De Nieuwe Taalgids. Jaargang 46

Uit de tijdschriften. (Jan. - Febr.)

De Gids. Jan. Gerard Knuvelder bespreekt uitvoerig en met veel waardering de romans van J. van Oudshoorn, een schrijver wiens talent, aanvankelijk onder invloed van De Nieuwe Gids, in zijn later werk tot volle rijpheid kwam, maar eerst vrij laat op de volle waarde geschat werd. - E.J. Dijksterhuis bespreekt twee bundels studiën van J. Geyl: Tochten en Tournooien en Reakties.

De Nieuwe Stem. Jan. Jan Romein beoordeelt de jongste bundel essays van Garmt Stuiveling, Triptiek, in vergelijking met de voorafgaande Rekenschap en Steekproeven.

Critisch Bulletin. Nov. Anthonie Donker bespreekt uitvoerig Leopolds Verzameld Werk. - R. Blijstra geeft een inleiding bij verschillende korte geschriften van jonge auteurs. - J.B. Charles pleit voor het soort experimentele kunst van Bert Schierbeek, die ‘zelfwerkzaamheid van haar consument vraagt’. - Erik van Ruysbeek schrijft naar aanleiding van de studie van A. Westerlinck over Karel van de Woestijne.

Dec. J.P. van Praag schrijft een persoonlijke Herinnering aan H. Roland Holst. - K. Jonckheere beoordeelt Het Gevecht met de Engel van Herman Teirlinck, met het opschrift ‘de triomf van de stijl’. - A. Donker beoordeelt Het Geheim van J.B. Charles. - R. Blijstra beoordeelt twee boeken: F. Bordewijk's De doopvont en Raymond Brulez' De Haven onder het motto ‘De auteur grijpt in’. - Jeanne van Schaik-Willing oppert bezwaren tegen S. Vestdijk's roman Op afbetaling, maar besluit: ‘Ondanks alles is het een belangwekkend boek’.

Jan. Martinus Nijhoff publiceert een Antwerpse toespraak over Paul van Ostayen, naar aanleiding van het verschijnen van zijn verzameld werk, dat - in aansluiting daarbij - besproken wordt door Anthonie Donker. - Beoordelingen levert R. Blijstra van Hugo Claus' De Hondsdagen, Adriaan van der Veen's Het wilde Feest en Johan van der Woude's Schandaal om Dokter Knox, onder het opschrift: Werk van drie generaties. - Siegfried van Praag beoordeelt David de Jong's Muiterij op de gracht; K. Jonckheere: Gaston Burssens' Pegasos van Troja; M.A. Beek: Bertus Aafjes' Vorstin onder de landschappen (Met Bertus Aafjes in Palestina).

Het Boek van Nu. Dec. G. Stuiveling herdenkt Henriëtte Roland Holst bij een portret, en publiceert een te Brussel gehouden toespraak: Julien Kuypers zestig jaar. - Pierre H. Dubois bespreekt met veel waardering De mémoires van Raymond Brulez. Het derde deel van ‘Mijn Woningen’. - P.H. Ritter Jr. beoordeelt, onder het opschrift Een vinger op de lippen een boek van Pierre

[p. 124]

H. Dubois: Bekentenissen van Lorenzo Vitelli. - De Kroniek van het proza van Top Naeff behandelt De haan kraait ten derde male van Har Scheepens.

Jan. Pierre H. Dubois beoordeelt Garmt Stuiveling's bundel essays Triptiek, waarin deze auteur, in tegenstelling met zijn vorige bundels, zich ‘aan de andere zijde van het voetlicht der historie’ plaatst, omdat de beoordeling van hedendaagse letterkunde hem leidt tot ‘onomwonden subjectiviteit’. - J.C. Brandt Corstius beoordeelt J.H. Leopold's Verzameld werk, deel II. - In de Kroniek van het Proza beoordeelt Top Naeff o.a. de roman Parijs dode stad van Jan Blokker. - J.M. Japin bespreekt uitvoerig, onder, het opschrift Lof der intuitie, deel IV en XI van Nico van Suchtelen's Verzamelde werken, nl. de roman Demonen en het voor zijn levensbeschouwing karakteristieke Tot het Al-Ene. - Jan Greshoff vervolgt zijn rubriek Lezen met een potlood (V).

Roeping XXVIII, No. 9. Henri Bruning publiceert een fragment uit zijn boek Guido Gezelle, de andere, met het opschrift Verwaarloosd voorspel. Daarin gaat hij zeer uitvoerig de betekenis na van Gezelle in zijn Roeselaerse periode als ‘opvoeder van een elite’, waarmee zijn mislukking als leraar onverbrekelijk samenhangt. Z.i. is er echter onvoldoende aandacht geschonken aan het licht dat de gedichten uit deze periode werpen op de innerlijke roerselen van de dichter in dezelfde periode. - Harry C.M. Prick beoordeelt het proefschrift van Pater W. Bennink over Alberdingk Thijm, Kunst en Karakter, dat hem in veel opzichten teleurgesteld en zelfs geprikkeld heeft. Hij wijst daarbij op allerlei gegevens die de schrijver, tot schade van zijn werk, niet voldoende gebruikt of wel verwaarloosd heeft.

Nummer 10. H. Hunnekens wijdt een uitvoerige studie aan De verstechniek van Paul van Ostayen. - In de Kroniek schrijft Bernard Verhoeven een gevoelig In memoriam bij de dood van Henriette Roland Holst. Onder het opschrift Poëzie als psychologisch raadsel waardeert Gabriel Smit het proefschrift van Westerlinck over Karel van de Woestijne als een ‘rijk boek’, terwijl Lambert Tegenbosch het proefschrift van Karel Meeuwesse over Jan Luyken prijst, omdat daaruit de verrassende Mogelijkheden van interne tekstcritiek gebleken zijn.

Streven. Jan. Gabriel Smit wijdt een herinnering aan Henriëtte Roland Holst-Van der Schalk ‘in memoriam’.

De Vlaamse Gids. Dec. P. Lambrechts schrijft Over enkele Noden van het hoger Onderwijs in de Vlaamse Gewesten. Van verschillende zijden worden de daarmee samenhangende problemen toegelicht, ‘niet in een geest van afbrekende, maar in een opbouwende critiek’. - Een artikel van Salvador de Madariaga handelt over Schrijver en Maatschappij, waarbij het thema ‘de kunst om de kunst’ in het middelpunt komt te staan.

Jan. Pierre H. Dubois geeft een pessimistische beschouwing over de hedendaagse Situatie der Nederlandse Literatuur. Het lage peil schrijft hij toe aan te slappe kritiek, gebrek aan degelijke tijdschriften met de gevaren van regeringssubsidie. In verschijnselen als de experimentele dichtkunst (Atonaal) ziet hij tekort aan zelfkritiek en verslapping van het normbesef’. Ook de experimentele roman is van weinig betekenis, al zijn er twee jonge romanschrijvers op de voorgrond gekomen: W.F. Hermans en Alfred Kossmann. ‘Het wachten is op nieuw lèven’.

Febr. Jan Schepens wijst op de grote verdiensten van Herman Teirlinck,

[p. 125]

verheerlijker van de levenskracht, naar aanleiding van zijn jongste roman: Het gevecht met de Engel. - Erik van Ruysbeek (Het bos en de bomen) maakt kanttekeningen en oppert bedenkingen bij een voordracht van Jan Walravens, in dit tijdschrift (Sept. 1952) gepubliceerd. Tegen zijn pleidooi voor de experimentele dichtkunst heeft hij geen bezwaar, maar hij verwacht een ‘nieuwe synthetische kunst van morgen’, want ‘elke ontdekking, elk experiment, elk avant-gardisme moet, op straffe van onvruchtbaarheid, op een nieuwe synthese uitlopen’. - Jan Greshoff vervolgt zijn Meanders (IV).

Nieuw Vlaams Tijdschrift. Aug. In een uitvoerig artikel bespreekt Jeanne van Schaik-Willing de betekenis van Simon Vestdijk als fenomeen van deze tijd. Als grondtrekken van Vestdijk's kunst noemt zij de ‘demonie’ en ‘het onvervulbaar verlangen’. De ‘verbijsterende productie’ van deze auteur heeft als keerzijde een zekere overijling, die tot tekortkomingen leidt, maar zijn kunst geeft ook ‘fantastische schoonheidssensatie’. Vestdijk moet beschouwd worden ‘als een der zeer groten in het gebied der letteren’.

Zevende Jaargang, No. 2. Achilles Mussche bespreekt uitvoerig de z.i. belangrijkste produkten van Het essayistisch en literair-historisch proza van de laatste jaren, nl. de Verzamelde Geschriften van Alphons Diepenbrock, het Verzameld Werk van Menno ter Braak, De Geest over de Wateren van J.A. Rispens, de Hooft-biografie van H.W. van Tricht, De Dodendans van D.Th. Enklaar, Volk en Dichterschap van Th.W.R. de Haan en De Nederlandse Volksboeken door Luc. Debaene.

Zevende Jaargang, No. 3. Een In memoriam Henriëtte Roland Holst van Achiel Mussche geeft een diepgaande beschouwing hoe door het gehele werk van deze dichteres droom en daad wisselen. ‘De éne wet van de liefde heeft zich in beide richtingen bewogen: in de richting van de mystieke bespiegeling èn in de richting van de sociale daadvaardigheid’. - De breed opgezette Kroniek van Hubert Lampo draagt als titel De Vlaamse prozakunst. Panorama tot midden 1952. In de eerste rubriek, Jongeren rukken aan de tralies wordt een drietal besproken, die ‘in de laatste tijd in het brandpunt van de belangstelling kwamen’: Hugo Claus, Jan Walravens en Valeer van Kerkhove, wier laatste romans uitvoerig beoordeeld worden. Minder aandacht krijgt de tijd van De oorlog en wat er uit volgt. Dan volgt een bespreking van Het stiefkind, de novelle en van De lopende romanproductie, koren en kaf. Het peil stijgt weer in de laatste afdeling, waar Vruchten van levensrijpheid ter sprake komen, namelijk het laatste werk van Filip De Pillecyn, Marnix Gijsen (Goed en Kwaad; Klaaglied om Agnes), Raymond Brulez (Mijn Woningen), Gerard Walschap (Zuster Vigilia) en Achilles Mussche (Aan de voet van het Belfort).

Dietsche Warande en Belfort. Nov. Een artikel van F.C. Bursch is getiteld: De kunst van de oorsprong en de oorsprong der kunst. - Henri Bruning publiceert opnieuw een hoofdstuk uit zijn boek Gezelle, de Andere met het opschrift: Afgewezen oordeel: beschouwingen over Gezelle's zwijgen.

Dec. In zijn In memoriam Henriette Roland Holst-Van der Schalk wijst A. Westerlinck op de intieme vriendschap tussen de dichteres en Mej. Belpaire. - Een in het Nederlands vertaald artikel van Max Picard behandelt Het objectieve element in het litteraire kunstwerk, waarin de ‘beginselen ener Christelijke Poëtia’ uiteengezet worden. - Henri Bruning vervolgt zijn bovengenoemde beschouwingen over Gezelle's zwijgen, waarin hij na kritiek op vroegere biografen zijn eigen opvatting ontwikkelt, namelijk dat Gezelle in

[p. 126]

die periode geen drang tot dichterlijke uiting had, en dat na die tijd een ‘geheel andere Gezelle’ weer tot dichten kwam. - In de rubriek Boekbesprekingen beoordeelt Alb. Westerlinck o.a. de bundel Mensen en Meningen van Anton van Duinkerken en Een houding in de tijd van P.H. Dubois.

Jan. In de rubriek Vlaamse poëzie beoordeelt Jos. de Haes de jongste bundels van twee dichters: Marcel Brauns S.J. (De Eeuwige Mens) en Hugo Claus (Tancredo infiasonic.) - Bert Ranke verzorgde de rubriek Vlaams proza: dat zijn oordeel over de vier besproken werken niet gunstig luidt, blijkt reeds uit het opschrift: ‘Grootste gemene deler: onmacht’. - Uitvoerig en zeer waarderend beoordeelt Albert Westerlinck Meeuwesse's proefschrift: over Jan Luyken als dichter van de Duytse Lier (Nieuw licht op Jan Luyken), waarin scherpzinnig aangetoond wordt dat deze bundel ‘beschouwd moet worden als een typisch overgangswerk van Luyken naar zijn later religieus-mystische geschriften’. De ontleding van de compositie heeft de criticus, als te spitsvondig, niet overal overtuigd. Te waarderen is daarentegen de stilistische beschouwing, die een vernieuwing betekent in het literatuuronderzoek.

Tijdschrift voor Levende Talen XIX, Nr. 1. In de rubriek Nederlandse Letteren bespreekt Fr. Closset o.a. Het gevecht met de engel van Herman Teirlinck, De Doopvont van F. Bordewijk, Op afbetaling van S. Vestdijk, De Hondsdagen van Hugo Claus, Het wilde Feest van Adriaan van der Veen.

Verslagen en Mededelingen der Kon. Vlaamse Academie. Okt. J. van Mierlo geeft Nog enkele critische en exegetische aantekeningen bij ‘Die Borchgravinne van Vergi’, zich aansluitend bij een dergelijke bijdrage van A. Van Loey in het Album-Baur. - Op de jaarlijkse plechtige openbare vergadering hield de Onderbestuurder J. Kuypers een rede over De toekomst van onze cultuur en het nieuwe Europa. Bij dezelfde gelegenheid sprak het buitenlandse ere-lid G. Brom over Multatuli en de kunst. Hij toonde met tal van aanhalingen aan hoe Multatuli met ‘grillige ijdelheid’ zich schuldig maakt aan allerlei tegenstrijdigheden, wanneer hij de leuze de ‘kunst om de kunst’ verwerpt en zijn eigen houding tegenover het kunstenaarschap tracht te bepalen. Aan het slot maakte de spreker opmerkzaam op een drietal klassieke voorbeelden van dergelijke eenzijdige kunstbeschouwing: Plato, Rousseau en Tolstoj. - Belangrijk is ook het verslag van de Keurraad over een ingekomen prijsantwoord: Anna Bijns. Haar leven. Haar werk. J. van Mierlo geeft een breed opgezette, grondige kritiek met aanvullingen en bezwaren van allerlei aard. Zijn opbouwende kritiek kan deze in verscheiden onderdelen vruchtbare studie ten goede komen. Al is zijn eindoordeel aarzelend, hij sluit zich aan bij het gunstiger oordeel van de andere beoordelaars: E. Rombauts en W. van Eeghem, die echter ook een grondige omwerking bepleiten.

Nov. C. De Baere verzamelde interessante gegevens over Naamgeving in onze oudste komische spelen. Daartoe onderzocht hij ongeveer veertig kluchten, sotternieën, tafelspelen en esbattementen, voor de helft Zuidnederlandse, van de oudste tijd tot het begin van de zeventiende eeuw. - A.J.J. Van de Velde wijdt een uitvoerige studie aan een bekende, veelzijdig begaafde Gentenaar: Norbert Cornelissen en zijn tijd. - Ten slotte bevat deze aflevering Verslagen van de keurraden over een prijsvraag. Het onderwerp was: Bijdrage tot de studie van de morphologie van het substantief in Antwerpse oorkonden van de XlIIde-XIVde eeuw. Verslaggevers: A. van Loey, E. Blancquaert en H.J.

[p. 127]

van de Wyer. Het ingekomen antwoord werd wel een bekroning waard geacht, maar nog niet voor onmiddellijke publicatie aanbevolen.

Leuvense Bijdragen XLII, Nrs. 1-2. F.J. Moet publiceert een studie over De namen van het vergiet in de Zuidnederlandse dialecten met bijbehorende dialektkaart. - Fr. van Coetsem bespreekt o.a. de verhouding van Fries droech en 17de-eeuws Hollands druig. - F. de Tollenaere meent dat Mnl. waie = waaier geen corrupte vorm, maar een oudere vorm is (vgl. schenke, scutte × schenker, schutter). - W.A.F. Janssen brengt opnieuw De proloog van Vanden Vos Reinaerde ter sprake, om naast de vroegere onderstelling een eigen opvatting te verdedigen. Zijn conclusie is dat Willem in navolging van Perrout, een andere redaktie van het eerste gedeelte vervaardigd zou hebben, waarna een onbekende dichter er het tweede gedeelte aan toevoegde en het eerste omwerkte. In verband daarmee poogt hij de proloog te redigeren en te verklaren. Een dichter Aernout wil hij dus niet erkennen.

Tydskrif vir Letterkunde II, Nommer 4. W.A. de Klerk protesteert tegen Verkleinering van ons prosa. Hij heeft daarbij op het oog wat in de laatste tijd, o.a. door R. Antonissen, gezegd is over het lage peil van het Afrikaner proza en van de overschatting door de kritiek. Toegevende dat de massaproduktie schadelijk werkt, betoogt hij dat de laatste tien jaren veel verdienstelijk prozawerk voortgebracht hebben, en besluit: ‘Selftevredenheid is sleg, is'n vloek. Maar intellektuele hoogmoed is amper nog erger’. - Anna de Villiers beschouwt in de loop der eeuwen Die welvoeglikheidsgrens in die letterkunde en de verschuiving daarvan door het naturalisme. - In de rubriek Boekbespreking beoordeelt Abel Coetzee de roman Die oop deur van J.J. Brits, de essaybundel Die mag van die woord van I.D. du Plessis, en de bloemlezing Juwelen wat steeds bekoor van Mevr. K. Malherbe.

Standpunte VII, No. 1. Deze aflevering bevat de onverkorte tekst van de cantate Jan van Riebeeck, door W.A.P. Smit. In de Kronieke schreef Rob. Antonissen, onder het motto Die Styl is Alles een ongunstige beoordeling van het Bekroonde Afrikaanse dramatiese werk uit die jare 1948-1952, waarbij z.i. overschatting in het spel is.

No. 2. J. Greshoff haalt in een fragment uit zijn autobiografie herinneringen op aan zijn tehuis Bilderdijkstraat 9, waar hij o.a. kennis maakte met P.N. van Eyck, Bloem, A. Roland Holst, Albert Besnard, een belangrijke periode in zijn ‘prille ontwikkeling’. - De Kronieke boden Rob. Antonissen opnieuw gelegenheid om scherpe kritiek uit te oefenen. Nu gold het de jonge Afrikaanse romankunst, die z.i. beneden peil blijft. In het opschrift Kaneel en Eikeskors zinspeelt hij op een bekend puntdicht van Staring.

Levende Talen. Dec. A.J. Portengen maakt een korte opmerking over Dienstbaarheid der moedertaal. - Emmy Kerkhoff publiceert een kongresvoordracht over Innere Form als Grundbegriff der Stilistik. - Onder de Boekbeoordelingen vermelden wij de volgende: Albert Westerlinck: De psychologische figuur van Karel van de Woestijne als dichter, door Bartels; Nienke Bakker: Reclames en advertenties in Noord- en Zuidnederland door P.C. Paardekoper; H.S. Buwalda, G. Meerburg en IJ. Poortinga: Frysk Wurdboek, Twadde diel, door C.B. van Haeringen; P. van der Meulen en F. Veenstra: Literatuur-Geschiedenis in Teksten en Opdrachten II en J.M. Acket: Stijlstudie en Stijloefening door C.A. Zaalberg.

[p. 128]

Neophilologus. Jan. Een voordracht van G. Müller over Aufbauformen des Romans neemt als hoofdonderwerp de ‘Entwicklungsromane’ van G. Keller en A. Stifter, maar geeft daaraan een internationale achtergrond. - Voor Nederlandse lezers is ook van belang een artikel van Rosalie L. Colie over Jacob Cats and the English Puritan marriage tradition. Zij ziet in Cats, naast Huygens, een typische vertegenwoordiger van de zeventiende eeuwse Calvinist, en gaat zijn betrekkingen na met Engelse theologen als William Perkins en Bisschop Hall, een van de bronnen voor zijn Houwelijck. Ook uit letterkundig oogpunt stelt zij Cats als ‘the Dutch emblematist par excellence’ en als welsprekend moralist met zijn beschouwingen over liefde en huwelijk veel hoger dan hier te lande gewoonlijk geschiedt.

Driemaandelijkse Bladen IV, No. 2. F.J.P. Peeters (Het Taalkarakter in de Spiegel) geeft een grondige beschouwing waarom de mening over elkanders dialekt zo uiteenloopt en ontwikkelt in verband daarmee Weijnen's ‘saamhorigheidskaart’. Ten slotte kondigt hij aan dat het onderzoek naar de Limburgse dialekten ingeschakeld zal worden in de Regionale Omroep-Zuid, mede ten bate van een dialekt-discotheek. - W.H. Dingeldein verzamelde gegevens voor Hoog en laag in boerderij- en veldnamen. - Chr. Stapelkamp behandelt ‘Ogenkloar’ in de volksgeneeskunde. - G. Kloeke onderzocht De verkleinwoorden in de Noordoostelijke provinciën en geeft ook de uitkomsten in kaartvorm.

V, No. 1. De aflevering opent met een artikel Ter nagedachtenis Willem Hendrik Dingeldein, gevolgd door twee kleine bijdragen van deze Twentse folklorist. - Vervolgens publiceert H.L. Bezoen een woordenlijst ‘Overysels van het einde der achttiende eeuw’, als aanvulling van het vroeger door hem uitgegeven Dumber-Handschrift.

Volkskunde XI, No. 4. L.C. Michels schrijft over Een cabalistico-labyrintisch jaarschrift. - Tj.R. de Haan vestigt de aandacht op Een nieuw Fries sagenboek, samengesteld door S.J. van der Molen.

XII. No. 1. Dr. C. Catharima van de Graft verzamelde archivalische gegevens over Verbod van feestgebruiken. - Dr. Jozef Czöverffy schrijft over de Christofoorlegende en volksvertelling. - P. de Keyser publiceert een voordracht: Variaties op eenzelfde thema: wat is volkskunde? - M. de Meyer maakt principiële opmerkingen over Experimentele volkskunde. De aflevering besluit met Kleine Mededelingen (De kwartel in het Volksgeloof door Dr. H.H. Knippenberg) en Boekbesprekingen.

Paedagogische Studiën. Dec. Een artikel van B.W.E. Veurman geeft een uiteenzetting met voorbeelden van De ‘unit’ en het ‘project’ als didactische hulpmiddelen bij het onderwijs in het Nederlands op de middelbare school, d.w.z. klassikale opdrachten gedurende enkele maanden.

Museum. Sept.-Okt. G. Kloeke bespreekt de eerste aflevering van het Woordeboek van die Afrikaanse Taal en wijst op de encyclopaedische opzet van deze verdienstelijke onderneming.

Het Boek XXXI, afl. 2. L.C. Michels bespreekt De titel van Coornherts Zedekunst en betoogt dat Becker ten onrechte Wellevenskunst als een samenstelling opvat.

C.d.V.