De Nieuwe Taalgids. Jaargang 59

[p. 424]

Aankondigingen en Mededelingen

Utrechts

Op een symposion van de Dialectencommissie van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, gehouden te Utrecht op 30 oktober 1965, is het woord gevoerd door Dr. T. van Veen en Prof. Dr. B. van den Berg. De eerste heeft Het huidige Utrechts als overgangsdialect behandeld; de laatste heeft Enige gegevens over het Utrechts in de middeleeuwen voorgelegd, waarbij het hem vooral erom te doen was, na te gaan welke trekken van de tegenwoordige volkstaal in stad en provincie Utrecht al in de middeleeuwen aantoonbaar zijn. Beide lezingen, de eerste met twee kaartjes tussen de tekst, zijn onder de gezamenlijke titel Utrechts verschenen als nr. xxxi van de ‘Bijdragen en Mededelingen’ van de Dialectencommissie (Amsterdam, 1966; 31 blz.; prijs f 9,50); ze worden gevolgd door een verslag (blz. 29-31) van de discussie na de lezingen. Bovendien bevat het boekje een grammofoonplaatje met opnamen van sprekers uit veertien plaatsen in de provincie Utrecht; de gesproken teksten zijn in een globale transcriptie, die zich zoveel mogelijk bij de gewone spelling aansluit, tussen de twee lezingen in, op blz. 13-19 afgedrukt.

Dat grammofoonplaatje kan afzonderlijk besteld worden door storting van f 1,50 op postgirorekening nr. 167415 t.n.v. de Centrale Commissie voor Onderzoek van het Nederlandse Volkseigen te Amsterdam, onder vermelding van ‘gramm.-pl. Utrechts’. Het hele boekje, met het plaatje, is in de boekhandel verkrijgbaar.

Oude persoonsnamen

In de reeks ‘Voordrachten gehouden voor de Gelderse Leergangen te Arnhem’ is nr. 17 een voordracht van Dr. M. Gysseling, Overzicht over de Noordnederlandse persoonsnamen tot 1225 (Wolters; Groningen, 1966; 22 blz.; prijs f 2,90; bij bestelling van 20 en meer exemplaren tegelijk enige reductie). De namenvoorraad in die oude periode is in de noordelijke Nederlanden veel kleiner dan in het Zuiden. Die schaarste maakt het enerzijds mogelijk, in een kort bestek het materiaal te overzien; anderzijds is het toch groot genoeg om het te ordenen naar verschillende lagen en typen van naamgeving, en ook andere aspecten daaraan te doen uitkomen. Zo volgt op de oudgermaanse namen een nieuwe groep van merendeels bijbelse namen; ook wijdt de voordrager een afzonderlijke paragraaf aan patroniemen en bijnamen, de eerste aanloop naar wat later geslachtsnamen zullen worden. Bij de etymologische interpretatie van de bijnamen zal een voorzichtige lezer geneigd zijn wat meer vraagtekens te plaatsen dan Gysseling gedaan heeft, maar dat hoeft niet af te doen aan de waardering voor de vele en goed verantwoorde onomastische data die de spreker zijn gehoor in de compacte vorm van een lezing heeft weten te bieden. In de eveneens compacte vorm van een ‘Aankondiging en Mededeling’ kon de inhoud niet meer dan aangeduid worden met enkele grepen eruit, waarvan de aankondiger durft hopen dat ze tot bestudering van het geheel zullen aanmoedigen.

[p. 425]

Goeree

F. den Eerzamen, geboortig uit de ‘stad’ Goedereede, heeft in de loop van zijn lengend leven enkele honderden artikels in regionale kranten geschreven over Goeree en Flakkee, het eiland dat bestuurlijk tot de provincie Zuid-Holland behoort, maar naar zijn taal zich bij het Zeeuws aansluit, en mitsdien in het Woordenboek der Zeeuwse dialecten, waaraan Den Eerzamen voor het Goerees heeft meegewerkt, zijn plaats heeft gekregen. Ter gelegenheid nu van de samenvoeging, per 1 januari 1966, van de drie gemeenten Ouddorp, Goedereede en Stellendam tot één gemeente Goedereede, heeft hij uit die kranteartikels een bloemlezing samengesteld onder de titel Het eiland Goeree/Geschiedenis, volksleven, taal, die de hoofdinhoud vormt van nr. 2 en 3 van jaargang XVI van het tijdschrift Neerlands Volksleven. Daarbij was, wegens de uiteenliggende en deels in een vrij ver verleden liggende datering van de oorspronkelijke publikaties, heel wat omwerken en bijwerken nodig. Ook moesten zoveel mogelijk herhalingen, die in de chronologisch verspreide krantestukjes niet hinderlijk waren, worden weggewerkt om tot een ordelijk geheel te geraken. Een gave eenheid is niet helemaal bereikt; de sporen van de vroegere spreiding naar tijd en naar onderwerp zijn in het boek nog wel te zien, maar dat neemt niet weg, dat het zich over het algemeen aangenaam laat lezen. Oudere eilanders zullen er enige genoeglijke uren van herinnering aan voorbije toestanden en gebruiken mee kunnen beleven, en ook jongeren met wat historische belangstelling zal het toespreken. Buiten de kring van de eilandbewoners zal vooral het folkloristisch gedeelte, dat een aanzienlijke plaats inneemt en daarom opneming in Neerlands Volksleven volkomen wettigt, de aandacht trekken en vasthouden.

De volgorde in de ondertitel, ‘geschiedenis, volksleven, taal’, is een rangorde wat de taal betreft. Daaraan is geen afzonderlijk hoofdstuk gewijd. De taalfeiten die passim vermeld worden, liggen grotendeels op lexicologisch terrein: bij de beschrijving van bedrijf en ambacht, van huiselijk leven, familieleven en gemeenschapsleven, van kledij en voeding en drank, van kinderspelen, van gebruiken bij huwelijk en wat daaraan voorafgaat, bij geboorte en overlijden, komen terloops termen en zegswijzen in dialect voor, die bijdragen tot de lokale kleur.

Na het geschrift van Den Eerzamen, dat het overgrote deel van de dubbele aflevering van Neerlands Volksleven in beslag neemt, volgt nog een artikel over De korenmolen van Goedereede van A. Bicker Caarten, en een Naschrift van P.W. Hordijk, voorzitter van de Stichting ‘De Flakkeesche Gemeenschap’.

Als afzonderlijke uitgave is Het eiland Goeree, dat 180 bladzijden telt en aardig geïllustreerd is, verkrijgbaar tegen f 6,90 bij het Nederlands Volkskundig Genootschap te Wassenaar.

Jaarboek van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde

In dit Jaarboek zijn o.a. opgenomen de verslagen van de ‘keurraden’ over drie

[p. 426]

ingezonden antwoorden op prijsvragen. Een daarvan is een studie van N. De Paepe, ‘Hadewijch, Strofische Gedichten, een studie van de “minne” in het kader der 12de- en 13de-eeuwse mystiek en profane minnelyriek’. Van de drie keurende ‘commissarissen’ heeft de 'meerderheid zo grote waardering voor deze inzending, dat publikatie ervan in de werken van de Academie verwacht mag worden. Dat is nog niet zeker ten aanzien van het antwoord van Martien J.G. de Jong op de prijsvraag die ‘een studie over Bilderdijks dramatiek op comparatistische grondslag’ verlangde; zijn prijsantwoord is getiteld: ‘Tussen Klassicisme en Romantiek. Bilderdijk als toneeldichter. Bilderdijk als toneelcriticus’. Wel zijn beide inzendingen, zowel die van De Jong als die van De Paepe, bekroond. De derde laureaat van de Academische prijzen was Marcel Janssens, voor zijn studie ‘De geesteshistorische stroming in de Duitse literatuurgeschiedschrijving tussen 1890 en 1925’.

C.B.v.H.

Twee proefschriften

In de loop van de laatste maanden zijn er twee, aan de Rijksuniversiteit te Utrecht verdedigde, proefschriften verschenen die wel niet rechtstreeks aan de Nederlandse literatuur-historie gewijd zijn, maar toch de aandacht verdienen van ieder die zich met onze 19de-eeuwse letterkunde bezig houdt. De redactie hoopt t.z.t. een bespreking van deze publikaties te kunnen opnemen. In afwachting daarvan meen ik er evenwel goed aan te doen, alvast met een enkel woord hun bestaan te signaleren.

Het proefschrift van C. de Deugd beweegt zich op het gebied van de theoretische literatuurwetenschap en bespreekt uitvoerig Het metafysisch grondpatroon van het Romantische literaire denken: de fenomenologie van een geestesgesteldheid (J.B. Wolters, Groningen 1966; 518 blzz.). Op grond van een indrukwekkende belezenheid bouwt de schrijver zijn karakteristiek op uit de bespreking en onderlinge confrontatie van een groot aantal uitspraken bij Westeuropese Romantici van diverse pluimage en diverse nationaliteit. Daarbij wordt ook aan de Nederlandse letterkunde ruimschoots aandacht besteed. Met name over Bilderdijk, Kinker en Van der Hoop worden hier opmerkingen gemaakt, waaraan voortaan bij de bestudering van deze figuren niet voorbijgegaan zal kunnen worden; maar ook Dacosta, Adam Simons, Willem de Clercq, Geel komen met meer of minder uitvoerigheid ter sprake. Aan Bilderdijk is zelfs, onder de titel Bijzondere aandacht voor Bilderdijk, het gehele ‘Deel drie’ van deze studie gewijd (blz. 373-427). In tegenstelling tot H. Bavinck (Bilderdijk als denker en dichter) komt De Deugd tot de conclusie dat er bij Bilderdijk sprake is van ‘een typisch-romantische gespletenheid die geheel verweven is met zijn metafysisch bepaalde denken en levenshouding’ (blz. 397). De bedoeling van deze uitspraak blijkt uit het volgende citaat:

Bilderdijk is naar ik meen calvinist en Bilderdijk is romanticus. Hij blijkt, behoudens enkele kleine afwijkingen die niet ter zake doen, voluit en diep-overtuigd

[p. 427]

calvinist - echter, alleen zolang hij niet als romanticus optreedt - en hij staat voluit en soms tot in de kleinste onderdelen van zijn opvattingen midden in de Westeuropese romantiek - zolang hij slechts in zijn romantische rol blijft. Alleen op deze wijze is het hem mogelijk als nauwgezet calvinist een plaats in te nemen in de romantiek, die op tientallen punten een zeer onchristelijk credo heeft dat voor Bilderdijk een gruwel moet zijn en, naar men uit vele van zijn getuigenissen kan concluderen, ook is (blz. 418).

De dissertatie van A.J.M. Asselbergs, gewijd aan de muziekwetenschap, behandelt een figuur met wie ook Neerlandici geregeld in aanraking komen. De titel luidt: Dr. Jan Pieter Heije, of De kunst en het leven (Ver. voor Nederl. Muziekgeschiedenis, z. pl. 1966; 462 blzz.). Asselbergs doet duidelijk uitkomen, hoe groot de activiteit van Heije op sociaal-cultureel gebied is geweest. Zowel in de Maatschappij tot bevordering der Toonkunst als in de Nederlandsche Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst en de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen heeft hij gedurende korter of langer tijd een belangrijke rol gespeeld en tot tal van initiatieven de stoot gegeven. De stichting van de Vereeniging voor Nederlandsche Muziekgeschiedenis (1868) is zijn werk geweest; ‘de wedergeboorte van Sweelinck is te danken aan Heije's verbeten vasthoudendheid en zijn onwrikbaar geloof in de evenwaardigheid in kunstbeschaving van Noord- en Zuid-Nederland’ (blz. 387). Wat hij voor de volkszang gedaan en betekend heeft, moet zonder meer indrukwekkend worden genoemd. Ook op Heije's literaire werk gaat Asselbergs in een afzonderlijk hoofdstuk (blz. 44-140) uitvoerig in, met veel begrip voor de ideële achtergronden en bedoelingen, maar tevens met kritische distantie. Belangrijk is dat hij daarbij op een gegeven ogenblik erkennen moet: ‘In het voorafgaande is het niet 'mogelijk gebleken het dichterlijke werk van Heije als zuivere poëzie te behandelen, en soms moest wel reeds verwezen worden naar de verbinding van dichtkunst en toonkunst’ (blz. 118). Dat laatste is, dunkt mij, door de literatuur-historici wel eens te veel over het hoofd gezien. Ik verwacht dan ook, dat Asselbergs' proefschrift tot een beter begrip voor, en een genuanceerder oordeel over deze even merkwaardige als veelzijdige figuur zal leiden.

Nogmaals Albert Verwey en Stefan George

De herdenking van Verwey's honderdste geboortedag is voor de redactie van de Duitse Kroniek, ‘Orgaan voor culturele betrekkingen met Duitsland’, aanleiding geweest een dubbel nummer te wijden aan Verwey's relaties tot het Duitse geestesleven van zijn tijd (jrg. XVIII, 1966, nr. 1-2; 120 blz.; administratie-adres: Klaashofweg 35, Eibergen; prijs afzonderlijk f4,-). Centraal staat in deze publikatie de indringende en bijzonder boeiende studie van Jan Aler: Albert Verwey en Stefan George; hun vriendschap - het keerpunt (blz. 6-60). Aan de hand van de nieuwe gegevens, ter beschikking gekomen in de uitgave Albert Verwey en Stefan George, de documenten van hun vriendschap door Mevrouw M. Nijland-Verwey, gaat Aler heel de problematiek van de vriendschap en de latere breuk tussen de beide dichters opnieuw na. Daarbij komt hij tot de conclusie ‘dat de breuk zich reeds bij de eeuwwisseling aankondigde’ (blz. 23): ‘op 13 januari

[p. 428]

1900 ontwikkelde Verwey in zijn Zang een karakteristiek van zijn verhouding tot George met contrasteffecten die op dat moment ... bepaald niet zo scherp aan die verhouding eigen waren’ (blz. 43). ‘Er fixeerde zich in Verwey's werk een misverstand omtrent de verhouding tussen beide dichters’ (blz. 47). Aler schrijft dit toe aan Verwey's behoefte de eigen identiteit te handhaven tegenover de voortreffelijkheid van een verwante geest, die bij het publiek tot identificatie zou kunnen leiden: ‘als zelfonderscheiding voltrekt zich de zelfbevestiging. Het is dan zaak, de ander vast te leggen op het tegendeel van wat men zelf is, voor zich, en zoals men wenst te blijken in zijn werk’ (blz. 48). ‘Alvorens er nog sprake was van de minste onénigheid, markeerde Verwey reeds hun on-enigheid, als het correlaat van elks uniciteit’, wat overigens natuurlijk niet wegneemt ‘dat er een heel reëel verschil tussen beide persoonlijkheden bestond’ (blz. 55).

Niet minder interessant is de kleine bloemlezing Albert Verwey in deutscher Übersetzung (blz. 61-77), die Aler op zijn studie laat volgen: elf gedichten van Verwey, met daarnáást de Duitse vertaling (door Gundolf, George, Salin, Cronheim, Pannwitz). De tegenhanger van deze reeks vindt men in een aantal vertalingen door Verwey, onder de titel Albert Verwey als Übersetzer (blz. 97-118), eveneens met het oorspronkelijke gedicht naast de vertaling. Het gaat hier om verzen van George, Gundolf en Wolfskehl. Bovendien zijn een drietal gedichten opgenomen, die zowel door Verwey als door George vertaald werden: ‘Das erlaubt uns wiederum einen neuen, eigentümlich gebrochenen Vergleich ihrer Meisterschaft. Deshalb bringt diese Auslese auch Gedichte von Baudelaire, Rimbaud und Dante in der Übersetzung durch beide Dichter’ (blz. 97).

Verder treft men in dit nummer nog een bijdrage van H. Furstner aan, waarin deze ingaat op de verhouding tussen Stefan George en onze tijd (blz. 80-89). En tenslotte geeft Mea Nijland-Verwey onder de titel Sprokkelingen nog enkele details over de verhouding tussen Verwey en George, ter aanvulling op haar uitgave van De documenten van hun vriendschap.

Hulde aan de redactie van de Duitse Kroniek voor dit voortreffelijke nummer!

W.A.P.S.