De Nieuwe Taalgids. Jaargang 33

Kroniek en kritiek.

De seksuele-n blijft onaanvaardhaar, èn van wetenschappelijk èn van paedagogisch standpunt.

Nu de naamvals-n bij namen van mannelijke personen en dieren sinds vijf jaren deel uitmaakt van het moedertaalonderwijs, mag wel eens met klem herhaald worden, dat dit onderdeel van de spelling-1934 nooit de instemming heeft kunnen verwerven van de overgrote meerderheid der deskundigen, zowel op wetenschappelijk als op paedagogisch gebied. Het is bekend dat in de kommissie die met Minister Marchant overleg pleegde, de hoogleraren Verwey, De Vooys en Verdenius, zowel als Dr. Van Haeringen principieel vasthielden, aan de algehele afschaffing van de naamvals-n, wat dan ook in het compromis vastgelegd werd. Eerst na het uiteengaan van deze kommissie heeft de Minister de bewuste uitzondering onder de regels opgenomen, in de hoop daarmede Prof. Van Ginneken voor zijn plan te winnen en de kans van aanneming in de Ministerraad te vergroten. Op het standpunt van bovengenoemde kommissieleden stonden ook wijlen Prof. J.H. Kern en Prof. F.A. Stoett en de tegenwoordige Leidse hoogleraren Kloeke, Van Eyck en Van Wijk.

Hoewel het overbodig schijnt, willen wij nogmaals aanstippen dat de invoering van de seksuele n louter als concessie aan het behoud te verklaren is, en dat elke poging tot innerlijke rechtvaardiging mislukken moet. Het is een compromis op een terrein waar geen compromis aanvaardbaar is. Namen van mannelijke personen zijn niet méér ‘mannelijk’ dan andere, van ouds mannelijke woorden. De dialekten die drie nominale klassen

[p. 373]

bewaard hebben, leveren daarvan het bewijs, gelijk Gerlach Royen duidelijk aangetoond heeft. Het dooreenhaspelen van genus en sekse leidt tot allerlei verwarring. Moeten woorden als mens, persoon, engel, kleuter, volwassene, getuige, enz. al of niet door een naamvals-n begeleid worden? Moet dat afhankelijk zijn van de sekse? Moet men schrijven ‘van den vrouwelijken professor’ of moet dat de zijn? Zogenaamde ‘gemeenslachtigheid’ bestaat namelijk niet waar de nominale klasse-onderscheiding in het taalgevoel leeft.

De mening dat afschaffing van alle naamvals-n's het onderwijs in de grammatica, het aanleren van andere talen zou belemmeren behoeven wij niet opnieuw te weerleggen. Die n kan immers eerst korrekt aangebracht worden nadàt men zich met de grammaticale onderscheidingen vertrouwd gemaakt heeft. Waar deze nodig geacht worden, zijn ze ook zonder de naamvals-n aan te brengen, gelijk trouwens in alle landen geschiedt, waar de moedertaal dergelijke buigingsvormen niet kent.

Met deze aanloop hebben wij een andere bedoeling dan onze lezers te overtuigen van iets waarvan de meeste sinds lang overtuigd zijn. Wij willen de noodzakelijkheid betogen dat deze overtuiging in een daad omgezet dient te worden. Herhaaldelijk merken wij op, dat docenten die ons standpunt delen, desniettegenstaande de seksuele-n in hun geschriften toepassen. Dat kan voortkomen uit gemakzucht, omdat een afwijkende gewoonte binnen en buiten de school gescherpte aandacht eist; het kan ook een gevolg zijn van het besef dat vóór alles eenheid nodig is, en dat juist de voorstanders van vernieuwing daarin het voorbeeld moeten geven. Het laatste is aannemelijk op het gebied van de spelling in engere zin, maar gaat niet op, waar het een principieel geschil betreft. Daarin moet men voet bij stuk houden. Op het bezwaar dat de taaleenheid, en daarmee de spellingvrede, gevaar zou lopen, komen wij weldra terug.

Er komt nog iets bij. Er zijn maar al te veel mensen die menen dat de geschreven n er ook staat om uitgesproken te worden. Hoe sterk daarbij de suggestie van het schrift werkt, valt zelfs bij overtuigde vereenvoudigers waar te nemen. Het taalbedervende uitspreken van alle naamvals-n's, dat bij radio-sprekers - of liever ‘lezers’! - zo hinderlijk kan zijn, wordt in verzwakte mate voortgezet, als de seksuele-n een officieel stempel behoudt.

De vraag is nu: bestaat de mogelijkheid dat wij nu, of in afzienbare tijd, van deze onnatuurlijke ‘regel’ verlost worden.

[p. 374]

Op de jongste jaarvergadering van de ‘Vereniging tot vereenvoudiging van onze spelling’, waarin - gelijk men weet - alle grote Nederlandse onderwijsorganisaties vertegenwoordigd zijn, is deze vraag ernstig onder het oog gezien. De Vereniging heeft nooit berust in de inperking van Kollewijn's negende regel. Het is dus begrijpelijk dat in de motie die op deze vergadering aangenomen werd, in eerste instantie bij de Regering aangedrongen werd om de algehele afschaffing van de naamvals-n te bevorderen. Als de Minister van Onderwijs dat aan zou durven, des te beter. Maar de machten van het behoud zijn sterk, vooral in bureaukratische kringen, en als er inderdaad een afdoende regeling ontworpen zou worden, moeten de ambtenaren tot meegaan overgehaald of genoodzaakt worden. Bovendien zijn er enige generaties van scholieren de wereld ingegaan, die de seksuele-n min of meer korrekt hebben leren toepassen, en als korrekt leren beschouwen. Op plotseling verdwijnen van alle n's behoeft in geen geval gerekend te worden, maar nu het gezag van deze schrijfwijze zozeer verzwakt is, mag men veilig aannemen dat de ontwikkeling gaat in de richting van de afschaffing. Het zal dus een geleidelijk proces zijn, dat enige tientallen jaren kan duren. Nu lijkt ons het juiste beleid van overheidswege, dit onvermijdelijke proces liever in de hand te werken dan kunstmatig te belemmeren, m.a.w. bij het onderwijs en bij examens de toepassing van de seksuele-n facultatief te stellen, mits alle slordigheid vermeden wordt. Wij verwachten hierbij de vraag: is dat wel te rijmen met de beoogde eenheid en orde? Is dat niet aansturen op anarchie? Als antwoord zou ik willen verwijzen naar een volkomen parallel verschijnsel in het verleden.

In mijn schooljaren werd streng de hand gehouden aan de buigingsvormen van de possessieven en van het lidwoord een: waar bij een vrouwelijk woord een of mijn stond voor eene of mijne werd een fout berekend; zelfs mijn' als mannelijke accusatief (= mijnen) was vereist. Men weet dat Prof. M. de Vries zulke schrijftaalvormen konsekwent handhaafde, in zijn Woordenboek toepaste en bij zijn leerlingen bevorderde, zodat men ze b.v. bij Prof. J.W. Muller nog korrekt aantreft. Men weet ook hoe terzelfdertijd de onverbogen vormen, reeds door Bilderdijk bepleit, in gebruik waren en steeds meer veld wonnen. Vreedzaam stonden ze naast de oude, ook in tijdschriften en boeken, zonder dat iemand er aanstoot aan nam, of van ‘verbroken taaleenheid’, van ‘anarchie’ sprak. Zou het aantal afwijkende

[p. 375]

vormen per bladzijde groter zijn, als men voortaan, na herstel van de spellingeenheid, lidwoorden en adjektieven met en zonder de seksuele-n bij verschillende schrijvers aantrof? Evengoed als nu de oude verbuiging van de possessieven en van een tot de uitzonderingen gaan behoren, zo zal hetzelfde lot geleidelijk de seksuele n's treffen.

Ten slotte nog een paedagogische overweging. Prof. D.C. Hesseling heeft eens, naar aanleiding van de nieuwe spelling, treffend opgemerkt dat een onderwijzer alleen datgene met volle overtuiging, en dus met vrucht, kan onderwijzen, waarvan hij zelf ten volle overtuigd is. Als hij nu genoodzaakt wordt, het ontbreken van elke voorgeschreven naamvals-n als een ernstige ‘taalfout’ te brandmerken, zal hij dat ook moeten volhouden, als de leerlingen opmerken, dat zo vele taalgeleerden, vooraanstaande dichters en schrijvers zulke ‘taalfouten’ begaan? Of als ze zien dat hij zelf zich in eigen gebruik die vrijheid veroorlooft? Is het dan niet beter, ronduit te erkennen dat zowel de ene vorm - op grond van de traditie - als het andere - op grond van het levende taalgebruik - gerechtvaardigd en dus geoorloofd is? Stelt men de eis van konsekwentie, dan behoeft het aan de orde geen afbreuk te doen; de eenheid zal door die nauwelijks opgemerkte verscheidenheid evenmin verstoord worden.

Internationale regeling van de grondslagen voor interpunctie.

In de aanhef van mijn artikel Opmerkingen over theorie en praktijk van interpunctie (in de Nieuwe Taalgids XXXI, blz. 251 vlg.) wees ik op de bemoeiingen van Prof. Hjalmar Lindroth om dit belangrijke vraagstuk internationaal ter sprake te brengen. Op het Kopenhaagse linguistenkongres van 1937 werd een comité benoemd om de zaak in studie te nemen en tegen het Brusselse kongres van 1939 voor te bereiden. Gelijk men weet, is dit laatste kongres door de oorlogstoestand mislukt. Intussen waren de leden vooraf in het bezit gesteld van gegevens die op zich zelf waardevol zijn, nl. een bundel Dokumente zur Interpunktion Europäischer Sprachen (Göteborg - 1939). Met de hulp van medewerkers uit verschillende landen werden veertien talen onderzocht. De opzet is praktisch. Voor elke taal is een bepaalde prozatekst op een uitslaand blad driemaal afgedrukt: 1e met de ‘geregelte Interpunktion’, d.w.z. volgens schoolse, traditionele regels, 2e met ‘Pauseninterpunktion’, d.w.z. rit-

[p. 376]

misch, volgens pauzen tussen ‘lebendige Glieder’, ‘je nach der Struktur der betreffenden Sprache’, 3e met de interpunctie van het origineel.

In een Inleiding (blz. IX-XLII) wordt eerst beknopt het doel uiteengezet, waarbij duidelijk blijkt dat de onderzoekers aansturen op een Pausen-interpunktion, en de voordelen daarvan bepleiten. Daarna wordt beknopt en duidelijk, op grond van de volgende teksten, vergelijkend aangetoond, welk beginsel tot nu toe in de verschillende talen overheerst, en welke veranderingen nodig zouden zijn voor een hervorming op ritmischsyntactische grondslag.

C.d.V.