Twee drukken van de Max Havelaar
Zoals bekend verscheen in 1860 een half jaar na de eerste druk reeds de tweede. Deze is op omslag en titelblad als zodanig aangegeven, maar lijkt overigens bedrieglijk veel op de eerste, zodat wel aangenomen is, dat beide van hetzelfde zetsel zijn gedrukt: G.W. Huygens in Honderd jaar Max Havelaar, p. 151; G. Stuiveling, Max Havelaar naar het authentieke handschrift, 7e dr., 1966, inleiding (ongepagineerd). Bij nadere beschouwing blijkt de tweede echter wel degelijk opnieuw te zijn gezet. De witverdeling is anders, wat vooral in de wijd gezette stukken goed zichtbaar is en de corrector is weer aan het werk geweest. Het hele boek door zijn er dan ook kleine verschillen. Al dadelijk op p. 1 van het eerste deel, waar Handelmaatschappij in de hoofdstuktitel Handel-maatschappij werd en lezer op regel 6 in het meervoud kwam te staan. Dit laatste is een drukfout, maar deze komen niet veel voor en de meeste oude zijn verbeterd. Ook de eigenaardige schrijfwijze van woorden als begravenis, geesseling, lings (links) en alöm werd bijgewerkt. Op de laatste pagina van het tweede deel zijn zelfs vijf kleine veranderingen aan te wijzen. De corrector (weer Van Lennep?) moet iets voorvoeld hebben van de bezwaren, die er zouden komen tegen de vele puntjes in de ingekorte plaatsnamen, althans is hun aantal wat verminderd, zoals op p. 124 van het tweede deel. Doordat daar op regel 8 v.o. een naamvals-n is toegevoegd en de (misplaatste) komma aan het eind van de onderste regel kwam te vervallen, is gemakkelijk te zien, dat deze in de zgn. nulde druk (1949) gereproduceerde pagina niet aan de eerste, maar aan de tweede druk is ontleend.
Tekstwijzigingen zijn niet aangebracht, of het moest zijn de verandering van ivoordraaijer op p. 4 van het eerste deel in de werkwoordsvorm ivoordraaijen, waarmede de lezing van het handschrift werd hersteld.
h.w. bosscha
Auteursrechtelijk beschermd