De Nieuwe Taalgids. Jaargang 49

[p. 230]

Aankondigingen en mededelingen.

Nomina Geographica Neerlandica.

Het veertiende deel van deze reeks draagt 1954 als jaar van verschijning. ‘Naar verluidt’, zo delen de overzichtschrijvers van de plaatsnamenstudie in Hand. Kon. Comm. Top. Dial. XXIX mede, ‘zal dit XIVe deel het laatste zijn van de reeks’, die met soms verontrustend lange tussenpozen sedert 1884 is verschenen. Als dat ‘verluiden’ wordt bevestigd, zal de taak van de zeventigjarige worden overgenomen door de Mededelingen van het Instituut voor Naamkunde te Leuven en de Commissie voor Naamkunde te Amsterdam.

A. Weijnen geeft in dit deel een beredeneerd en kritisch overzicht over De Noordnederlandse toponymie in 1948-1950.

Jan Lindemans brengt gegronde bezwaren in tegen de verklaring die in het vorige deel is gegeven van Het woord honger in plaatsnamen (zie NTg. XLIII, 124), en herkent daarin het tweede lid van de samenstelling hofhonger, de naam van een beambte die ongeveer met de hofmeier gelijk stond. Daarnaast komt voor de meer doorzichtige vorm hofjonger, en het ligt voor de hand dat die de oorspronkelijke is (jonger = lat. iunior), maar een bevredigende verklaring van de formele verhouding tussen de twee vormen is vooralsnog niet te geven.

H.J. Moerman levert naar aanleiding van Plaatsnamen rondom Kampen een historisch-geografische beschrijving van de naaste omgeving van Kampen en de stad zelf.

A. Weijnen bespreekt terreinnamen in Dongen en de naam Donge, Dongen.

Onder de titel De scherplange e en de naamkunde behandelt W.N.C.G. van Liere substantiva afgeleid van de stam van maaien (made, meet enz.), het aestuarium Metuonidis van Plinius, en het woord haaimeet; verder het element -a, -ee, -ie, -ij in toponiemen.

J. Prakken levert Een bijdrage tot het ‘wijk’-probleem, waarin hij, op grond van gegevens vooral uit Salland en Twente, pleit voor een toponiem wijk van germaanse oorsprong, niet ontleend aan lat. vîcus.

F.W. Smulders heeft oude gegevens verzameld over de Toponymie van Haaren en Belveren.

A. van Lieshout verklaart het Toponiem ‘Fellenoord’, een gehucht in Woensel, als vervorming van Fellevoord (bij Oirschot komt een fellevoorde voor in 1627) = ‘gevaarlijke overtochtplaats’.

C.A. Kuysten bespreekt de toponiemen Dood, Dolech, Kruis, Hagel- en Heilkruis, Paap.

B. van den Berg heeft een interessante etymologische studie bijgedragen over De namen van de klaver, waarin hij de twee typen klee en klaver, klever herleidt op resp. het enkelvoud en het meervoud van een oorspronkelijk onzijdig woord.

Drie gedichten van Huygens.

De bekende bloemlezing uit Huygens' Koren-bloemen, het laatst verzorgd door J. Heinsius, is uitverkocht, en kon om financiële redenen niet volledig worden herdrukt. De twee delen, elk van twee nummers in de reeks Klassiek Letterkundig Pantheon, zijn vervangen door éen nummer (XV en 94 bladzijden; prijs f 1,50, geb. f 2,-), bewerkt door Dr. J. Karsemeijer. Er is een keus gemaakt, en die keus is gevallen op drie van de grotere gedichten, Voorhout, Costelijck Mal (deze spelling op omslag en titelblad; boven de tekst

[p. 231]

Kostelick Mal) en Oogentroost. Dr. Karsemeijer uit in zijn ‘Woord vooraf’ grote waardering voor het werk van Heinsius, ‘de grote kenner van het 17e-eeuws’, en heeft dan ook in de aantekeningen weinig veranderd: ‘met enig bijwerken kon in hoofdzaak worden volstaan’. Nieuw is een inleiding van negen bladzijden over het leven en werk van Huygens.

Handelingen van het eenentwintigste Vlaams Filologencongres (Leuven 12-14 april 1955).

In deze Handelingen, een royaal boek van 400 bladzijden, zijn opgenomen de openingsrede van de congresvoorzitter, Mgr. Prof. Dr. L. de Raeymaker, Laus Philosophiae, en de rede die Prof. Dr. A.J. van Windekens heeft gehouden in de slotvergadering, Aspecten van het probleem der Indo-Europeanen. Verder verslagen van wat in de afdelingen is behandeld. De samenvattingen van de voordrachten zijn over het algemeen uitvoeriger dan in de zuiniger uitgevoerde Handelingen van de filologencongressen in Nederland. De voordracht van Prof. Dr. W.J.H. Caron over Historische verwijzingen inzake uitspraak, inmiddels ook verschenen in Taal en Tongval, is volledig afgedrukt.

Handelingen van de Koninklijke Commissie voor Toponymie en Dialectologie XXIX (1955).

In dit deel wijdt L. Grootaers een In Memoriam aan Dr. L. Goemans. Jos. Dupont wil verzuimen, vooral wegens mnl. verswîmen ‘verzuimen’, combineren met zwijmen. H. Vangassen behandelt de aan ndl. ei en ij beantwoordende klinkers Aan de grens van Vlaanderen en Brabant. Verder treffen we aan de belangrijke bibliografische overzichten: De Nederlandse Dialectstudie in 1954 door J.L. Pauwels; De Plaatsnamenstudie in 1954 door H.J. van de Wijer, H. Draye en K. Roelandts; De Persoonsnamenstudie in 1954 door K. Roelandts.

Algemene aspecten van de grote cultuurtalen.

Onder deze verzameltitel zijn bij Servire, Den Haag, in 1956 gepubliceerd de vijf lezingen die in het cursusjaar 1954/55 werden gehouden voor de School voor Taal- en Letterkunde te 's-Gravenhage. Het zijn de volgende: K. Heeroma, De erfenis van het Latijn; C.B. van Haeringen, Nederlands tussen Duits en Engels; C. Soeteman, Eenheid en verscheidenheid in het Duitse taalgebied; P.A. Erades, Fantomen in de Engelse grammatika; L. Geschiere, De ‘clarté française’. De hele bundel is 170 bladzijden groot.

De uitvoerigste van de vijf, Nederlands tussen Duits en Engels van C.B. van Haeringen, is bij dezelfde uitgever ook afzonderlijk verschenen. Aan die afzonderlijke uitgave is een literatuurlijst toegevoegd, en de omvang van tekst en lijst samen is 81 bladzijden.

Het dialectonderzoek in verleden en toekomst.

Onder deze titel zijn, als no. XVI in de reeks Bijdragen en Mededelingen van de Dialectencommissie, verschenen de lezingen die gehouden zijn op het symposion van 28 december 1955 ter gelegenheid van het vijfentwintigjarig bestaan van het Dialectenbureau te Amsterdam. Een historisch overzicht van Vijfentwintig jaar dialectologie gaf L. Grootaers, en K. Heeroma sprak over Taalgeografie in de toekomst.

C.B.v.H.

[p. 232]

De achtergrond van Asselijns Jan Klaaz-spelen.

In het Algemeen Doopsgezind Weekblad van 29 januari, 5, 12 en 26 februari 1956 publiceerde de kerkhistoricus Ds. H.W. Meihuizen onder de titel Thomas Asselijn en de Amsterdamse Doopsgezinden een interessante studie, die in allerlei opzichten van betekenis is voor de interpretatie en het juist verstaan van Asselijns Jan Klaaz-spelen. Ik vermeld hier slechts de conclusie, dat in de figuur van Jan Klaaz niet - zoals Hylkema meende - Frans Kuyper ten tonele gevoerd wordt, maar Galenus Abrahamsz de Jonge, de lichtzinnige zoon van de beroemde voorganger der Lamisten. Meihuizens artikel is de aanvullende uitwerking van een aantal gegevens die slechts terloops aan de orde konden komen in zijn boek Galenus Abrahamsz (Haarlem 1954); voor de wetenschappelijke apparatuur zij men naar dit laatste verwezen.

Tweede aflevering der ‘Regesten’.

De tweede aflevering der ‘Regesten van de aanwinsten van het Instituut voor Vergelijkend Literatuuronderzoek aan de Rijksuniversiteit te Utrecht’ (adres van het Instituut: Drift 31, Utrecht) geeft een beknopt overzicht van de inhoud van een 80-tal - merendeels onlangs verschenen - boeken, die een comparatistisch onderwerp behandelen of om hun inhoud voor het vergelijkend literatuur onderzoek van belang zijn. Daarvan werden 7 in Nederland uitgegeven, 11 in België, 29 in Duitsland, 8 in Engeland, 9 in Frankrijk, 1 in Oostenrijk, 6 in de Verenigde Staten, en 9 in Zwitserland.

‘Betovering voor een etmaal’.

Dit is de titel van de rede, waarmee Dr. Maartje Draak op 12 december 1955 haar ambt als buitengewoon hoogleraar in de Keltische taal- en letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam aanvaardde, en die werd uitgegeven door J.M. Meulenhoff te Amsterdam. Uitgaande van de magische bezweringen, gebonden aan een tijdkring van vierentwintig uur, waarmee de Insulaire Kelten vertrouwd waren, zet zij op de haar eigen uiterst boeiende wijze, aan de hand van enkele kenmerkende teksten, haar zienswijze uiteen omtrent het verschil tussen de druí (tovenaar) en de fili (dichter-geleerde). De eerste zou tot geregelde taak hebben gehad, iedere dag opnieuw (de tijdkring van 24 uur kon immers niet overschreden worden) het land en de samenleving met bezwerende formules te beschermen. Prof. Draak acht het ‘waarschijnlijk dat de dagelijkse functie van de tovenaar, zijn bezwerende bescherming, juist voor Ierland de brug heeft geslagen naar de Christelijke eredienst, of liever: naar wat de Ieren aanvankelijk dachten dat de Christelijke eredienst was. De vaste morgen- en avondgebeden en de vroege dagelijkse dienst van de Keltische (d.w.z. Britse en Ierse) kerk - die een kloosterkerk was met merkbaar Oosterse inslag - zijn m.i. in het begin ervaren als een superieure magische beveiliging...’

Opkomst van een literaire kritiek in Vlaanderen II.

Onder de titel Literaire theorieën en kritiek in Antwerpse tijdschriften, van 1840 tot ca 1850 vervolgt Dr. M. Hanot in Handelingen IX (1955) van de ‘Zuidnederlandse Maatschappij voor Taal- en Letterkunde en Geschiedenis’ zijn onderzoek naar de opkomst van een literaire kritiek in Vlaanderen, dat wij reeds eerder vermeldden (pag. 57 van deze jaargang). Na de Gentse zijn thans de Antwerpse tijdschriften aan de beurt, waarvan De Noordstar wel

[p. 233]

het bekendste is. In het middelpunt van zijn beschouwingen plaatst Dr. Hanot het werk en de betekenis van ‘de belangrijkste twee critici uit de periode van 1830 tot 1850’. P.F. van Kerckhoven en J.F.J. Heremans. Zijn conclusie luidt: ‘In literair-theoretisch opzicht werd in de Antwerpse tijdschriften de theorie gehuldigd dat kritieken aan een soort dirigisme in de kunst onderworpen moesten blijven; dié kunst moest vooral worden aangemoedigd die de beschaving van het publiek bevorderde, m.a.w. die nuttig en moraliserend was. - Doch in die eenheid van opvatting lag ook de oorzaak van de verdeeldheid: wat de ene voor de vorming van de literaire smaak van het volk wenselijk achtte, werd door de andere verworpen en waar de ene voor strengheid in de kritiek pleitte, deed de andere een beroep op toegevendheid’.

The sacramental thought in Vondel's drama.

Onder bovengenoemde titel publiceerde Peter King, docent voor het Nederlands te Cambridge, in The Modern Language Review (vol. LI, No. 2, April 1956) een gedegen studie, waarin hij tracht ontwikkeling en samenhang van de ‘underlying thought’ in Vondels drama's aan te tonen. Hij gaat er daarbij van uit dat ‘allegory remained the principle of Vondel's art. It provided the safe cloak for anonymity for his most spiritual experiences, and he had a higher purpose in this than concealing his own feelings, for as he learned the answers to his problems, he also experienced the essence of reality, and this microcosmic revelation had a macrocosmic significance belonging to eternity and infinity. This means that the immediate or moral allegories (where they exist) will become less important than the hidden allegory containing the inner truth’. Ook voor wie zulk een verborgen allegorische zin niet aanvaardt, is Kings artikel het lezen en overwegen ten volle waard.

Minneliederen van Jacob Westerbaen.

Als deel 3 van de eerste serie B voor de Vriendenkring van De Beuk (Amsterdam 1956) verscheen een kleine bloemlezing uit de Minneliederen van Jacob Westerbaen, verzorgd en ingeleid door Mejuffrouw S.F. Witstein. Het aardig uitgegeven boekje stelt zich geen ander doel dan ‘de moderne lezer kennis te laten nemen van de manier waarop een 17e-eeuwer van aanzien en eruditie, een in zijn eeuw en nog lange tijd daarna geëerd poëet, die de dichtkunst, gelijk velen van zijn tijdgenoten als culturele tijdpassering beschouwde, liefdespoëzie geschreven heeft’. De uitstekende inleiding draagt tot het bereiken van dit doel veel bij.

De groei van het comparatisme in Nederland.

In het Yearbook of Comparative and General Literature No. 4 (Chapel Hill, North Carolina, U.S.A.) geeft Mejuffrouw A.M.M.P. van Eupen een beknopt, maar degelijk overzicht van The growth of comparative literature in the Netherlands gedurende de 19de en de eerste helft van de 20ste eeuw.

W.A.P.S.