De Nieuwe Taalgids. Jaargang 70

[p. 387]

Met jouw tanden in m'n nek als bw bep.

0. Inleiding

Er zijn een stel opvallend gebouwde syntagma's met met:

1.	met af te zien van dat gesprek (heb) (je) [je] toch {vergist}^1
2.	met z'n handen aan het stuur geklemd (reed) (ie) over de bochtige weg^2
3.	met Hein Jordans als dirigent (speelde) (het orkest) een suite van Bach^3
4.	met die mooie jas aan (zie) (je) [er] [een heel stuk beter] [uit]
5.	met die mooie jas over z'n arm (liep) (ie) in de regen [over straat]

In type 1 en 2 is het eerste zinsdeel een beknopte bijzin, in 3, 4 en 5 lijkt het een zn-patroon. We koncentreren onze aandacht op 5: een wat vriendelijker variant van de filmtitel die ik als blikvanger gebruikt heb. De ontleding daarvan verdient juist speciale aandacht omdat die verschilt van die van het zn-patroon met die mooie jas van je broer:

met die mooie jas van je broer          met die mooie jas over z'n arm
ΣmetΣdie mooie jas zn van je broer          met die mooie jas over z'n arm
ΣvanΣ je broer zn

Als met die mooie jas over z'n arm een gewoon zn-patroon was, zou over z'n arm nabep. moeten zijn (en dus afsplitsbaar), maar dat is het niet. Bovendien zou over z'n arm niet verwisselbaar moeten zijn met die mooie jas en dat is het wel: met over z'n arm die mooie jas. De eerste indruk is dus dat ons syntagma uit de volgende drie delen bestaat:

met die mooie jas over zijn arm

We gaan de verhouding tussen die drie elementen onderzoeken.

1 Zie Beknopte ABN-syntaksis⁵ 2.16.4.

2 Dit voorbeeld is voor mij tekstachtig, in tegenstelling tot bv.

met twee kiezen getrokken en vijf geplombeerd (ziet) (m'n gebit) [er] [belabberd] [uit]

Vgl. ook het dubbelzinnige type met hebben:

(ik) (heb) nou al drie kiezen getrokken eruit          (‘heb ze er bij een ander uitgehaald’ of ‘ben er drie kwijt’)

Of getrokken in allebei die gevallen vd is, valt te betwijfelen; zo ook of het in het tweede geval een apart zinsdeel is. - Op de parallel tussen ons syntagma en bepaalde zinnen met hebben, kom ik in 3.1 terug.

3 Een overeenkomstig zn-patroondeel is beschreven in de Beknopte 3.6.2.1.

1. Buitenbouw

1.1. Ons syntagma als ww-patroondeel

Zeldzaam en soms twijfelachtig zijn gevallen waarin ons type ond., lv of niet-ww rest is:

[p. 388]

ond.          : (met die wind zo recht in je gezicht), (dat) (lijkt) me [niet zo prettig]
lv          : met die wind zo recht in je gezicht, dat (vind) (ik) [allesbehalve leuk]
niet-ww rest: (dat) (was) toen |[met die wind zo recht in je gezicht]⁴

Vv kan ons type waarschijnlijk niet zijn: de zn-patronen blijken dan onverwisselbaar:

(bemoei) (jij) [je] nou met die hoed in m'n hand,          (met in m'n hand die hoed, (uitg.))
(kun) (je) [vrede] {nemen} met die das om je nek,          (met om je nek die das,          (uitg.))

De vv's bestaan hier dus uit ‘gewone’ zn-patronen (al zal de verwisselbaarheid binnen ons type straks nog een regel met uitzonderingen blijken te zijn).

In verreweg de meeste gevallen is ons syntagma bw bep. Is het aanloop, dan krijgt het zo, dan en - soms - daarmee⁵ als verwijswoord:

met de hele dag al die kleine kinderen om me heen, zó (kan) (ik) toch niet werken
met de deur goed in het nachtslot          , dan (hoef) (je) toch niet [bang] [te zijn}

De die/dat-par. van de twee zn-patronen na met kunnen (bv. voor namen van lichaamsdelen) soms geen bepaald en/of onbepaald lidwoord bevatten (met de handen in de zij is geen ABN); een onbeklemtoonbaar bez. vn beperkt soms de persoon waarnaar ond. of lv verwijzen (Jan loopt met z'n handen in z'n zij). Vooral die laatste beperking maakt het natuurlijk moeilijk om ons syntagma een gewone bw bep. te noemen. Ook uit andere feiten blijkt die ongewone betrekking met het ond. of het lv; ik bespreek die niet, maar geef enkel een paar voorbeelden, telkens voorafgegaan door een wél mogelijke parafrase d.m.v. een bw bijzin:

(het) (hagelde)	terwijl alle ramen wijd open stonden	(semantisch is er geen botsing)
(het) (hagelde)	met alle ramen wijd open	(uitg.)
(het) (vroor)	terwijl ik vier dekens op m'n bed had	(semantisch is er geen botsing)
(het) (vroor)	met vier dekens op m'n bed	(uitg.)

4 De vraag is of we het ond. enz. in dit soort gevallen niet op moeten vatten als een eendelig gerealiseerd ww-patroon; vgl. voor die kwestie de Beknopte 2.5.2.4, Cb.

5 In deze twee voorbeelden kan daarmee wel geen verwijswoord zijn, maar het kan dat wel in gevallen van ons syntagma als bv.:

met een nieuwe jas over z'n arm, dáármee (kwam) (ie) [binnen] {stappen}

Heel twijfelachtig lijkt me evenwel weer - met omgekeerde volgorde van de zn-patronen -:

met over z'n arm een nieuwe jas, dáármee (kwam) (ie) [binnen] {stappen} (??)

Na een ‘gewoon’ zn-patroon met met is -omgekeerd- het verwijswoord daarmee soms weer uitg.:

met z'n vrouw, dáármee (liep) (ze) [te winkelen}
met regenweer, dáármee (liep) (ze) [te winkelen} (uitg.)

Ook verwijswoorden kunnen ons syntagma dus niet begrenzen t.o.v. ‘gewone’ zn-patronen met met in al hun onderlinge verscheidenheid.

[p. 389]

1.1.1. Beperkingen binnen twee die/dat-par.

De beperkingen zijn af en toe ingewikkeld en wat subtiel; ik moet dus het risiko nemen dat m'n formuleringen wat botsen met sommige ABN-idiolekten en dat ik me - dat is erger - in de feiten uit m'n eigen idiolekt vergis.

Ik begin met de lidwoord-beperkingen (type 1 hieronder); daarna komen die van het bez. vn aan de beurt: eerst die bij één bez. vn (type 2 en 3 hieronder), daarna die bij twee bez. vn's: twee dezelfde (type 4a) of twee verschillende (type 4b):

1. lidwoord-beperkingen	: met een voet op	de stoel (1.1.1.1)
2. een bez. vn voor het eerste zn:	met z'n voet op	die stoel (1.1.1.2)
3. een bez. vn voor het tweede zn	: met die stoel onder	z'n voet (1.1.1.2)
4a. twee dezelfde bez. vn's	: met z'n voet op	z'n stoel (1.1.1.3)
4b. twee verschillende bez. vn's	: met z'n voet op	m'n stoel (1.1.1.3)

1.1.1.1. Met een voet op de stoel: beperkingen bij de/het en een/ - (nulteken)

A. De/het past niet voor namen van lichaamsdelen

Voor een aantal zn's is de/het in allebei de zn-patronen in het ABN uitg.⁶:

met de voet op een stoel (zat) (moeder) [voor het raam] (uitg.)
een
d'r
met het been op een bankje ... (uitg.)
een
d'r
met een stoel onder de voet (zat) (vader) [voor het raam] (uitg.)
een
z'n
met een bankje onder het been ... (uitg.)
een
z'n

De zn's waarvóór de/het uitg. is betekenen ‘lichaamsdeel’.

Ongetwijfeld is de frekwentie van de/het voor een reeks andere zn's (broekzak, mouw enz.) erg klein:

met een hand in de zak (liep) (ie) [over straat]          (uitg)
met de broek in de plooi...          (uitg)
met een groot gat in de mouw...          (uitg)
met modder op de rechterschoen...          (uitg)

met vijf boeken in dé tas...          (moeilijk)

6 In dialekten niet! Vgl. J. de Rooij, Met de handen in de zak. TT 19.23-24 (1967). Over teksten met dit type de spreek ik nog in noot 9.

[p. 390]

Onder de kledingstukken die je aan hebt en onder de delen daarvan vinden we dus eveneens veel gevallen waarin de/het uitg. is: broek, rechterschoen, zak, mouw enz. Maar van een jas die in de kast hangt kun je gerust zeggen:

met dat gat in de rechtermouw (is) (die jas) [goed voor de voddenman]

Bij de wandelaar die z'n hoed even afgezet heeft lijkt z'n me vrijwel verplicht in bv.:

met z'n hoed in z'n hand (liep) (ie) [tegen de wind in]

B. Een past niet voor namen van sommige lichaamsdelen, het nulteken niet voor die van andere

met een voet op een stoel (zat) (moeder) [voor het raam] met een hoofd in een zwachtel ...          (uitg.)

Voor namen van sommige lichaamsdelen (bv: voet, arm, vinger) kan een in ons syntagma staan; voor namen van andere niet (bv. hoofd, hals). De betekenis van lichaamsdelen van het eerste type is ‘er zijn meer eksemplaren van’, die van het tweede type betekenen ‘er is maar één eksemplaar van’.

Ook het nulteken ‘onbep. lidwoord voor meervouden’ is soms uitg.:

met - handen op de stoelleuningen (zat) (ik) [te kijken} (uitg.)
met - voeten op een bankje          (zat) (vader) [voor het raam] (uitg.)
met - vingers in het verband          (kwam) (ze) [op school] (uitg.)

De betekenis van die zn's is ‘lichaamsdelen waarvan elk mens er meer heeft’.

De bijpassende kledingstukken (sokken, kousen, handschoenen enz.) vertonen die beperking - dacht ik - niet, zelfs niet op het ogenblik dat iemand ze draagt:

met - sokken aan z'n voeten (liep) (ie) [de zee in]

1.1.1.2. Met z'n voet op die stoel en met die stoel onder z'n voet: beperkingen bij z'n enz.

Als een van de zn-patronen van ons syntagma, als voorbep. een bez. vn bevat dat onbeklemtoond is en niet te vervangen is door een beklemtoond (z'n maar niet zijn bv.), dan duidt dat vn persoon aan, meestal ook getal en bij de 3e pers. ev bovendien ook sekse van de persoon(en) in de werkelijkheid waarnaar de kern van het ond. of die van het lv verwijst (over verwijzing naar zaken spreken we straks nog):

met d'r voet op een stoel          (zat) (moeder) [voor het raam]           (ond.)
met een stoel onder d'r voet (zat) (ond.)

(ik) (zag) jullie Jan met z'n been in het gips           (lv)
(ik) (zag) jullie Jan met gips om z'n been (lv)

[p. 391]

Hier vinden we bij de zn-par. de lichaamsdelen terug (voet, been); enkele voorbeelden van bijbehorende kledingstukken (op het ogenblik dat ze gedragen worden) zijn:

met een torn in z'n mouw (liep) (Jan) [over straat]
d'r (uitg.)
met een strik om d'r hoed (zat) (Maaike) [in het gras]
z'n (uitg.)

Is een bez. vn beklemtoonbaar, dan vervalt de beperking:

met jouw voeten onder m'n lessenaar (kan) (ik) [geen les] {geven}

1.1.1.3. Met z'n voet op m'n stoel/met z'n voet op z'n stoel: beperkingen bij z'n enz.

A. Twee verschillende bez. vn's

Hier zijn - meen ik - beklemtoonde vormen nooit uitg., zoals soms in de vorige afdeling. Daarmee hangt de afwezigheid van beperkingen wel samen:

met jouw voeten op m'n buro (kan) (Jan) toch niet {werken}          (ond. = 3e pers.)
met jouw rommel op m'n stoel (kan) (ik) niemand {ontvangen}          (ond. = 1e pers.)
met jouw tanden in mijn nek (voelt) (Grietje) [zich] [erg onplezierig] (ond. = 3e pers.)

Ook kan het ond. mv zijn i.p.v. ev zoals in de voorbeelden hierboven.

In het volgende voorbeeld vinden we een ander soort beperking:

met z'n arm om d'r nek (stonden) (ze) gezellig [te kletsen}

Hier kun je onmogelijk zeggen:

met Jan z'n arm om Fientje d'r nek (stonden) (Kees en Piet) gezellig [te kletsen} (uitg.)

M.a.w.: ook in de voorlaatste zin verwijzen z'n + d'r naar de kletsers! - Ik laat dit soort gevallen nu verder rusten.

B. Twee dezelfde bez. vn's

Waarschijnlijk is hier weer persoonsbeperking enz. als de bez. vn's per se onbeklemtoond zijn en niet door beklemtoonde te vervangen:

met z'n handen in z'n zij (stond)	(ie) [te kletsen}	(persoonsaanduiding m.b.t. het ond.)
	jij (uitg.)
	ik (uitg.)
(ik) (zag) hem daar {staan}	met z'n handen in z'n zij	(persoonsaanduiding m.b.t. het lv)

1.1.1.4. Besluit van de beperkingen binnen de twee die/dat-par.

A. Schematisch overzicht

Bij de twee die/dat-par. binnen ons syntagma hebben we twee soorten beperkingen leren kennen (ik varieer de formulering nu):

a. beperkingen bij lidwoorden in verband met de zn's erachter;

[p. 392]

b. beperkingen bij bez. vn's in verband met de zn's erachter en met de ond. of lv's.

In het volgende schema betekent + ‘kent een verbinding met’ en - ‘kent geen verbinding met’ (buiten het schema betekent - ‘nulteken onbep. lw voor mv’, zoals gezegd):

	lichaamsdeel één eksemplaar (hoofd)	bedekking ervan (hoed)	lichaamsdeel meer eksemplaren (voet)	bedekking ervan (schoen)	geen lichaamsdeel of bedekking ervan (stoel, boek enz.)
de/het	-	-?^7	-	-?	+
een	-	+	+	+	+
nult.	^8	+?	-	-?	+
d'r enz.	+	+	+	+	+

D'r vertegenwoordigt in dit schema de per se onbeklemtoonde bez. vn's in de types

1. één bez. vn in het hele syntagma (1.1.1.2);

2. twee dezelfde bez. vn's (1.1.1.3, type B).

Daarbij hoort nog een toevoeging: soms duiden z'n/d'r geen sekse aan van het element waarnaar ond. of lv verwijzen, nl. als die elementen geen levende wezens zijn (geen mensen zijn?):

met die tekening op z'n omslag (zag) (jouw boek) [er] [erg fris] [uit]
met z'n poot in een zwachtel          (zag) (jullie hond) [er] maar [belabberd] [uit]

Maar die eerste beschrijving vergt nog preciseringen op minstens twee punten: bij het lidwoord voor namen van lichaamsdelen (B) en bij het onbeklemtoonbare bez. vn voor namen van lichaamsdelen (C).

B. Preciseringen bij lidwoord-beperkingen

a. Het bep. lidwoord

Met een bankje onder de voet was dus uitg. (de + naam van lichaamsdeel); toevoeging van een bv. bep. als bv. ópgezwollen maakt die zin evenwel toch mogelijk:

met een bankje onder de ópgezwollen	voet	(zát) (moeder) daar
met een bankje onder de	voet die pas geopereerd was	(zát) (moeder) daar

Bij het enkelvoud voet kan een bv bep. onderscheidend zijn, bij het meervoud voeten niet, zolang het om die van één mens gaat; dat spreekt vanzelf. Ik varieer nu de voorlaatste zin door voet in voeten te veranderen:

7 Een vraagteken wil hier zeggen: een strakke regel is niet te geven, maar meestal geldt het teken (+ of -) dat ervóór staat.

8 Het gaat hier om een nulteken voor méérvoudige zn's; daarom staat hier helemaal geen teken.

[p. 393]

met een bankje onder de opgezwollen voeten (zát) (moeder) daar (uitg.; wel: d'r opgezw.)

De beklemtoning ópgezwollen (die onderscheiding aangeeft) is nu ook uitg.

Maar én die beklemtoning en het gebruik van de (naast d'r) zijn weer wél mogelijk bij vingers; daarvan heeft elk mens er meer als twee:

met een doekje om de ópgezwollen vingers (zát) (moeder) daar (per se onderscheidend)
met een doekje om de opgezwollen víngers...

Persoonlijk zou ik de laatste zin - dacht ik - niet kunnen gebruiken als álle vingers opgezwollen waren; daar is m.i. d'r vereist. De is voor mij enkel mogelijk bij een onderscheidende bv bep.

De zaak is zelfs voor mensen uit het westen van ons taalgebied wat subtiel, omdat er een teksttraditie is die de/het i.p.v. d'r enz. voorschreef⁹:

met het smalle hoofd op een kussen (lag) (ze) [in bed] (in taal: met d'r...)
met een dunne ring om de slanke vinger ...          (in taal: om d'r ...)

Ik meen dat zwaarbeklemtoond en stijgend smálle resp. slánke hier vrijwel uitg. zijn en dat die twee bn's dan ook niet-onderscheidend zijn¹⁰.

Konklusie: de verbinding de/het + bv bep. + zn ‘naam van lichaamsdeel’ is binnen ons syntagma in bepaalde gevallen mogelijk. De betekenis van de bv bep. is dan ‘onderscheidend’.

b. Het onbep. lidwoord

Een vinger, een voet enz. leverden geen probleem, hebben we gezien; een hoofd wél. Maar een mooi gekapt hoofd gaat m.i. weer vlot:

met een mooi gekapt hoofd in een verband (zat) (moeder) [in bed]
met wat zalf op een ontvelde neus          (lag) (ze) [op het strand]
met wat zalf op een neus die vuurrood zag ...

Ook mooi gekapt, ontvelde en die vuurrood zag hebben een onderscheidende betekenis bij de ene persoon waar het over gaat. In springlevende taal lijken me op een kleine neus, op een kromme neus enz. weer uitg.; kleine, kromme enz. zijn bij één persoon vanzelfsprekend hier niet-onderscheidend.

Heel terloops stel ik de vraag of ook een krullenkop (samenstelling met onderscheidend woorddéél) mogelijk is:

met een krullenkop in een grote zwachtel (zat) (Mieke) [in bed]
met een brilletje op een glimneus ...

9 J. de Rooij citeert Arink die Kern weer citeert, waar die meedeelt dat er een 19e-eeuws schoolvoorschrift was dat altans in het type ‘bind hem een zakdoek om den arm’ het bez. vn verbood (t.a.p. 28).

10 Ook in sommige dialekten spelen bepaalde bv bep. een rol bij de keus tussen z'n en de: de Rooij, t.a.p. 29v.

[p. 394]

Bij de pendant ‘nulteken voor zn's in het meervoud’ krijgen we weer gevallen als:

met een bankje onder - opgezwollen voeten (zat) (moeder) [buiten] (uitg.: niet-onders.)
met - dikke handen in wollen handschoenen (liep) (ze) door de kou (uitg.: niet-onders.)

Ook hier zijn opgezwollen en dikke niet-onderscheidend, omdat een mens maar twee voeten en twee handen heeft.

Daartegenover staan gevallen als:

met zulke ringen om - hele dikke vingers (loop) (je) [voor gek]
met - vuile vingertjes naast de suikerpot (zat) (het kind) [te snoepen]
met - kléíne krulletjes onder dat haarbandje (zie) (je) [er] [leuk] [uit]

Hele dikke, vuile en kleine zijn hier onderscheidend.

Eén voorbeeld met roetvingertjes (samenstelling met onderscheidend woorddeel):

met - roetvingertjes naast de suikerpot (zat) (ze) [te snoepen}

Konklusie: kombinaties als een hoofd en - vingers die anders binnen ons syntagma onmogelijk zijn, geven wél mogelijkheden als we ze uitbreiden met een bep. als mooi gekapt of opgezwollen. De betekenis van die bv bep. is waarschijnlijk ‘onderscheidend’.

Een deel van het schema onder A ziet er dus met de zojuist gevonden preciseringen als volgt uit:

	lichaam sdeel: één eksem plaar		lichaam sdeel: meer als 2 eksem plaren
	zonder bep. of met nietonderscheidende bep.	met onderscheindende bep.	zonder bep. of met nietonderscheidende bep.	met onderscheidende bep.
de/het	-	+	-	+
een	-	+
nulteken			-	+
d'r enz.	+	+	+	+

C. Preciseringen bij de bez.-vn-beperkingen

Naar allerlei richtingen zijn hier verdere doorkijkjes mogelijk: er zijn er binnen de binnen- en binnen de buitenbouw van ons syntagma.

1. Doorkijkjes binnen de binnenbouw van ons syntagma

a. D'r been enz. beperkt dus ond. of lv, als been enz. kern is van een van de twee zn-patronen na met: d'r been enz. doet het evenwel ook als been enz. kern is van een nabep. binnen een van die twee zn-patronen:

[p. 395]

met een deel van d'r been in het gips (zat) (moeder) [buiten] (van d'r been is nabep.)
met gips om een deel van d'r been (zat) (moeder) [buiten] (van d'r been is nabep.)

b. Ook van d'r (d'r enz. is pers. vn) als nabep. bij been enz. veroorzaakt die beperking:

met dat been van d'r in het gips          (zat) (moeder) [buiten]
met een deel van dat been van d'r in het gips (zat) (moeder) [buiten]

II. Doorkijkjes binnen de buitenbouw van ons syntagma

Ons syntagma kan behalve deel van een zin met een ond., ook om-zinsdeel zijn:

door met d'r been op een bankje, voor het raam te zitten (zág) (moeder) nog es wat

Hier duidt d'r persoon, getal en sekse aan van degene waarnaar het ond. verwijst (moeder). Het kan ook anders:

(het) (valt) [mee] (om de hele dag met je been op een bankje, voor het raam te moeten zitten)

Nu beperkt je niet het ond. (of het lv) van de hoofdzin, maar is er - laten we het tenminste zo maar zeggen - geen beperking. Een variant met voor me laat evenwel een korrelatie met me zien:

(het) (valt) [mee] voor me (om met m'n been op een bankje, voor het raam te moeten zitten)

Waarschijnlijk legt m'n been aan dezelfde elementen beperkingen op als m'n best enz. als om-zinsdeel. Ik verwijs daarvoor naar de Beknopte¹¹.

11 Beknopte 2.5.2.7.6,3e.

1.2. Ons syntagma als zn-patroondeel

We bespreken hier en in 1.3 twee buitenbouwen van ons type die buiten de titel van dit artikel vallen en enkel dienen als achtergrond voor de bw bep.

Ons type kan bv. nabep. zijn binnen alle zinsdelen, dacht ik:

(een jongen met een meisjes-horloge om z'n pols) (ziet) [er] maar [raar] [uit]
dat kind met die kleine krulletjes in d'r haar (heb) (ik) vaker {gezien}
(het) (is) [een stad met veel mooie dingen in z'n museums]

Al zijn er dus vrij zeker geen beperkingen buiten het zn-patroon waarvan ons type nabep. is, daarbinnen is de kern waarschijnlijk op eenzelfde manier beperkt als ond. en lv het waren in zinnen met ons type als bw bep.:

met dat gekke petje op z'n hoofd (liep)	(die jongen) [over straat]	(ons type als bw bep.)
(die jongen met dat gekke petje op z'n hoofd)	(is) [m'n neefje]	(ons type als bv nabep.)
d'r hoofd	(uitg.)	(ons type als bv nabep.)
m'n	(uitg.)	(ons type als bv nabep.)
een	(uitg.)	(ons type als bv nabep.)
het	(uitg.)	(ons type als bv nabep.)

[p. 396]

Z'n (hoofd) enz. duidt hier dus persoon, getal en - binnen de 3e pers. ev - bovendien de sekse aan van de persoon(en) waarnaar het zn verwijst dat kern is (Beknopte 3.6.2.1).

1.3. Ons syntagma als bwbn-patroondeel

Het zou dan nabep. moeten zijn bij een bwbn dat het ‘vaste’ vzaz met heeft:

[erg blij met een armband om d'r pols] (was) (ze)
[erg blij met om d'r pols een armband] (was) (ze)

[ontevreden met die ketting om d'r hals] (vind) (ik) d'r
[ontevreden met om d'r hals die ketting] (vind) (ik) d'r (uitg.)

De omzettingen leveren dus problemen op, terwijl ze dat bij de gelijkluidende bw bep. helemaal niet doen:

met om d'r hals die ketting (liep) (ze) door de slaapkamer

Ook de vervanging van met door zonder (die in de bw bep. heel normaal is), is uiteraard bij de ‘bw’ nabep. uitg.:

[erg blij zonder een armband om d'r pols] (was) (ze) (uitg.)

Voorlopig moet de konklusie dus zijn dat ons syntagma geen bwbn-patroondeel kan zijn.

1.4. Nevenschikking

Uit de onoverzienbare massa van het materiaal nemen we alleen hier en daar een paar steekproeven. Allereerst beperken we ons tot gevallen met of die in het algemeen minder twijfelgevallen opleveren als die met en enz. Verder geef ik per patroontype maar een paar zinnen.

Daarbij zal blijken dat vrij veel patroontypes zo'n nevenschikking kennen met ons syntagma. Dat maakt het waarschijnlijk dat het ‘tussen allerlei patronen in staat’ en een vrij uniek geval is waarvan het naaste familielid niet makkelijk aan te wijzen is.

1.4.1. Zn-patronen

(liep) (ie) daar	met z'n hand in z'n zak of met z'n vrouw	(uitg.: ander type met met)
	met z'n hoed in z'n hand of op de rand van de stoep	(uitg.: ander vzaz)
	met een hoed op z'n hoofd of zonder hoofddeksel	(vzaz zonder)
	met een grote angst op z'n gezicht of in gedachten	(vzaz in)

In beginsel zijn nevenschikkingen met een ander zn-patroon met met voorop dus soms uitg., zijn die met een zn-patroon met een ander vzaz dus soms wel mogelijk, en zijn die met het vzaz zonder heel frekwent.

1.4.2. Bwbn-patronen

Hier zijn in het algemeen weinig mogelijkheden:

[p. 397]

(zat) (ie) met de riem om z'n schouders of klaar om uit de wagen te springen
(liep) (ie) heel erg vlug of met een kromme stok in z'n hand
(zat) (je) helemaal vrij of met z'n hand in je kraag

1.4.3. Ww-patronen

Zonder dat en het vw zonder zijn hier favoriet, maar ook terwijl kan vw zijn:

(liep) (ie) met een hoed op z'n hoofd	of zonder dat ie wat op had
	of zonder wat op te hebben
	of terwijl ie blootshoofds was

1.4.4. Zo enz.

Bij zo hoort normaal in dit soort gevallen óf een situatie-element (een gebaar) of een nabep., dacht ik:

(zat) (ze)	met een kind op d'r schoot of zó
	met een kind op d'r schoot of zó dat ze meteen op kon staan
(stond) (ze)	met d'r handen in d'r zij of zó als ze vroeger altijd deed

Omdat zo een van de verwijswoorden kon zijn (zie 1.1) na ons syntagma, verbaast deze mogelijkheid bij de nevenschikking ons niet. Daar staat tegenover dat de twee andere verwijswoorden (dan en daarmee) zelden of nooit een nevenschikking met ons syntagma kunnen vormen:

(voel) (je) [je] [veilig] met de deur in het nachtslot	of dan	(uitg.)
	of daarmee	(uitg.)

1.4.5. Andere elementen

(je) (gaat) óf met een muts op je hoofd of helemaal niet [naar school]
(loopt) (ie) nou blootshoofds of met een pet op z'n bol
(liep) (ie) daar hard fluitend of met een sombere frons op z'n voorhoofd

We hebben hier dus een groep met niet (helemaal niet) die ons erg weinig zegt omdat die nog erg slecht bestudeerd is (de eenzinsdeelproef gaat met de bw bep. in dat voorbeeld bv. niet op). Blootshoofds, wijdbeens, staandebeens (tekst) en barrevoets (tekst) zijn morfologisch beter verkend als syntaktisch, en leveren dus eveneens weinig aanwijzingen. Van het td-patroon (hard fluitend, vrolijk lachend, scherp rondkijkend) weten we dat het ‘tussen allerlei patronen in staat’¹², juist ook doordat het in nevenschikkingen een gedrag laat zien zoals ons syntagma: hiermee komen we dus ook niet veel verder.

12 A.w.2.15.2vv.

[p. 398]

1.4.6. Besluit van de nevenschikking

Die met zn-patronen heeft vooral mogelijkheden opgeleverd bij zonder, maar hier wacht alles op een uitgebreid onderzoek van allerlei ondertypes met met en zonder (vzaz) die immers tussen de vzaz's een vrij apartstaand groepje vormen.

Nevenschikking met bwbn-patronen (stell. trap!) gaf hele sterke beperkingen te zien: gevallen met vergr. of overtr. trap of met te + stell. trap lijken helemaal uitg.

Daarentegen gaven de ww-patronen hele vlotte gevallen, al was er weer een sterke beperking binnen het verbindende woord: opnieuw zonder (nu als vw) en zonder dat en daarbij terwijl. Hoezeer altans de eerste twee een aparte plaats innemen tussen de vw's hebben we bij een vroegere gelegenheid gezien¹³.

Het zou dus kunnen dat ons syntagma in staat tussen zn-patronen met met en zonder en ww-patronen met zonder, zonder dat en terwijl.

13 Zonder en zonder dat: twee ontkennende vw's. NT 68.401-409.

2. Binnenbouw

2.1. Syntagmatiek

We hebben in eerste instantie aangenomen dat ons syntagma drieledig is en bestaat uit met + zn-patroon zonder vzaz als deel + zn-patroon met vzaz als deel. Die opvatting was gebaseerd op voorbeelden waarin de twee zn-patronen verwisselbaar waren en waarin het zn-patroon met het vzaz onafsplitsbaar was:

met	een nieuwe jas	over z'n arm
met		over z'n arm een nieuw jas
(hij)	(kwam)	met een nieuwe jás over z'n arm	[tuis]
(hij)	(kwam)	met een nieuwe jás	[tuis] over z'n arm (uitg.)

(Vollédig onmogelijk is:

(hij) (kwam) met over z'n arm          [tuis] een nieuwe jás (uitg.))

Nu zijn de twee zn-patronen binnen bepaalde varianten evenwel ónverwisselbaar:

(hij) (ging) ineens met z'n arm om d'r heen {zitten} ([met ... heen]?)
(hij) (ging) ineens met om d'r heen z'n arm {zitten}           (uitg.)

Bovendien is bij bepaalde varianten het tweede zn-patroon wél afsplitsbaar:

(ik) (heb) hem met een ring {gezien} om z'n vinger

Het begrenzingsprobleem is voor een aantal gevallen dus nog niet opgelost.

Een aparte komplikatie levert het verwante type met als; de verwisselbaarheid is er wel:

met	Jan z'n broer	als dirigent
met		als dirigent Jan z'n broer

Afsplitsing kent het evenwel weer meestal niet:

[p. 399]

(het orkest) (heeft) een suite van Bach met Jan z'n broer {gespeeld} als dirigent (uitg.)

Als dirigent kan als ww-patroondeel wél uitloop zijn:

(het orkest) (heeft) [Jan z'n broer] {gehad} [als dirigent]

Binnen ons syntagma kan als dirigent twee dingen doen: 1. het zn-patroon met vzaz vervangen (zie de voorbeelden van zoëven); 2. als vierde element náást dat zn-patroon met vzaz komen:

met op de kateder Jan z'n broer als dirigent (speelde) (het orkest) die suite
met Jan z'n broer op de kateder als dirigent...
met als dirigent Jan z'n broer op de kateder...

Ik gebruik hier ekspres volgordes waarbij geen van de drie zn-patronen nabep. lijkt te kunnen zijn binnen een groter, zodat de vierledigheid van dit type boven alle twijfel staat. - Als dirigent is natuurlijk in geen geval een paradigmatische variant van op de kateder.

Zoals de twee zn-patronen - uiteraard - elk onmisbaar zijn, zo is met het ook, al spreekt dát niet vanzelf. Die jas over z'n arm kan ond. enz. zijn, maar nu zijn de twee z'n patronen onverwisselbaar buiten het gezelschap van met:

(die jas over z'n arm) (is) nou [al drie jaar oud]
(over z'n arm die jas) (is) nou [al drie jaar oud] (uitg.)

Tot zover de weglaatbaarheid; bij de toevoegbaarheid vinden we - na die van als dirigent die geen problemen gaf - grote moeilijkheden:

met z'n nieuwe jas heel triomfantelijk over z'n arm (bwbn-patronen)
met iets vroeger als ik verwacht had die hele groep kinderen om me heen (bwbn-patronen)
met om ons te verrassen een heerlijk ontbijt op bed (ww-patronen)
met als het éven kan          een heerlijk ontbijt op bed (ww-patronen)
met al die kinderen de hele dag maar om me heen (zn-patronen)
met in het gras al die krekels om ons heen (zn-patronen)
met nergens ook maar één boek in het hele huis (hadden) (we) [een nare vakantie] (ontk. w.)
met nooit es een bordje soep bij de warme maaltijd (eet) (ik) niet smakelijk meer (ontk. w.)

De schuin gedrukte toevoegingen kunnen we - dacht ik - nergens opvatten als nabep. binnen een groter patroon: het zijn dus echt aparte delen van ons syntagma. Enkele van die toevoegingen maken het geheel flink stroef: iets vroeger als ik verwacht had en om ons te verrassen bv. Meer als één toevoeging per voorbeeld durf ik nauwelijks aan. We kunnen dus konkluderen dat ook de binnenbouw van ons syntagma duidelijke beperkingen laat zien, en wel vooral in de toevoegbaarheid binnen de drie minimum-leden.

Ook daarbuiten is er weinig ruimte voor toevoegingen: samen noch tegelijk kan voor met staan, ofschoon dat in de meeste andere types met met (in de zn-patronen tenminste) heel normaal is:

[p. 400]

samen met z'n vrouw aan z'n arm	(kwam) (ie) [tuis]	(uitg.)
samen met z'n vrouw	(kwam) (ie) [tuis]
tegelijk met z'n vrouw aan z'n arm	(zag) (ik) hem in de stad	(uitg.)
tegelijk met z'n vrouw	(zag) (ik) hem in de stad

Na arm kan - meen ik - ook geen ‘uitloop-achtig’ element komen als bv. gisteravond:

met z'n vrouw aan z'n arm gisteravond	(wandelde) (die) in het park	(uitg.)
met een wandelstok in z'n hand vorige week	(liep) (ie) over straat	(uitg.)

Tot zover de toevoegbaarheid. Die heeft weinig gegevens verschaft over het karakter van het syntagma dat we beschrijven. Doen met + de twee zn-patronen het wel?

Allereerst met, dat zn- en ww-patroondeel kan zijn en in allerbei de gevallen een van de eerste plaatsen bezet, -net als in ons type. Is met ww-patroondeel, dan is te + ow onmisbaar en dan kunnen onbeklemtoonde vn's meteen na met komen; die twee dingen kunnen in ons syntagma niet:

met z'n vrouw aan z'n arm te lopen ...	(uitg.)	met aan je arm te lopen ...
met 'm naast ons ...	(uitg.)	met 'm zo te verwaarlozen ...

Dus verschilt ons syntagma sterk van om-zinnen met met; dat betekent evenwel niet dat het geen ww-patroon zou zijn. Ook bij dat patroon zijn immers ondertypes die voorop per se een beklemtoond element eisen:

toen wij die bus in	met hém naast ons
toen we die bus in (uitg.)	met 'm naast ons (uitg.)

Die noodzaak van een beklemtoond element benadrukt de verplichte tweeledigheid van het stuk na met; in 3.2 kom ik op die zaak terug. - Met die klemtoonkwestie hangt een duidelijk verschil samen tussen ons type en een zn-patroon met samentrekking dat daarop lijkt:

dat lint aan je móúw kan er nog mee door maar met dat op je hóófd loop je voor gek met dat op je hoofd (loop) (je) werkelijk [voor gek] (ons syntagma)

Een zwaar argument tégen de benaming ww-patroon is de onmogelijkheid van welke ww-vorm ook als deel van ons syntagma:

met z'n nieuwe jas over z'n arm gehangen (uitg.)
met z'n nieuwe jas over z'n arm te hangen (ander type: nummer 1 uit de Inleiding)
met z'n nieuwe jas over z'n arm hangend (hoogstens in tekst)

De plááts van zn-patronen enz. als deel van ons type heeft meer gemeen met die van zn-patronen als ww-patroondeel: zn-patronen met vzaz als deel en ww-patronen zijn als zn-patroondeel altijd nabep., en hebben dus de laatste plaats; in ons type is die plaats helemaal niet verplicht zoals uit de voorbeelden blijkt. Tot zover de drie minimum-leden van ons syntagma.

Dat nergens en nooit es op deze plaats (direkt na met) deel kunnen zijn van ons syntagma, heeft het eveneens weer met ww-patronen gemeen en niet met zn-patronen;

[p. 401]

het type als dirigent kan zowel ww- als zn-patroondeel zijn zodat we hier geen argument voor het een of het ander vinden.

Het gedrag van niet en geen binnen ons syntagma en binnen het zn- en het ww-patroon bespreek ik maar niet: het vergt hier te veel ruimte en ik krijg de indruk dat de resultaten weinig aanwijzingen geven voor de aard van ons type.

2.2. Paradigmatiek van en binnen de delen

2.2.1. De paradigmatiek van met

In een aantal gevallen kunnen we met door zonder vervangen, maar áls er na met twee volgordes mogelijk waren blijft er na zonder meestal maar één over:

zonder zo'n horloge om m'n pols (kan) (ik) slecht {werken}
zonder om m'n pols zo'n horloge (kan) (ik) slecht {werken} (uitg.)

zonder een paar puntjes op zo'n vodje papier (hou) (ik) nooit [een spreekbeurt]
zonder op zo'n vodje papier een paar puntjes (hou) (ik) nooit [een spreekbeurt] (??)

zonder die dikke das om je hals (mag) (je) [de deur] [uit]
zonder om je hals die dikke das (mag) (je) [de deur] [uit] (uitg.)

Van het eerste, nu volgend type met zonder bestaat niet eens een letterlijke pendant met met:

zonder ook maar één boeketje in z'n hele huis (vierde) (die) z'n jubileum
zonder in z'n hele huis ook maar één boeketje (vierde) (die) z'n jubileum

zonder jullie Jan als doelman (speelt) (jullie ploeg) toch nooit
zonder als doelman jullie Jan (speelt) (jullie ploeg) toch nooit (moeilijk)

(ik) (kan) slecht zonder zo'n horloge {werken} om m'n pols (uitg.)

Die paar voorbeelden met zonder geven enkel een hele voorlopige peiling van een pendant waarvan een korte beschrijving even veel ruimte zal vergen als nu die van het type met met (en die is al zo beknopt!).

De voorlopige indruk is: zonder geeft minder vaak als met twee volgordes van de zn-patronen, zonder heeft enkele eigenaardigheden als ontkennend woord, het kent eveneens de pendant met als doelman en heeft in een aantal gevallen een onafsplitsbaar tweede zn-patroon.

2.2.2. De paradigmatiek van en binnen het eerste zn-patroon

Bij dat eerste zn-patroon gaat het in eerste instantie om vervangbaarheid door vn's (vanuit het abstrakte zn-patroon is dat natuurlijk eigenlijk geen paradigmatiek, maar een kwestie van versmeltingen). - We weten al dat dat eerste zn-patroon niet door onbeklemtoonde woorden te vervangen is; bovendien kan een vn bijna nooit het laatste element in ons syntagma zijn; tenslotte zijn ond.-vormen er uitg.:

met jou op m'n lastdrager	met op m'n lastdrager jou (??)
met je op m'n lastdrager (uitg.)	met jij op m'n lastdrager (uitg.)

[p. 402]

onbep. vn:	met niks in z'n tas	met in z'n tas níks	(uitg.)
onbep. vn:	met iets in reserve	met in reserve íéts	(uitg.)
onbep. vn:	met iedereen op straat (was) (het) [erg gezellig] in de stad		(??)
onbep. vn:	met alles uit het huis (was) (het) voor ons [onbewoonbaar] {geworden}		(??)
vra. vn:	met wie op z'n lastdrager (kwam) (ie) toen [aan] {rijden}
vra. vn:	met wát in d'r koffer (kwam) (ze) uit Frankrijk [terug]
vra. vn:	met wát voor leuks (pakte) (ze) toen [uit]
betr. vn:	iemand met wie z'n boeken in je tas jij tuis gekomen bent
betr. vn:	met die z'n boeken in je tas (voorkeur)
wkd. vn:	met zichzelf in de hoofdrol (regisseerde) (die) een toneelstuk
wkd. vn:	met zichzelf in de spiegel tegenover zich (had) (ie) toch [énig gezelschap]
wkd. vn:	op de plaat (hoorde) (die) het orkest {spelen} met zichzelf als dirigent
wkd. vn:	(hij) (zat) [volop in moeilijkheden] met zichzelf als grootste probleem
wkg. vn:	(ze) (zaten) daar met mekaar tegenover zich (uitg.)

Dat is alles bij mekaar een redelijk grote oogst: alleen het wkg. vn lijkt in beginsel uitg., de onbeklemtoonde vormen van pers. en wkd. vn zijn het (me, je, 'm, zich enz.), bij de onbep. vn's zijn er wat stroeve voorbeelden, en in het algemeen is er maar één volgorde: het vn komt meteen na met.

De paradigmatiek binnen het eerste zn-patroon laat - dacht ik - geen of vrijwel geen beperkingen zien.

2.2.3. De paradigmatiek van en binnen het tweede zn-patroon

A. ‘Vn's’

‘Vn's’ als hier of daar kunnen makkelijk nabep. zijn bij een zn (die boeken daar enz.); hier is de plaats meteen na met dus bewijskrachtig. Overigens doet zich het wat opvallende feit voor dat die plaats hier meestal niks stroefs heeft:

onbep. ‘vn’:	met nergens enige steun
onbep. ‘vn’:	met overal dat lawaai
aanw. ‘vn’:	met daar die boeken (stroef)	met tot daar ál die stenen (uitg.)
aanw. ‘vn’:	met hier een bosje fresia's	met van daar af wat gras (?)
aanw. ‘vn’:	met hier en daar wat regen
aanw. ‘vn’:	met hier in de tuin een klein schuurtje
vra. ‘vn’	met waar die boeken (kun) (je) goed {studeren}	(uitg.)
betr. ‘vn’	zo'n plaats met waar die boeken je goed kunt werken	(uitg.)

B. Vn-bw's

onbep. vn-bw:	met die appels nergens in (uitg.)	met nergens wat melk in (?)
onbep. vn-bw:	met die mieren overal in	met overal die mieren in
onbep. vn-bw:	met dat blaadje ergens tussen	met ergens dat blaadje tussen (?)
aanw. vn-bw:	met dat ene boek daar nog bij	met daar dat ene boek nog bij
aanw. vn-bw:	met die vuile vingers daarop	met daar die vuile vingers op (??)
aanw. vn-bw:	met wat azijn hierover	met hier wat azijn over (??)

[p. 403]

pers. vn-bw:	met wat slasaus eroverheen	met eroverheen wat slasaus	(uitg.)
pers. vn-bw:	met een takje groen erbij	met erbij een takje groen	(uitg.)

In het algemeen hebben de ongesplitste vn-bw's als laatste element de voorkeur, maar niet altijd. De hele zaak vergt weer een uitvoerig onderzoek¹⁴.

C. Vn's

Hier moeten we opnieuw de omgekeerde volgorde gebruiken, om uit te sluiten dat bij je e.d. gewoon nabep. is:

onbep.vn:	met bij niemand enige steun	(??)
onbep.vn:	met van iedereen veel hulp	(uitg.)
onbep.vn:	met van iemand wat meelij	(uitg.)
pers. vn:	met bij jou een beetje troost	(uitg.)
pers. vn:	met náást me een mooie schrijfmachine
pers. vn:	met tegenóver ons een prachtig park
pers. vn:	met boven je die mooie lamp
wkd. vn:	met náást zich een boekenkast
wkd. vn:	met van zichzelf een behoorlijke cent	(uitg.)
wkg. vn:	met naast mekaar twee grote bedden
wkg. vn:	met achter mekaar drie lange tafels^15

D. Bwbn's

Die zijn vrijwel uitg.: open, dicht e.d. geven nog een enkele mogelijkheid:

met alle ramen wijd open (slaap) (je) heerlijk
met die deuren potdicht (is) (het) hier [om te stikken]¹⁶

E. Het par. aan

Het par. aan¹⁷ blokkeert inderdaad het hele tweede zn-patroon: ze zijn niet te kombineren en je kunt ze wat moeizaam in nevenschikking zetten:

met over z'n schouders die nieuwe jas aan ... (uitg.)
(liep) (ie) toen met die nieuwe jas áán of over z'n schóúders (?)

Wel is het eerste zn-patroon absoluut niet met aan enz. te verwisselen:

14 Overeenkomsten en verschillen met plaatseigenaardigheden van gesplitste en ongesplitste vn-bw's als ww-patroondeel zijn hier natuurlijk erg belangrijk.

15 Zich(zetf) beperkt hier ond. of lv; mekaar is alleen mogelijk als de kern van het eerste zn-patroon mv is: ik kan me moeilijk een geval voorstellen waarin mekaar bij een enkelvoudig zn uit het eerste zn-patroon voorkomt:

met hun hand in mekaar (zaten) (de gelieven) naar de film [te kijken}          (uitg.)
Erg twijfelachtig is of het volgende geval onder ons syntagma valt:
met al die rommel bij mekaar (zitten) (we) hier zeker nog een uur

16 Zie noot 19.

17 A.w. 5.4.2.

[p. 404]

met áán die nieuwe jas (liep) (ie) [op straat] (uitg.)

Buiten nevenschikking zijn aan enz. ook niet te beklemtonen, maar zelfs mét nevenschikking is die volgorde onmogelijk:

(liep) (ie) toen	met z'n nieuwe jas áán of úit
	met áán of úít z'n nieuwe jas	(uitg.)

3. Besluit

Bij onderdeel 1 (buitenbouw) heb ik vrij veel aandacht besteed aan een kwestie die een sterk verband laat zien met de binnenbouw: de beperkingen nl. van de twee die/dat-par. i.v.m. ond. of Iv, in het biezonder bij namen van lichaamsdelen: lidwoorden en bez. vn's waren daarbij betrokken.

Voor zover het de bez. vn's betreft vertoonden die beperkingen een overeenkomst met die bij vaste uitdrukkingen als in z'n knollentuin zijn, z'n best doen enz., en op wat grotere afstand met die bij zich(zelf), mekaar enz.

Maar de hele zaak van die beperkingen vinden we ook buiten ons syntagma:

(hij) (stootte) z'n hoofd	(niet: het, een, m'n enz.)
(ik) (heb) [een blaar op m'n vinger]	(niet: je, de enz.)

De beperktheid ervan gaf een goeie basis voor een wat uitvoeriger beschrijving, maar we mogen niet vergeten dat het verschijnsel op zich niet wezenlijk is voor ons type: het komt trouwens helemaal niet in elk voorbeeld ervan voor, zoals we weten.

Wat is dan wél wezenlijk ervoor? Uit de nevenschikking (buitenbouw) en uit de binnenbouw blijkt dat ons type ‘tussen allerlei patronen in staat’, zodat z'n inpassing binnen de abstrakte patronen voorlopig nog een probleem blijft.

Bij het zoeken naar dat wezenlijke, de begrenzing dus, zijn we voorlopig even uitgegaan van de onafsplitsbaarheid van het tweede zn-patroon en van de verwisselbaarheid van de twee zn-patronen. Maar we hebben ontdekt dat die twee kenmerken niet algemeen waren; andere faktoren bemoeilijkten de voortgang van het onderzoek: we weten bijna niks van allerlei types zn- en ww-patronen met met (en zonder!), en met name zijn we nog erg slecht ingelicht over syntagma's die heel sterk met het onze verwant zijn zoals met de lamp aan, met z'n hoed op en een kastje met opzij twee zilveren handvaten die ik enkel terloops even genoemd heb. Daarbinnen bleek bv. de verwisselbaarheid van de twee elementen soms totaal afwezig (met áán de lamp!) en soms heel normaal (met twee zilveren handvaten opzij).

En zelfs binnen het nu beschreven type vergt de beschrijving van de voorwaardes voor verwisselbaarheid weer een aparte studie; wat is daarbij bv. de rol van de voorbep.? Vgl.:

met zo'n plaatje op die stoel	met op die stoel zo'n plaatje
met z'n voet op een stoel	met op een stoel z'n voet	(??)

[p. 405]

3.1. De speciale verwantschap met types met hebben

Een andere studie moet parallellen zoeken tussen ons type en types met hebben:

(ik) (heb) [een paar boeken in m'n tas]	met een paar boeken in m'n tas	(ons type)
(het) (had) [Hein Jordans als dirigent]	met Hein Jordans als dirigent	(het type met als)
(hij) (had) [z'n nieuwe jas aan]	met z'n nieuwe jas aan	(het type met aan)
(ze) (had) [geen hoed op]	zonder hoed op	(het type met zonde
(ik) (heb) [een raam open]	met een raam open	(het type met open)
(heb) (je) [geld bij je]	met geld bij je	(het type met bij zic

Maar de ‘richting’ van het vergelijken is waarschijnlijk niet: eerst de types met hebben, daarna die met ons syntagma. Want zo is de parallel beslist niet algemeen:

(ik) (had) [dat boek uit]	met dat boek uit (ging) (ik) [naar school]	(uitg.)
(ik) (had) [griep] van de week	met griep van de week (lag) (ik) [in bed]	(uitg.)

Wel is er een goeie kans dat - omgekeerd - veel of alle types van ons syntagma een pendant bij hebben hebben; om dat wat te detailleren spits ik de zaak eens te meer toe op een paar volgorde-kwesties:

(ik) (heb) [een paar boeken in m'n tas]		met een paar boeken in m'n tas
(ik) (heb) in m'n tas een paar boeken		met in m'n tas een paar boeken
(hij) (had) [z'n armen om d'r heen]		met z'n armen om d'r heen
(hij) (had) om d'r heen z'n armen	(uitg.)	met om d'r heen z'n armen	(uitg.)
(heb) (je) [je nieuwe jas aan]		met je nieuwe jas aan
(heb) (je) aan je nieuwe jas	(uitg.)	met aan je nieuwe jas	(uitg.)
(hij) (had) [ál z'n boeken bij zich]		met ál z'n boeken bij zich
(hij) (had) bij zich ál z'n boeken	(uitg.)	met bij zich ál z'n boeken	(uitg.)
(ik) (heb) [een mooi kado als verrassing]		met een mooi kado als verrassing
(ik) (heb) als verrassing een mooi kado.		met als verrassing een mooi kado^18

Bij de linker pendanten vormen de twee zn-patronen (of wat daaraan beantwoordt) telkens in de ‘plezierigste’ volgorde één zinsdeel:

[een paar boeken in m'n tas] (heb) (ik)
[z'n nieuwe jas aan          ] (had) (ie)

Verder onderzoek kán aannemelijk maken dat dus ook de twee zn-patronen in ons syntagma in de ‘plezierigste’ volgorde samen één patroondeel vormen. In dat geval zou dat in eerste instantie niet uit drie delen bestaan (zoals we tot dusver aangenomen hebben), maar uit twee:

met + een paar boeken in m'n tas
met + z'n nieuwe jas aan

18 Op hun semantische verwantschap wijst Theo A.M.J. Janssen in z'n proefschrift Hebben - konstrukties en indirekt-objektskonstrukties 8: ‘Aan bepaalde konstrukties met met kan eenzelfde onderliggende struktuur toegekend worden als aan konstrukties met hebben’ (Utrecht 1976). Wat ie met ‘bepaalde’ bedoelt, blijkt gedeeltelijk uit z'n voorbeelden waarvan ik één paar citeer (resp. van blz. 8 en 9):

‘(5) met de typemachine naast het bureau schrijft Joop de brieven toch met de hand
(7) de typemachine naast het bureau hebbend schrijft Joop de brieven toch met de hand’.

[p. 406]

Vanzelfsprekend zou dat aan de meeste feiten van onze beschrijving niks veranderen, maar het kan ons inzicht in de aard van ons type beïnvloeden.

3.2. Verwantschap met twee teksttypes: de zaken zo staande (absolute konstruktie) en de hoed in de hand

Het valt op hoe vaak latijnse spraakkunsten een absolute konstruktie zonder ww-vorm, met behulp van ons syntagma vertalen: met Titus Labienus als konsul, met alle vijanden in het rond enz.

Inderdaad hebben Tito Labieno consule en met Titus Labienus als konsul het feit gemeen dat het bw bep. zijn met een verplichte tweeledigheid, die een omstandigheid aanduiden, een soort achtergrond van het centrale feit, van de belangrijke gebeurtenissen.

De hoed in de hand (met ‘weggelaten’ met) is een tekst-gallicisme met soortgelijke eigenaardigheden, dat uiteraard dichter bij ons type staat¹⁹. Het vaak voorkomende de/het (i.p.v. z'n enz.) benadrukt eens te meer z'n ‘vreemdheid’.

Eindhoven, A. van Engelandstr. 27, aug. '76.

p.c. paardekooper

19 Janssen meent dat er ‘een nauwe verwantschap bestaat tussen de met-konstrukties en de zogenaamde absolute konstrukties’ ‘(met) een boek bij zich en (met) een boek in de hand’ (a.w. 110 onderaan).
Nu we in deze toegift toch een ogenblik taalvergelijkend te werk gaan: wie ons syntagma ook in teksten wil onderzoeken, vindt een geweldige massa voorbeelden met veel meer komplikaties als het in taal verdraagt, gedeeltelijk wel onder engelse invloed, lijkt me. Misschien niet in het eerste voorbeeld hieronder (zonder bwbn), maar vrij zeker wel in het tweede en derde (met bwbn):
‘met behoedzame tred en wapentuig over de schouders’ (M. Toonder, En daar houd ik mij aan 151; Amsterdam 1975)
‘Moeizaam sleepten beide teams, met de Argentijnen beweeglijker dan de bewust het tempo drukkende Nederlanders, zich naar het einde.’ (NRC-H 14-7-76, blz. 8)
‘De jongste thuis! Ja, met Stientje tien jaar ouder kun je dat wel zeggen.’ (Maartje Luccioni, Wie nu geen huis heeft 39; Amsterdam 1974)