De Nieuwe Taalgids. Jaargang 38

[p. 156]

Boekbeoordelingen.

J.M. Acket: Stijlstudie en Stijloefening. Een leerboek met opgaven om mondeling of schriftelijk te beantwoorden voor allerlei inrichtingen van voortgezet onderwijs. Achtste gewijzigde druk bewerkt door Dr. C.P.F. Stutterheim. (Haarlem - De erven F. Bohn. 1943. Prijs f 2,35).

Het is niet de gewoonte, herdrukken van schoolboeken te bespreken. Dat hierop een uitzondering wordt gemaakt voor Acket's Stijlstudie en Stijloefening, heeft z'n goede reden. In de eerste plaats mag dit boek gerekend worden tot de klassieke literatuur der didactiek van ons moedertaalonderwijs; in de tweede plaats geldt het hier een grondige herziening en bewerking naar de behoeften van de tijd.

Acket is de derde in het trio der vernieuwers van ons moedertaalonderwijs, waarvan Van den Bosch en De Vooys de andere leden zijn: Van den Bosch, de felle revolutionnair, die in zijn ‘Pleidooi’ de vernietigende stormloop inzette tegen het verstarde stelsel van een dogmatisch, rhetorisch onderwijs, gebouwd op het wanbegrip van een pedant dilettantisme en zo, geleid door helder inzicht, grondige kennis en zuiver gevoel, de weg baande tot werkelijke studie en beoefening van de lang genegeerde Levende taal; De Vooys, die in de eerset jaargangen van de Taalgids met Koopmans in scherpe, opbouwende kritiek de strijd aanbond tegen het verouderde schoolboek, in 't biezonder tegen de welige woekering der valselijk dusgenaamde ‘stijloefeningen’, en in heldere opstellen over behandeling van synoniemen, de ‘gevoelswaarde’ van het woord, ‘figuurlijke taal’, de metaphoor, e.a. de jonge docent inleidde tot een zuiver taalbegrip en daardoor mede de grond toebereidde voor een gezonde methodiek.

Op deze bodem stoelt de didactiek van Acket, een taalleraar bij de gratie Gods. Zijn didactische schetsen, ‘Uit mijn praktijk’, verschenen in de jaargangen I tot IX van dit tijdschrift, en de ‘Verzamelde Opstellen’ (Leiden 1920) zijn nog altijd onwaardeerbare, inspirerende lessen voor de jonge docent. Hier verveelt hem geen onpraktische geleerdheid, geen pedagogisch gefraseer in de ruimte, hier leeft hij mee in de herschepping van de stof tot levenwekkend geestes- en zielevoedsel. Dit bezielend vermogen van een levenwekkende didactiek is ook de kracht van Acket's Stijlstudie en Stijloefening. Daarom noemde ik het boek klassiek.

Het is niet nodig dit werkje nogeens in den brede te bespreken, daarvoor kan verwezen worden naar de uitvoerige, grondige recensie van Prof. de Vooys in de XIIde jaargang (blz. 214 vlg.). Hier gaat het alleen over de wijzigingen die het onderging in de nieuwe bewerking.

In het voorbericht tot deze achtste druk verantwoordt Dr. Stutterheim de hier en daar nogal ingrijpende veranderingen, noodzakelijk geworden om het oorspronkelijke (van 1917) op het peil te brengen van de hedendaagse taalkunde, stilistiek en esthetica. Zo zijn de beschouwingen over het woord en zijn betekenis herzien naar Reichling's woordtheorie (de notie der betekenis-eenheid). Zo is het stijlbegrip nog meer verschoven in de richting van het expressieve en persoonlijke. De hoofdstukken over Beeldspraak en over Maat en Ritme zijn opnieuw geschreven, een werkelijke verbetering; die over Zinsbouw en Symmetrie

[p. 157]

zijn samengevoegd in gevolge het streven naar een strengere systematiek, dat ook in de bouw van andere hoofdstukken merkbaar is; - dat over Semantiek is vervallen als minder passende in de meer synchronistische taalbeschouwing.

De voorbeelden en oefeningen zijn wat gemoderniseerd. Deze modernisering, waarin citaten uit Augusta de Wit en Boutens naast die uit Leopold, Slauerhoff, Nijhoff e.a. een belangrijke plaats innemen, heeft de aard van het boek zo gewijzigd, dat hiervan zeker niet meer kan gelden wat Acket in zijn voorbericht schreef: ‘wat het gebruik op de H.B.S. betreft heb ik gedacht aan de 2de en 3de klas’. Een ‘spreuk’ bijvoorbeeld als Boutens' ‘Want enkel wat de ziel herdenkt is eeuwig en is schoon’ ligt niet in de geestessfeer van tweedeklassertjes. Hetzelfde kan gezegd worden omtrent de redactie hier en daar. Het lijkt me niet gewenst een term als ‘stilistiek’ in een schoolboek te gebruiken zonder nadere toelichting (blz. 6). Een opmerking als ‘Datzelfde Vlaanderen heeft mystici voortgebracht, dichters als Gezelle en Karel van de Woestijne’ blijft in de lagere klassen vrijwel frase (blz. 27). Ook zou het me niet aangenaam aandoen, m'n leerlingen te horen spreken over ‘ontlading van een affect’ (54) en over een verschijnsel in het vers, ‘dat niet emotioneel bepaald is’ (94). Maar misschien ben ik wat al te bang voor fraseologie.

Hier en daar is de uitdrukking minder gelukkig. Zo op blz. 89 in de omschrijving van alliteratie: ‘De woorden beginnen dan met dezelfde medeklinker, of met (al dan niet dezelfde) klinker’, en in die van het rijm: ‘Wij merken op, dat in deze sterk doorvoelde woorden veel gelijkheid van klank zit, dat wil zeggen rijm’, waar de zin beter omgezet kon worden. In de opmerking bij het (overigens onnatuurlijke) voorbeeld ‘De boer ging naar de markt en de boer kocht een koe’: ‘Deze zin is grammatisch in orde, maar stilistisch niet: hij lijdt aan overbodige duidelijkheid’ (102), is het accent verkeerd gelegd. Hier is geen overduidelijkheid, maar gebrek aan relief: de samentrekking geeft het verscheidene meer klem.

De plaats voor het boek is m.i. de derde en vierde klas, waar het uitnemende dienst kan doen in het uur, door de urenindeling van het ‘Rapport’ uitgetrokken voor capita selecta uit de stijlleer. Persoonlijk heb ik echter bezwaar tegen dergelijke breed beredenerende leerleesboeken, die al te zeer het levende woord van de leraar verdringen, geen plaats laten aan de suggestieve uitwisseling tussen decent en leerlingen en aan de nuttige, inspirerende kansen van het zelf ontdekken. Daarom geef ik, als bij alle taalonderwijs, ook in het stijlonderricht de voorkeur aan het met zorg samengestelde oefenboek, dat zich richt op de zelfwerkzaamheid van de leerling en waarnaast het samen gevondene wordt geformuleerd en genoteerd in een vorm, uit de samenwerking geboren.

W. Kramer.

[p. 158]

Liederen en Dansen uit West-Friesland. Melodieën en teksten, verzameld en van een inleiding en commentaar voorzien door B. Veurman en D. Bax ('s Gravenhage - Martinus Nijhoff - 1944) (Prijs f 12,60).

Dit werk is een pendant van het aardige boek dat Jaap Kunst schreef over Terschellinger volksleven (Den Haag - H.P. Leopold's U.M. - 1937). Ook hier werden liederen opgetekend die inderdaad in Westfriesland gezongen werden of worden, met de onafscheidelijke melodie. Uitgangspunt was weliswaar een verzameling door een Westfriese boerin aangelegd, maar de heer Veurman ging zelf de boer op om die verzameling te kontroleren en uit te breiden en bij oude speellieden, ook omtrent volksdansen inlichtingen in te winnen. De teksten werden niet geretoucheerd, en niet met aesthetische bedoelingen uitgezocht of gezuiverd. De uitgave is dan ook bestemd - zeggen de schrijvers - voor folkloristen, philologen en musicologen. In Een woord vooraf wordt de uitgave nauwkeurig verantwoord: op grond van het wetenschappelijk doel is elke tekst zorgvuldig onderzocht, de oorsprong zoveel mogelijk nagegaan en de verwante redakties bijeengebracht uit oude en nieuwe liedboekjes, bedrukte losse blaadjes of artikels en folkloristische tijdschriften. Daarbij tonen de uitgevers een zeldzame belezenheid, die de waarde van deze uitgave zeer verhoogt. Ook aan de zakelijke en taalkundige kommentaar, door D. Bax bewerkt, is grote zorg besteed. Onderzoekers die hier veel dialektmateriaal hoopten te vinden, wacht een teleurstelling: de taal is zeer weinig dialektisch getint. Dat hangt samen met de oorsprong: de meeste liedjes zijn niet in Westfriesland ontstaan, maar door middel van gedrukte teksten, vaak vrij jonge, binnengekomen. Alleen met dit voorbehoud kan men dus zeggen dat ze ‘uit de volksmond’ opgetekend zijn. Bij de kleine minderheid gaat de oertekst tot vóór 1800 terug.

Onderhoudend is Veurman's Inleiding. Nadat hij een en ander over zijn opvattingen en ervaringen meegedeeld heeft, stelt hij de vraag bij welke gelegenheid deze liederen gezongen zijn, en vindt daarin aanleiding om de Westfriese volksgebruiken na te gaan: bij bruiloften, vrijen en trouwen, geboorte en begraven, Pinksteren en kermis. Hij betreurt het dat hij niet meer geven kan dan de laatste resten van een eens bloeiend liederenleven. Maar op deze, in 1940 geschreven Inleiding volgt een meer optimistisch naschrift van 1942: latere ervaringen, o.a. te Wijdenes, hebben hem geleerd ‘dat er nog meer leeft dan hij vermoedde.’

De verzameling bevat 100 liederen; achtergehouden werden nog 80, die deels te fragmentarisch, deels zonder melodie opgetekend bleken. De rangschikking berust op de inhoud: de groep ‘van godsdienstige en stichtelijke aard’ is maar klein, die ‘van liefde en vrijage’, ‘van dans en spel’ begrijpelijkerwijze veel talrijker. Het naslaan wordt vergemakkelijkt door een alfabetisch register, terwijl een uitvoerige bibliografie (blz. 238-248) veel nuttige gegevens bevat. Ieder die van het volkslied studie wenst te maken, vindt in dit zorgvuldig en degelijk bewerkte boek een uitstekende handleiding.

C.d.V.