De Nieuwe Taalgids. Jaargang 62

[p. 175]

Een onbekend Praags Perchevael-fragment

Nog steeds zijn de wonderen de wereld niet uit! In Praag is opgedoken een klein fragment van een (de) middelfrankische bewerking naar de (een) middelnederlandse Perchevael-vertaling, en het is nu gepubliceerd door Leopold Zatočil als Caput iv van zijn Germanistische Studien und Texte i, Beiträge zur Deutschen und Niederländischen Philologie des Spätmittelalters, Brno 1968.

Aankondiging:

(meer dan een voorlopige, globale uiteenzetting kan dit niet zijn) van deze publicatie en haar belang voor de middelnederlandse philologie.

De twee op elkaar aansluitende stroken perkament waaruit het Praagse fragment bestaat, en waarvan de maten opgegeven worden als: i, lang 19,6 cm., hoog 4,1 cm.; ii, 19,3 bij 4,2 cm., zijn gevonden door Prof. Dr. B. Ryba, die ze in December 1953 aan L. Zatočil overdroeg ter bestudering. Zatočil kreeg (ietwat verkleinde) fotokopieën, en heeft blijkbaar de stroken zelf nooit in handen gehad. Hij vermeldt als beschrijving door Ryba: bruinige inkt, één rode initiaal over twee regels, rode verticale streep door beginletters der regels. Wij hier in Holland kunnen ons enige indruk vormen via een nòg verder verkleinde weergave op de laatste plaat van Zatočil's ‘Bilderbeilage’.

De tekst omvat 66 à 67 regels en 4 danig verknipte, gerangschikt in twee kolommen, op vòòr- en achterzijde. Op het eerste gezicht lijkt het dus een stroken-paar van een twee-kolommig blad perkament, doch toen Zatočil, op het spoor gebracht door de naam Parcheval, de tekst had kunnen identificeren via Hilka's uitgave van Chrétien de Troyes' Conte del Graal en de (Luikse) fragmenten der middelnederlandse bewerking, uitgegeven door Van Veerdeghem, bleek dat men te doen heeft met stroken van een één-kolommig diploma, en wel het binnenste van een katern. Ofschoon de codex-van-herkomst dan een vreemd klein, dik ‘boek’ geweest moet zijn, heb ik bij het narekenen van Zatočil's uitkomst geen andere oplossing kunnen vinden: de noodzaak om de tekst-coupures in kruiselingse volgorde te lezen, dwingt tot het aannemen van een één-kolommig boek(je) met 34 à 36 versregels per kolom. (De fragmenten worden bij Zatočil niet palaeografisch gedateerd, maar globaal - naar de Bilderbeilage - lijken ze veertiende-eeuws.)

Belang van de vondst:

Zatočil meent dat hij door dit fragment op het spoor is gekomen van een onbekende middelfrankische Perchevael-bewerking uit het middelnederlands (de titel van zijn hoofdstuk iv luidt: ‘Prager Bruchstück einer bisher unbekannten mittelfränkischen Übertragung der mittelniederländischen Versbearbeitung von Chrétiens de Troyes Percevalroman (Li Contes del Graal)’).

Wreekt zich hier de ondoorzichtbaarheid van een ook in wetenschappelijk opzicht bestaand ‘IJzeren gordijn’? Is inderdaad de documentatie van het wetenschappelijke centrum van Brno onvoldoende (en dat in deze tijden van Xerox-vermenigvuldigingen!), en het bestaan van een bundeling der onderzoekers van Arthur-teksten zoals die bestaat in de Société Internationale Arthurienne volslagen onbekend?

[p. 176]

Zatočil heeft zich over de mnl. Perchevael-fragmenten gedocumenteerd via Van Mierlo's Beknopte Geschiedenis (had hij maar Te Winkel's Ontwikkelingsgang 1922 wat de bibliografische aantekeningen betreft geraadpleegd of kunnen raadplegen!), en uit zijn opmerkingen blijkt dat hij - behalve de editie Van Veerdeghem - geen tekstuitgaven heeft gehanteerd.

Hij is dus niet op de hoogte van de gegevens van het (nu al drie maal - ofschoon nog altijd niet bevredigend - uitgegeven) fragment dat zich tegenwoordig in de Landesbibliothek te Düsseldorf bevindt. In theorie weet hij daarvan twee der drie edities: de uitgave Deycks uit 1858, de (tot het mnl. teruggebrachte) tekst in Ts xiii door Te Winkel, maar hij heeft ze niet onder ogen gehad. Anders zou hij weten dat dit Düsseldorfse fragment òòk een overwerking in (of in de richting van) het middelfrankisch representeert. Te Winkel schrijft op p. 25 van Ts xiii (1894): ‘...zoodat men slechts de Middelfrankische klanken in Middelnederlandsche behoeft te veranderen om zuiver Middelnederlandsch te krijgen.’ De toepassing daarvan levert hij eveneens, vandaar dat wij in Ts xiii een editie vinden niet van het tekstgedeelte uit Düsseldorf zelf, maar van het aan te nemen mnl. voorbeeld. (De ‘middelfrankische’ bewerking - of wil men liever het ‘middelfrankisch’ getinte afschrift - is dan nog eens opnieuw gepubliceerd door Nap. de Pauw in zijn mnl. Gedichten en Fragmenten, Tweede deel: Wereldlijke gedichten, Gent 1903, samen met het tot dusver alleen dààr uitgegeven fragment uit Brussel, waarvan Zatočil getuigt: ‘Ich habe nicht in Erfahrung bringen können, was dieses Fragment zum Inhalt hat’ (Op. cit., p. 250).)

Voor zover ik de situatie thans overzien kan, bevestigt de vondst te Praag volkomen de door Te Winkel uitgebrachte hypothese: ‘de’ middelfrankische bewerking dekt de middelnederlandse tekst regel voor regel en bijna woord voor woord. Wij kunnen nu via Zatočil's publicatie vergelijken de verzen 163-180, 199-216, 233-250 en 269-285 volgens de telling van Van Veerdeghem's ‘Tweede fragment’, met de regels uit Praag. (Het is een onderdeel van Perchevael's ‘Paasbezoek aan de kluizenaar’ - een episode die de Lancelot-compilatie-bewerking weglaat.)

M.i. representeert het Praagse fragment niet een onbekende middelfrankische bewerking: het representeert daarvan alleen een onbekend handschrift, een andere codex. (‘Düsseldorf’ heeft twee kolommen per bladzijde, met 48 regels per kolom.) Als zodanig is het interessant genoeg.

Iets raadselachtigs:

Ik begrijp niet hoe Zatočil heeft kunnen schrijven: ‘Von einer mittelfränkischen Version des leider ebenfalls nur bruchstücksweise erhaltenen mittelniederländischen Versromans “Perchevael” hatte die wissenschaftliche Welt nicht die geringste Ahnung’ (Op. cit., p. 247). Dringt de stem van de Nederlandse mediaevistiek nog steeds niet door in het buitenland? En had Zatočil sedert 1963 niet betere gegevens uit Nederland kunnen krijgen? Of is hij te geheimzinnig geweest over zijn vondst en daardoor te onduidelijk in zijn vraagstelling?

maartje draak