De Nieuwe Taalgids. Jaargang 54

[p. 345]

Aankondigingen en mededelingen

Prophecye van Jaarfke.

Profeten, voorspellers vooral van onrust verwekkende gebeurtenissen, hebben in het volksgeloof altijd een grote plaats ingenomen. In het Oldambt heet er een geleefd te hebben die de naam Jaarfke droeg. De aan deze ‘ziener van 't Oldambt’ toegeschreven ‘prophecye’, meermalen gedrukt, is voor het ‘Grunneger Genootschop’ opnieuw uitgegeven door K. ter Laan, met een inleiding en aantekeningen, en als toegift een hoofdstuk over ‘andere profeten’ in Groningen, Friesland, Westfalen en Oost-Friesland. Aan het slot twee voorbeelden van ‘voorspellingen, die niet uitgekomen zijn.’ Het boekje, 34 bladzijden groot, laat zich aangenaam lezen.

Zeeuws Woordenboek.

Van het Woordenboek der Zeeuwse dialecten is de eerste aflevering, verschenen in 1959, besproken door P.J. Meertens, NTg. LII, 277 vlgg. In 1961 is de tweede aflevering (blz. 369-752, van iengelsman tot en met prommelkot) daarop gevolgd. Dr. Meertens stelt zich voor, op het boek terug te komen, als het met de derde en laatste aflevering voltooid is.

Kritiek op Gysseling.

Het artikel ‘Oude toponiemen’ in de lopende jaargang, blz. 89 vlgg., heeft het Toponymisch Woordenboek van Dr. M. Gysseling onder de aandacht van de lezers gebracht. Bij alle waardering voor dat belangrijke werk zijn daar ernstige bezwaren geuit tegen het etymologisch gedeelte ervan. Dr. Henning Kaufmann deelt die bezwaren, en hij heeft ook enige bedenkingen van andere aard. Alles bijeen wel zo ernstig, dat hij het dienstig heeft geacht, in een afzonderlijk uitgegeven brochure zijn oordeel over het boek te vellen: Namenforschung auf Abwegen. Methodische Bemerkungen zu Gysseling's Ortsnamenbuch (Bad Kreuznach, 1961: 61 blz.). De scherpe kritiek van Dr. Kaufmann, die zich vooral op duits materiaal in het woordenboek richt, is stellig niet ongegrond. Wel houdt hij er geen rekening mee dat Gysseling zelf in het etymologisch gedeelte niet het eerste belang van zijn boek ziet. Dat moet, billijkheidshalve, in het oog worden gehouden bij de beoordeling van de vaak al te bondige en al te besliste vorm waarin hij die etymologische aantekeningen geeft, en ook van de min of meer incidentele, niet systematische wijze waarop dat gebeurt.

De inkleding en de toon van het geschrift van Dr. Kaufmann doen denken aan de onbarmhartige manier waarop Kruisinga zijn slachtoffers behandelen kon. En zoals Kruisinga's tijdschrift Taal en Leven rijkelijk stof zou leveren voor een bloemlezing van geestige en rake, maar niet bepaald welwillende of hoffelijke polemiek en kritiek, zo zou men uit Kaufmann's brochure gemakkelijk een aantal flink gekruide citaten kunnen verzamelen om lezers die op sensatie belust mochten zijn, enige ogenblikken plezierig te onderhouden. Maar het is beter, op zulke neigingen bij de lezers niet te speculeren en het citeren achterwege te laten. Wie het boekje lezen wil, kan het geleverd krijgen ‘durch Buchdruckerei Fr. Fiedler, Bad Kreuznach, Salinenstr. 55, gegen Unkostenbeitrag von DM 2.-, per Nachnahme’.

Fonologie herdrukt.

De voorspelling, aan het slot van het artikel ‘Een fonologisch vijfmanschap’

[p. 346]

(NTg. LIII, 106 vlgg.), dat de Fonologie van het Nederlands en het Fries van A. Cohen en vier anderen spoedig een herdruk zou beleven, was niet gewaagd, en is dan ook uitgekomen. De tweede druk (Nijhoff; 's-Gravenhage, 1961; XV en 155 blz.; prijs f 12.50 gebonden) is geen omgewerkte. Bij vergelijking met de eerste druk ziet men wel op verscheiden plaatsen kleine veranderingen, vaak van niet meer dan redactionele aard, maar in grote lijn is het boek gebleven wat en zoals het was. Van opnieuw bewerken kan men alleen spreken bij de behandeling van de oppositie gespannen/ongespannen. Daarbij treft dat de ie, uu en oe nu buiten die oppositie zijn gebleven. Het keurslijf van de systematiek is hier dus wat ontregen, en aan de genuanceerde werkelijkheid is wat meer ruimte gelaten: ongetwijfeld een winst. Een ander novum in deze afdeling is de notie ‘verkleuring’, waarmee bedoeld is het niet homogene, enigszins diftongische verloop van de klinker in weet en boot, en die wat verderop aanleiding geeft tot een nadere motivering van het bifonematisch opvatten van de ei, ou en ui. De term ‘verkleuring’ doet wel erg fonetisch, ‘niet-fonologisch’, aan, wat ‘impressionistisch’ zelfs (een kwalificatie die in dezelfde paragraaf toegepast wordt op de terminologie ‘helder’ en ‘dof’), en de auteurs blijven zich ook strikt bewust dat ze met die ‘verkleuring’ aan het fonetizeren zijn. Maar toch is er in dat hele pleidooi voor de oppositie gespannen/ongespannen - een voortreffelijk stukje werk van debat en positie-afbakening -, zelfs in dat nadrukkelijk zich afzetten tegen de oppositie kort/lang, met gestadige erkenning van de (fonetische!) eigenschap ‘gerekt’, iets dat de indruk geeft alsof het schrikdraad tussen fonologie en fonetiek onder wat minder sterke stroom is komen te staan. Dat is hoopgevend voor wie een gevaar voor de fonologie ziet in oversystematiek en simplificering.

Aan de uitbreiding van de paragraaf gespannen/ongespannen, en aan het toevoegen van een paragraaf ‘Assimilatie. Sandhi’ in het eerste van de twee hoofdstukken over het Fries, is het in hoofdzaak te danken dat de tweede druk enige bladzijden meer telt dan de eerste. Verder is op te merken dat het ‘vijfmanschap’ is gereduceerd tot een kwartet: Dr. Eringa heeft aan de tweede druk niet meer meegewerkt.

C.B.v.H.

Spiegel's Antrum Platonicum.

P.J. Vinken, van wie ik in deze rubriek reeds meermalen interessante studies op emblematisch-iconologisch gebied heb gesignaleerd, publiceerde in Oud-Holland LXXV (1960), pag. 125-142 - verschenen in juli 1961 -, een rijk en fraai geïllustreerd artikel over H.L. Spiegel's Antrum Platonicum. Daarin toont hij aan, dat de gravure van Jan Saenredam, voorstellende de grot van Plato, niet beschouwd mag worden als een illustratie bij Hertspiegel, maar ‘represents a separate work by Spiegel, bearing no special relationship to the Hertspiegel’ (pag. 132). De plaat - waarvan de tweede, verbeterde versie uit 1604 dateert - werd namelijk naar aanwijzing en in opdracht van Spiegel ontworpen; tezamen met het motto en het verklarende (Latijnse) epigram vormt zij ‘an emblem of exceptionally large size’, waarin ‘Spiegel's ethica, so extensively elaborated in the Hertspiegel, has been summarized . . . . in a succinct and well-rounded manner’ (ibidem). Uitvoerig bespreekt Vinken de verschillende iconologische details. Het meest verrassend is de overtuigend toegelichte conclusie, dat ‘the cave represented in the engraving has the internal structure of the heart as it was conceived by anatomists in that era’ (pag. 133).

[p. 347]

Zodoende kan dit emblema van Spiegel beschouwd worden als voorloper van ‘a fashion in heart symbolism which was to become extremely popular among Jesuit and Benedictine writers towards the middle of the seventeenth century’ (pag. 141).

Bibliografie van de Vlaamse tijdschriften.

Als nr. 4 van Reeks I der Bibliografie van de Vlaamse tijdschriften, door Dr. Rob. Roemans en Dra. Hilda van Assche, verscheen de bibliografie van de twee leidende Vlaamse tijdschriften in de voormalige Belgische Kongo: Band (1942-1960) en Zuiderkruis (1959-1960); Uitgeverij Heideland, Hasselt 1961; 244 blzz.; prijs B.fr. 260.-. In hun Verantwoording erkennen de samenstellers daarmee te zijn afgeweken van hun aangekondigd voornemen, waartoe o.m. behoorde dat na de bibliografieën van Dietse Warande en Belfort, De Vlaamse Gids en Nieuw Vlaams Tijdschrift allereerst die van de Verslagen en Mededelingen der Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde en van de Leuvense Bijdragen het licht zouden zien. Evenwel: ‘wij waren in de gelegenheid van de stichters en de leiders van Band en Zuiderkruis gegevens te verkrijgen, die wellicht in latere jaren niet meer zouden kunnen achterhaald worden’. Met volledig begrip voor deze overweging hopen wij toch, dat de genoemde twee afleveringen van Reeks II, die als gevolg daarvan moesten worden uitgesteld, niet te lang op zich zullen laten wachten. Zij hebben in een gevoelige leemte te voorzien.

W.A.P.S.