De Nieuwe Taalgids. Jaargang 66

[p. 464]

Engelse meervouden verenkelvoudigd

P. Gerlach Royen heeft Ntg XL, 125-128 over het enkelvoudig gebruikte Engelse cokes en ibid. 278 over coke en lucifersen geschreven, waarbij aanvullingen van A.A. Verdenius en J. Naarding over lucifers in dezelfde jaargang van belang zijn. Prof. Van Haeringen vermeldt Ntg LXV, 472 naast een enkelvoudig gebruikt clubs en rails een enkelvoudig tengs, tenks ‘tank’, in het eerste decennium van deze eeuw in Rotterdam gebruikt.

Soortgelijke taalkundige problemen als bij de zo juist vermelde woorden doen zich voor bij het moderne woord jeans.

Het oudste, mij in het Nederlands bekende gebruik dateert van 1964: ‘'n Oude versleten blue jeans verkochten wij voor 100 roebel’, Jan Cremer: Ik, Jan Cremer. Literaire Reuzenpocket 64, Amsterdam 1964, blz. 64.

The Modern Library Dictionary of the English Language. Random House, New York, z.j., vermeldt: jean, n. 1 a stout twilled cotton fabric. 2. (pl) clothes of this material; trousers; overalls. [prob. t. [= taken from] F [= French]: m. [= modification of] Gênes Genoa]. K. ten Bruggencate: Engels Woordenboek¹⁷, I, Groningen, 1968, geeft voor jean de vertaling ‘gekeperde stof’, verwijst voor jeans naar overalls en vermeldt voorts ‘(blue) jeans spijkerbroek’.

Brian Forster: The Changing English Language. Penguin Books, Middlesex, England, 1968, behandelt het woord op blz. 146 in het hoofdstuk The New Society.

‘Jeans’ is now the name of a particular type of trousers, or overalls, worn by either sex, but is derived from the material involved and this in turn ultimately reflects the town of Genoa by way of the medieval French version Janne(s) (just as the dufflecoat, which in recent times has spread from the Royal Navy to the general public, is called after Duffel near Antwerp). The traditional British form was ‘jean’, dating from the fifteenth century. In the 1922 edition of his book The Romance of Words Ernest Weekley pointed out in a footnote that ‘The form jeans appears to be usual in America’ and quoted an American reference to ‘a gray jeans coat’ (p. 43 in 1949 reprint). This was in fact an old-established American form, dating from the sixteenth century as we see from the S.E.D. which gives 1879 for its first recorded use in Britain (‘Overalls, latterly slacks’). But it is possible to cite an earlier British dating than this, for ‘jeans’ is found in Handley Cross by R.S. Surtees. ‘...Septimus arrived flourishing’ his cambric, with his white jeans strapped under his chammy leather opera boots.... This was first published in 1843. The 1854 edition includes an illustration by John Leech showing that the jeans are trousers (p. 139). In present-day usage the word certainly came from America, however, around 1950 and can in practice be said to rank as a neologism from the point of view of the British public. In some restricted circles it had never quite died out, though, and we find Galsworthy using it in The man who kept his form, a story published in 1920. ‘He wore, not white ducks, but blue jeans...’. ‘Blue jeans’ is of particular interest because it was borrowed by the French and persists to this day in that form.

Bij Jan Cremer is blue jeans duidelijk enkelvoud, hoewel jeans in het Engels meervoud is, evenals trousers.

In een advertentie van recente datum worden in een genummerde reeks vermeld: Ritsvest van Shetlandwol; Snelle jeans in lekker brede cable-roy; Slankvallende ruitjes-chemisier; Lange pigskin mantel; Lange mantel in geweldig mooie kwaliteit geschoren lam en Korte mouw chemisier in rood, grijs en beige flannel. (‘Snelle’ jeans, over The New Society gesproken!). Jeans is in deze reeks eveneens onmiskenbaar enkelvoud.

[p. 465]

In een andere advertentie stond bij een aantal modieuze broeken als tekst: ‘Showbroek sterk maar vooral mooi, die Jinglers jeans van peau de pêche. Het belletje is gratis’ en ‘Kampioensbroek voor de kleine vechtersbaas, natuurlijk van Jinglers, de jeans met dat leuke belletje. Poolvaste corduroy’. Jeans hoogstwaarschijnlijk enkelvoud.

Bij een afbeelding van drie hip geklede jongelui in snelle kleding las ik: ‘Wijd vallende kieltjes op jeans met kleurige voering, uit de zomercollectie van Peter van de Haar’. Hier moet jeans meervoud zijn.

P. van Bakkum begint een artikel in de Volkskrant, waarschijnlijk van oktober 1971, aldus: ‘De fabrikanten van spijker- en ribbroeken beleven gouden tijden. De “jeans” zijn binnen enkele jaren zo waanzinnig populair geworden dat de vraag nauwelijks is bij te benen’. Jeans tussen aanhalingstekens, hetzij om uit te laten komen, dat hij het over dát artikel heeft, hetzij omdat hij enige nattigheid voelt bij het gebruik ervan, mogelijk ook om beide redenen. Jeans in alle geval als meervoud gebruikt. Dan schijft hij verder o.m.: 110 miljoen gulden aan jeans en jackets, de Spaanse jeans-fabriek, het jeans-merk Lois, ons aandeel in de markt van merkjeans, rond 250 duizend jeans en jackets, zonder enige twijfel dus telkens als meervoud. Als hij dan tenslotte iemand uit de handel in jeans citeert en met diens woorden, tussen aanhalingstekens geplaatst, zijn artikel eindigt, schrijft hij: ‘“De jeans is een consumptie-artikel geworden. Zij is niet meer weg te denken uit het huidige kledingpatroon. De jeans-markt is dan ook nauwelijks modegevoelig en zal daarom niet zo gauw aan hevige schommelingen bloot komen te staan”’. In deze context is jeans in hetzelfde artikel opeens enkelvoud.

In een andere krant schrijft de moderedactie in september 1972 ‘Als één kledingstuk zichzelf heeft waargemaakt is het wel de spijkerbroek. Aan de functie van de haute-couture, de BH en de panty mag nu worden getwijfeld, de jeans is niet meer weg te denken’. Enkelvoud. Even verder staat in hetzelfde artikel: ‘Maar ook vrouwen als Brigitte Bardot, Jane Birkin en Elsa Martinelli dragen op cocktailpartijen, in restaurants en discotheeks (sic!) jeans, beslagen met sterren en andere ornamenten’. Meervoud. Voorts: ‘de markt in jeans’, meervoud. ‘Elvis Presley en Andy Warhol laten hun jeans op maat maken’, enkel- of meervoud? ‘Het allernieuwste ... is de wash-out jeans. Dat zijn jeans die door allerlei baden gaan en er daarna oud genoeg uit zien om verkocht te worden. Ze worden wel een stuk duurder dan de normale, nieuwe broeken, maar het publiek vraagt erom’.

Het kledingstuk dat in het Engels met jeans wordt aangeduid, kent, naast de benaming ‘spijkerbroek’, die aanduiding in het Nederlands ook. De benaming van dergelijke voorwerpen is in onze taal nu eenmaal een woord in het enkelvoud. Dáár zit het probleem bij het overnemen van de benaming ‘jeans’ echter niet. De moeilijkheid zit hem hierin, dat het Nederlands een meervoudige vorm kent voor twee of meer van de voorwerpen in kwestie en dat die meervoudsvorm niet nog eens aan het Engels kan worden ontleend of aan het Engelse meervoud kan worden aangepast, zoals bij ‘clubs’ en ‘rails’. Tot nog toe redt men zich blijkbaar met de vorm jeans, die het voordeel heeft er als een echt Nederlands meervoud uit te zien. Jeansen of jeanzen heeft het, voor zover mij bekend is, tot nog toe evenmin gehaald als reelsen of reelzen.

Rijswijk Z.H., Mauritslaan 14

J.B. DREWES