De Nieuwe Taalgids. Jaargang 60

[p. 128]

Experimenteren met Experimenten

Een lezer van mijn Handboek IV^2-3 trof daarin bij de behandeling van Geerten Gossaert op bladzijde 230 het citaat aan over de ‘lustverwoeste trekken’. Hij vroeg zich af, of hier geen vergissing begaan was, en niet gelezen moest worden ‘leedverwoeste trekken’.

Ik heb de kennelijk met kritische zin begaafde lezer - hij is niet voor niets zenuwarts - geantwoord, dat zowel hij als ik goed gelezen hadden. Het is namelijk maar de vraag, welke druk van de Experimenten men opslaat. In de zevende druk van 1941 komt men in het gedicht De bloeiende amandeltak ‘leedverwoeste’ tegen; vanaf de achtste druk (1943) staat er te lezen ‘lustverwoeste’.

Wie de drukken van Gossaerts Experimenten vergelijkt, ziet tussen de elkaar opvolgende uitgaven nogal wat verschillen. Deze verschillen demonstreren zich zelfs zeer duidelijk in de omvang van het boek: het wordt met het vorderen van de jaren omvangrijker. Zonder daar op dit moment dieper op in te gaan - anderen houden zich met deze materie bezig - is misschien voor de lezer belangwekkend de kennisname van een fragment uit een brief die Geerten Gossaert mij na de verschijning van de achtste druk in 1943 toezond. Men zal daaruit kunnen opmaken, dat in elk geval tussen de zevende en achtste druk een belangrijke cesuur ligt, en ook op welke wijze deze cesuur tot stand gekomen is. Het lijkt mij nuttig een en ander te publiceren: gegevens van deze aard gaan gewoonlijk - en jammer genoeg - verloren, zoals men zich bijvoorbeeld kan afvragen waar de resterende (niet in de Experimenten opgenomen) gedichten van Gossaert gebleven zijn. Gossaert heeft mij meer dan eens verzekerd, dat nogal wat gedichten nog nimmer gepubliceerd waren; zij zouden in handen zijn van P.N. van Eyck, die verlof had deze gedichten (van rijkelijk vrijmoedig karakter) na Gossaerts dood te publiceren. Van Eyck was ook in het bezit van de sleutel die de volgorde van ontstaan van Gossaerts gedichten aangaf, althans van een ordening die hun samenhang kon verduidelijken. Het is mij niet bekend, of in de nalatenschap van Van Eyck deze gegevens gevonden zijn of nog berusten.

Ik laat hieronder een fragment uit Gossaerts brief volgen. Deze brief is met de hand geschreven. Ik geef de tekst letterlijk, zij het met - letterlijk! - plaatsing van de puntjes op de i's, en van een apostrofe voor de t, welke tekens in veel gevallen niet aangebracht werden. De brief is aanzienlijk langer dan het hier aangehaalde eerste gedeelte, maar de rest houdt geen verband met de bundel gedichten.

Hij is gedateerd ‘Epe, de Koekenberg 1-6-'43’. Ter verklaring: Gossaert bezat in Epe een boerenhofstede, de Koekenberg geheten, waar hij zich in de zomermaanden nogal eens terugtrok of in perioden dat hij druk met werk bezet was en rustig zijn zaken wilde afwerken.

Geerten Gossaert schreef dan als volgt:

Hoewel ik eigenlijk geen present-exempl. ter beschikking heb, mag ik niet afzijn den belangstellenden verzamelaar van mijn schrijfsels - of liever druksels - een ex. te doen toekomen van den 8sten druk mijner Experimenten. Deze druk is op zichzelf een nieuw experiment. Ik heb n.1. van een verblijf van Van Eijck hier op den Koekenberg in 't vorig najaar gebruik gemaakt om het bundeltje aan te vullen met diverse zwervelingen, waar-

[p. 129]

van vele gedrukt, ettelijke ook ongedrukt waren. Ik was de meeste uit het gezicht verloren; het was mijn gewoonte vooral kleinere gedichtjes - bijna altoos gelegenheidgedichten - weg te geven zonder er copij van te houden; er moeten van die dingsigheden nog heel wat in omloop zijn. Maar nu had mijn trouwe vriend V. Eijck daarvan een aardige collectie bij elkaar gebracht en die heeft mij eindelijk overgehaald, den bundel aan te vullen. Eindelijk! want de gedachte om dat te doen was al vroeger en vaker opgekomen, maar ik had er altoos van afgezien op grond van de overweging: die bundel is nu af, en min of meer geslaagd: ge kunt hem niet verbeteren, wel slechter maken. V. Eijck heeft mij echter overwonnen met een argument dat ik als juist moet erkennen: doet ge 't zelf niet, dan wordt het vermoedelijk toch na Uw dood door anderen gedaan en dan misschien in lezingen, waarover ge in uw graf zult omkeeren. Nu hebt ge én keus, en plaatsing en lezing in de hand. Zoo zijn we dan aan 't werk getogen en hierbij dan 't resultaat: ook de andere verzen die door slordige correctie van de latere drukken nogal geleden hadden, zijn zorgvuldig ‘overhauled.’ En nu zou ik wel eens uw objectieve oordeel willen horen: is de bundel er op achteruit gegaan. Ik zelf ben op dit punt nog lang niet zeker, al staat voor mij vast dat de verzorging veel beter is, en althans sommige nieuwe verzen (b.v. Viaticum = de Vader) niet onderdoen voor de correspondeerende oudere (b.v. de Moeder) en 't geheel ook een betere indruk geeft van de geheele dichterlijke persoonlijkheid. - Maar of de bundel, zuiver poëtisch bezien, beter is? blijft bij mij nog altoos twijfelachtig. - Ik hecht aan Uw oordeel nogal veel waarde, omdat het eigenlijk het plan is, om wanneer dit experiment-in-extendeeren geslaagd zou zijn, in die richting voort te varen; want er is nog heel wat meer. Schrijf mij bij gelegenheid eens Uw bevinding.

gerard knuvelder