De Nieuwe Taalgids. Jaargang 33

[p. 377]

Boekbeoordelingen.

Uit het Archief der Pellicanisten, vier zestiende-eeuwse esbatementen, bewerkt door Dr. N. van der Laan. (Leidsche drukken en herdrukken, uitgegeven vanwege de Mij. der Nederl. Letterkunde te Leiden, Kleine Reeks I, 1938, E.J. Brill).

Toen J. van Vloten in de Levensbode van 1872 de aandacht vestigde op de omvangrijke verzameling van 16^de eeuwse toneelstukken uit het archief van ‘Trou moet blijcken’, schreef hij: ‘Het wenschelijkst ware 't zeker, er eene beredeneerde uitgave van te bewerkstelligen, waarin men de belangrijkste geheel kon opnemen, de andere bij uittreksel bespreken’. Deze laatste wens is vervuld toen prof. de Vooys in Tschr. 45 (blz. 265-282), 47 (blz. 161-201) en 49 (blz. 1-25) een inhoudsoverzicht gaf van alle stukken en hierbij ook wees op gegevens omtrent de herkomst. Het uitgeven van ‘de belangrijkste’ ging minder systematisch: van de 95 nog in het archief aanwezige sinnespelen, kluchten en tafelspelen zagen tenslotte tien kluchten en drie sinnespelen het licht, te weten: Een fraaij esbatement van de Appelboom (ed. P.J. Meertens, 1923); Een esb. vande Schuijfman, Het esb. van Hanneken Leckertant en Het bat. van den Katmaecker (ed. F.A. Stoett, 1932); Een spel van sinnen van de hel vant Brouwersgilde en Een ander spel van de groote hel (ed. B.H. Erné, 1934); Een esb. van Tielebuys, Een esb. van den blinden diet tgelt begroef en Een esb. van den Luystervinck (ed. M. de Jong, 1934); Een esb. van de Dove Bitster (ed. Joh. C. Daan, 1938).

Aan deze reeks tekstuitgaven heeft N. van der Laan nu een viertal kluchten toegevoegd: Een bat. vanden Preecker, Een esb. van Goossen Taeijaert, Een cluijt van Lijsgen en van Jan Lichthart en Een cluijt van Lijs en van Jan Sul: Quae Belij. De laatste klucht was al door van Vloten afgedrukt in de Levensbode van 1873 onder de titel: ‘Een voorlooper van Jan Salie’ (waarbij de uitgever dacht aan W.D. Hoofts ‘Jan Salie’).

Het is misschien jammer dat Dr. van der Laan zijn keuze niet op enkele Sinnespelen liet vallen, al was 't alleen maar opdat van den Noord-Nederlander Lauris Jansz. enige Spelen uitgegeven zouden zijn als interessant pendant van het werk van Cornelis Everaert. De nu uitgegeven kluchten zijn vlot en levendig ge-

[p. 378]

schreven, speciaal de eerste twee, maar dit genre is langzamerhand al aardig bekend geworden, wat bij de Sinnespelen minder het geval is.

De bewerker leverde een nauwgezet verzorgde tekstuitgave; met emendaties is hij terecht karig, en als hij er toe overgaat, kan er weinig bezwaar tegen gemaakt worden. In een Inleiding zijn taalkundige gegevens verzameld, die de Noord-Nederlandse afkomst der Spelen aannemelijk maken. De plaatsnamen Hillegom, Leiden, Schoten, Velzen, Valkenburg zijn trouwens ook al aanwijzigingen in die richting. Overigens kan het nut der taalkundige sprokkelingen uit de Inleiding betwijfeld worden: uit de vrij toevallige verzameling van taal-, rijm- en spellingeigenaardigheden kunnen niet veel conclusies getrokken worden.

De annotatie is degelijk en met grote kennis van zaken bewerkt, maar in 't algemeen werd me niet geheel duidelijk voor welke lezers de ‘Kleine Reeks’ eigenlijk bedoeld is. De aantekeningen wekken vaak de indruk dat deze uitgave niet in de eerste plaats voor vakgenoten bestemd is, maar voor een breder kring: woorden als trouwen, nabiecht, pul, bailliou, pramen, slecht worden verklaard. Daarentegen mist men een annotatie bij zinswendingen of woorden die voor sommige lezers ook, of eerder, moeilijkheden kunnen opleveren, bijv.: ghy sout, Pr 8, je behoorde; een, Pr 17, iemand; dat, Pr 27, dat 't; alte, Pr 57, zeer; te bedt, Pr. 69, zo veel te meer; Epistel en Evangelij, Pr 112, 113; borghers oft inwoonders, L 134; motijven, L 55, verlangens, wensen. Ook had ik graag wat meer zinsverklaring gehad, niet alleen woordvertaling. Ik denk bijv. aan zinnen als Pr 268 en T 297. Tevens had dan de weg kunnen worden gewezen bij moeilijkheden die de lezer soms heeft door de wat verwarde compositie van het spel. Zo zal de vraag uit Pr 23 ‘En wasser anders niemant dan ghij?’ in verband gebracht moeten worden met de ontvangen offerpenningen uit zin 79; na Pr 56 verloopt een jaar (zie zin 32 en 76); en waar valt de ontknoping in het stuk van Pr 336-345? Ook op dergelijke vragen moet de annotatie ingaan, al kan niet altijd een bevredigende oplossing worden gegeven. Men kan zich bijv. ook afvragen of in de Preecker na een jaar dezelfde Dominikaan komt, of dat een ordebroeder van hem rondreist. Professor de Vooys (Tschr. 45, blz. 267) nam aan dat dezelfde geestelijke weer in Hillegom verschijnt; dit kan men echter betwijfelen als men let op regel 106, 119, 155.

Bij de verklaringen nog een enkele aantekening: versieren,

[p. 379]

Pr 7, T 364, beter: fantaseren, verzinnen; croon, Pr 51. De waard en de waardin zeggen achtereenvolgens dat ze het varken niet voor ‘twee cronen’ of ‘vier schilden’ willen missen. In de muntordonnantie van Karel V van 29. X. 1540 wordt een Couronne d'or au soleil gerekend op 72 groten, d.i. dus 36 stuivers. Voor deze, uiteraard moeilijk vast te stellen, waarde zie men G. Pusch, Staatliche Münz- und Geldpolitik in den Niederländen unter den Burgundischen und Habsburgischen Herrschern, besonders unter Karl V (Diss. München, 1932). Voor ‘het schild’ zie men Pierson in ‘Ned. Archievenblad’, deel 18, p. 139 vgl. De vrouw taxeert het biggetje hier vermoedelijk op 168 stuivers!

Regel 216 (‘Vercken op, vercken neer, vercken after, vercken voren’) is mij ook niet geheel duidelijk, maar een ‘geradbraakt Latijns citaat’ kan ik er niet in zien.

Voor Pr 262 zie men Harrebomée I, 7: ‘De aars gaat hem van benauwdheid open en toe’, en voor Pr 306 misschien Harrebomée I, 8: ‘Iemand in den aars kruipen’.

luijsig, Pr 309, smerig, of: ellendig.

Zou bij het ‘in zee werpen’ van Pr 313 misschien een verre reminiscentie aan Lucas 8 : 32, 33 te vinden zijn?

Een welkome aanwinst is tenslotte de woordenlijst. Als we ons aan de eis van Stoett houden dat in een glossarium die woorden moeten opgenomen worden die om vorm of betekenis van het hedendaags gebruik afwijken (N.T., 29, blz. 177), dan is Dr. van der Laan te karig geweest. Ik noem bijv.: enen toegaen, Pr 196; na(e), Pr 209 e.a.; hem vercloecken, Pr 212; hem roeren met, Pr 244; enen iet danck weten, Pr 373; ontschuldigen, Pr 395; trouwheijt, Pr 397; enen iet loven T 47 e.a.; enen over den hals lopen, T 55; got vorder u, T 278 e.a.; een muijs is in de melck verdroncken, T 171; iet wachten, T 174; tpaert int ooge raecken, T 346; droncken drincken, L 12 e.a.; sorgen, L 33 e.a.; verseren, L 458; gaen strijcken, passim; midts desen, Q.B. 285; jidoon, Q.B. 424.

Bovenstaande opmerkingen vragen dus in sommige gevallen een ‘nog meer’; dat ik intussen dankbaar ben voor wat de bewerker ons gaf, wil ik nadrukkelijk verzekeren.

L.M. van Dis.