De Nieuwe Taalgids. Jaargang 55

[p. 1]

Martha Doorenbos

Ondanks velerlei nasporingen heb ik destijds aan mijn artikel Willem Kloos temidden der Doorenbossen¹⁾ geen afbeelding kunnen toevoegen van Martha



Doorenbos, het meisje van Willem Kloos in de jaren 1882 tot 1885. Verschillende leden van de familie Doorenbos, die ik inlichtingen had gevraagd, hadden mij verklaard geen foto van Martha te kennen. Ik had de hoop er ooit een te verwerven al opgegeven, toen mej. Martha Doorenbos, petekind van de voornoemde Martha, mij de raad gaf mij te verstaan met de heer H.R. Doorenbos te Rijswijk (ZH). Desgevraagd verklaarde deze - tot mijn vreugde - in het bezit te zijn van een foto van Martha. Hij bleek gaarne bereid te zijn deze ter reproductie af te staan. Hiervoor ben ik hem bijzonder dankbaar.

Er bestaat geen twijfel aan, dat het hierbij afgebeelde jonge meisje de Martha is, die eens Willem Kloos deed trillen. Op de rugzijde van de foto staat n.l. - in een mij onbekend handschrift - ‘Martha Maria Doorenbos, geb. 28 April 1861 te Winschoten’ en daaronder in het handschrift van haar moeder, bekend uit de briefwisseling-Enschedé, ‘gest. 16 nov. 1894, den Haag’.

Op de rugzijde staat verder in druk vermeld: De Lavieter en Co, photographes de S.M. le Roi, de S.A.R. le Prince d'Orange et de S.A.R. Madame la Princesse Henri des Pays Bas, 2 Willemstraat La Haye. Aannemende dat de hoffotograaf niet gerechtigd was de namen van zijn vorstelijke sujetten ook na hun overlijden te blijven vermelden, bepalen de datum waarop la Princesse Henri²⁾ weduwe is geworden - 13 januari 1879 - en die waarop de laatste prins van Oranje, Alexander, is overleden - 21 juni 1884 - het tijdvak, waarin deze foto gemaakt is. Zoals overigens iedereen zelf kan constateren, was Martha op deze foto tussen 18 en 23 jaar oud.

Zo moet Willem Kloos haar gekend hebben. ‘Martha is niet mooi, maar ze heeft een lief profiel en vreemde donkerblauwe oogen...’³⁾. De fotograaf, zijn best doende haar zo gunstig mogelijk voor te stellen, moet haar verzocht hebben het gelaat wat af te wenden, zodat er ook van het zijaanzicht iets getoond kon worden. En de ogen: zonder ze vreemd te noemen, opmerkelijk zijn ze zeker. De mond tenslotte getuigt van de ‘flinkheid van karakter’, die Kloos tevergeefs geprobeerd heeft geheel onder zijn macht te krijgen³⁾.

Als hij in een brief aan Albert Verwey Dora Jaspers (‘de derde’) vergelijkt met Martha Doorenbos, heet het: ‘Nu komt de vierde, en jij gelooft, dat ze ongewoon is. Och neen, zij is niet eens, wat men mooi noemt, veel minder dan de vorige in vele opzichten...’⁴⁾. De belangstellende lezer, die de portretten van de beide meisjes nu naast elkaar kan leggen, gun ik graag het recht zijn

1) De Nieuwe Taalgids, 54ste jrg., p. 65.

2) Haar eigen sterfdatum, 20 juni 1888, brengt geen verheldering.

3) Dr. G. Stuiveling, De briefwisseling Vosmaer-Kloos, p. 199.

3) Dr. G. Stuiveling, De briefwisseling Vosmaer-Kloos, p. 199.

4) De Nieuwe Taalgids, 54ste jrg., p. 72.

[p. 2]

voorkeur uit te spreken. Zou een stemming niet in het voordeel van Dora Jaspers uitvallen?

Over deze laatste nog dit. Al is mijn gissing, dat Dora Gompertz een rol in het leven van Willem Kloos heeft gespeeld, onjuist gebleken, zo is door deze veronderstelling nu gelukkig de waarheid aan het licht gekomen: dank zij mevrouw Mankes hebben we Dora Jaspers leren kennen. Aan haar mededelingen wil ik dit toevoegen. Niet het feit dat Dora en Willem in dezelfde, eindeloos lange, Kerkstraat woonden, heeft hen, dunkt me, bijeengebracht, maar de omstandigheid, dat een vriendin van Dora, Antje Dieperink, een broer had, Herman geheten, die met Willem Kloos bevriend was sedert de tijd, dat ze samen voor het eindexamen h.b.s. werkten (1876). Dora en Willem werden eerst onafhankelijk van elkaar tot het huis van de familie Dieperink aangetrokken. Daar leerden ze elkaar vermoedelijk kennen. Ook na het eindexamen bleef er een band tussen Herman en Willem bestaan.

Wie zich een volledig beeld van het leven van Willem Kloos in deze jaren wil vormen, doet goed zich te realiseren, dat een kunstenaar niet uitsluitend onder kunstenaars verkeert, doch ook leeft tussen en met ‘gewone’ mensen en er zijn vrienden heeft. Herman Dieperink was voor Willem Kloos zulk een relatie. Een andere moet de broer van Dora geweest zijn: Jasper Jaspers jr. (1855-1909), onderwijzer, later een van de befaamde schoolhoofden van Amsterdam (zoals ook C.F.A. Zernike, Ant. L. de Rop en Jacob Stamperius), die als bioloog met zijn vrienden E. Heimans en Jac. P. Thijsse (beiden ook al schoolhoofd te Amsterdam) zoveel heeft gedaan voor de gezonde popularisering van de natuurstudie hier te lande: ‘the better of us’ noemde Heimans hem¹⁾. Een verre van gewoon mens dus eigenlijk. Ofschoon er geen beïnvloeding aanwijsbaar lijkt, mag toch de ontmoeting van twee zulke verschillend-begaafden niet onvermeld blijven. Het tekent ook Willem Kloos, dat hij de omgang zocht en aanhield met zulke interessante families als die van Doorenbos, Dieperink en Jaspers. Dat hij overigens de zusters van Herman Dieperink niet achteloos voorbij is gegaan, getuigt de eigenhandige opdracht van een Rhodopis-overdruk ‘aan de dames Aagje en Antje Dieperink aangeboden door den schrijver, Juni 1880’, berustend in het Letterkundig Museum in Den Haag.

Hubert Michaël

1) Dr. F.I. Brouwer geeft in zijn diss. Leven en Werken van E. Heimans en de opbloei der natuurstudie in Nederland in het begin van de twintigste eeuw (1958) een beknopte biografie van Jasper Jaspers jr. (p. 319).