nevensch. met een bv voorbep., maar blokkeert soms een of meer leden ervan (semantische blokkering, geen syntaktische):



Heel frekwent is de niet-ww rest bij zijn enz., als zinsdeel van het geheel, maar in beginsel zijn ook de andere mogelijk:

3.3.1.2. Binnenbouw

Er is een speciale variant van onze om-zin:



Het type wacht nog op beschrijving; ik beperk me nu tot enkele opmerkingen.

Al gaat de eenzinsdeelproef hier nauwelijks, ik ben toch geneigd om niet ... taai enz. als één bv nabep. te beschouwen, en om niet en zo taai voorlopig als om-zinsdelen te zien. Als ww-patroondeel geeft dat type geen problemen:

[niet om te snijden, zo taai] (was) (dat biefstukje]

En wat één ww-patroondeel is, is meestal ook één zn-patroondeel. Een bezwaar tegen de opvatting dat het geheel een om-zin is (dat is natuurlijk een tweede kwestie), ligt in het feit dat zo taai als beperkt bwbn-patroon dan uitloop zou zijn.

Een variant zonder niet maar met zo ... is:

[een kindje om óp te eten, zo lief]	(had) (ze)
[om óp te eten, zo lief]	(was) (dat kindje)

Ik verwijs voor het laatste type verder naar de Beknopte (2.18.11.1.4.A en B).

[p. 203]

Nu een paar beperkingen binnen de eigenlijke om-zin.

Bw bep. als in de afgelopen weken, vroeger enz. zijn daarin uitg.:

(het) (was) [een boek om	in de afgelopen weken aandachtig te lezen]	(uitg.)
	in de komende weken

[hier] (liggen) (een paar pakjes om	gister open gemaakt te worden)	(uitg.)
	morgen

Daarmee hangt samen dat hier geen vd mogelijk is in de bvm; enkel die met worden in de lvm:

boeken	om aandachtig gelezen te hebben	(bvm; uitg.)
	om aandachtig gelezen te worden	(lvm met worden)
	om aandachtig gelezen te zijn	(lvm met zijn; uitg.)

We weten dat de lvm met worden korrespondeert met een eerste hoofdvorm in de bvm:

Die om-zinnen hebben dus in zekere zin een band met de eerste hoofdvorm, en niet met de tweede.

Verder zie ik in beginsel geen beperkingen bij hulpww's, - afgezien van de al genoemde bij lijken enz.

3.3.2. Betekenisleer

De onmogelijkheid van bw bep. als gister en van een vd in de bvm (de verwantschap met de eerste hoofdvorm) wijst al op de onmogelijkheid van het betekenis-element ‘verleden’. Is elke tijdsaanduidende bw bep. afwezig, dan nog is de betekenis van de om-zin ‘na het ogenblik van spreken’.

Bij dat toekomstige komt een ‘modaal’ element:

geen man om mee samen te werken	(‘waarmee je samen kunt werken’)
boeken om goed te bestuderen	(‘die je goed moet bestuderen’)
huizen om te verkopen	(‘die ik wil verkopen’)

Met die betekenis komen we in de buurt van het type te + ow dat zo sterk op de lvm lijkt^14. en waar immers ook ‘kunnende’ en/of ‘moetende’ in de betekenis zit:



In tegenstelling tot deze om-zinnen (die met het betr. om dus) hebben die met het vw

14. Beknopte 2.9.1vv.

[p. 204]

om ‘de inhoud van het bedoelde zn in een konkreet geval’ als betekenis:

de vraag om op tijd te komen

het verbod om hier te storten

Datzelfde gold voor de pendanten met dat en of, zoals bekend. Maar ook deze om-zinnen kennen geen gister enz. en betekenen per se ‘iets na het ogenblik waarop de vraag gesteld, resp. het gebod gegeven is enz.’

In elk geval komt de betekenis van het betr. woord om maar gedeeltelijk overeen met die van lijken enz., nl. in het modale. De parallel tussen vorm en betekenis lijkt dus niet volledig.

4. Besluit

Bij om-zinnen met een betr. woord hebben we maksimaal twee schim-el., zoals we gezien hebben. Zijn het er twee, dan komt het tweede overeen met een betr. woord, is het er maar één, dan doet het enigste (het schim-ond.) dat.

We moeten de bv om-zinnen dus niet - zoals ik nog in de Beknopte gedaan heb^15. - indelen in om-zinnen met één en om-zinnen met twee schim-el., maar in om-zinnen met maksimaal één en maksimaal twee, oftewel in voegwoordelijke en betr. om-zinnen. De voegwoordelijke komen vrij zeker alleen voor bij daadwoorden.

De vraag is nu natuurlijk: hoe zit het met de om-zin als niet-ww rest en als bw bep. met maksimaal twee schim-el., en met die als ‘bw’ bep. met maksimaal twee schim-el.? Hier is zeker geen verband mogelijk met een betr. woord met antecedent, maar hier is ook niet altijd sprake van een geblokkeerd lv, mv of half vn-bw.

Zo roept eens te meer een antwoord op een vraag nieuwe vragen op.

15. 2.18.11.1.4,A en B.