Taal en Tongval. Jaargang 52

[p. 70]

Georges De Schutter
Verkorting in de dialecten van het noordwesten van de provincie Antwerpen.
Over de interactie tussen fonologie en morfologie.

Abstract

Shortening of underlying long vowels in certain specific phonological surroundings is a common phenomenon in most southern dialects of Dutch; it is commonly linked to characteristics of the syllable. It is shown in this article, that at least in the dialects of the northwestern part of the Belgian province of Antwerp, shortening in morphologically ‘regular’ derivations is conditioned by the weight of the whole complex following the vowel, not just the coda of the syllable in which it occurs. Within this complex it is the character of consonants, both belonging to the stem and to the affix, that counts (in general [-continuous] leading to greater weight than [+ continuous], and [+ high] (or [- dental]) being stronger than [-high] (or [+ dental])).

This fairly simple phonological regularity is, in many cases however, thwarted by phenomena which seem to take account of the factor of ‘morphological transparency/opacity’. Three different examples of this factor, playing a distinguished role in the dialects under consideration, are given:

- the lack of shortening in strong preterital stems (on account of the poor transparency of such stems -which occur relatively rarely-);

- the lack of shortening in specific pragmatically marked derivations, in which the stem acquires an affectionate connotation within the derivation, along with an ‘unusual’ form (‘affectionate diminutive forms’);

- most important: the lack of shortening in complex phonological combinations (in which there is a clash of at least three consonants); in such complex forms the morphological make-up of the combination lacks transparency (the second consonant having the natural faculty of combining either with the first or with the third, or with both of them, to make up a ‘sensible’ unit; e.g. [rst] may derive from /rs+t/ (finite verb form), /r+st/ (superlative of adjective), or /rst/ (stem coda in words of different categories); in such cases the system appears to prefer avoidance of the shortening rule, which would complicate the decoding processus considerably

[p. 71]

1. Inleiding

Functionalistisch geïnspireerde verklaringen zijn in de fonologie zo mogelijk nog minder populair dan in de studie van andere taalcomponenten. Onlogisch is dat niet: zowel de eenheden, de fonemen, als de regeltypen waarmee gewerkt wordt, vormen een beperkt en logisch streng geordend systeem. Principes als dat van de regelordening, maar ook dat van de ‘kettingvorming’ van verschijnselen (‘push’- en ‘drag-chains’), enz. lijken nauwelijks ruimte te laten voor abstracte overwegingen i.v.m. de functionaliteit van de getroffen eenheden (de woorden of de morfemen).

Helemaal correct is het bovenstaande natuurlijk niet. Pogingen tot verklaring die uitgaan van b.v. optimale duidelijkheid, hebben altijd al een belangrijke rol gespeeld in de historische fonologie, en zo indirect ook in de fonologische studie in het algemeen. Er is met name de notie van de ‘optimale afstand’ tussen de fonemen, die juist als oorzaak van kettingvorming een prominente plaats in het onderzoek heeft. Maar alles bijeen is de aandacht van fonologen toch heel sterk op mechanistische, systematische aspecten van de taalevolutie gefocust gebleven.

In dit artikel wil ik vooral een suggestie in Keymeulen & Taeldeman (1985) volgen: de titel van dat artikel luidt ‘Tussen fonologie en morfologie. De vokaalverkorting in een Brabants dialekt’, en daarmee wordt het mogelijke verband tussen twee verschillende componenten van het taalonderzoek gethematiseerd. Zo'n verband kan niet anders zijn dan het gevolg van een aanpassing van fenomenen in het ene gebied, aan eisen die door het andere gesteld worden. Op die manier zitten wij volop in de problematiek van het functionalistische paradigma. Als onderwerp neem ik hetzelfde complex van fenomenen dat door de auteurs behandeld wordt: de verkorting van onderliggend lange vocalen in een Brabants dialect, dat namelijk van het noordwesten van de provincie Antwerpen. Ik wil echter, gegeven mijn doelstelling, heel principieel van de door hen gevolgde presentatie afwijken; en wel in de volgende zin: gesteld dat alleen fonologische kenmerken het al dan niet optreden van verkorting in de stamvocaal conditioneren, dan moeten de factoren daarvan terug te vinden zijn in de bouw zelf van de getroffen woorden (en dus ook van hun componenten). In deze tekst zal dan ook consequent als basis genomen worden: de fonologische interactie tussen stam en suffix.

Het te beschrijven dialect zelf verschilt in veel, soms ook vrij fundamentele opzichten van wat tot nogtoe i.v.m. Brabantse dialecten beschreven is: de dialecten van het noordwesten van Antwerpen (bedoeld zijn die van Zandvliet, Berendrecht, Lillo, Stabroek, Putte, Kalmthout, Kapellen, Hoogboom,

[p. 72]

Hoevenen, Oorderen, Wilmarsdonk, Oosterweel - dat letterlijk op een boogscheut van de stad Antwerpen lag, maar nu, net als Wilmarsdonk, Oorderen en grote delen van een aantal andere genoemde dorpen in de complexen van de Antwerpse haven op is gegaan - en Ekeren¹ nemen in nogal wat opzichten ook onder de dialecten van dezelfde provincie een wat aparte plaats in. Of dat diepe historische wortels heeft, is zonder uitvoerig onderzoek niet uit te maken.

De dialecten in kwestie zijn Brabants, maar verschillen, zoals gezegd, in veel opzichten van die van b.v. de heel nabij gelegen stad Antwerpen. Belangrijk voor het hier te presenteren onderzoek is, dat diftongen in principe niet aan het spel van de algemeen-Brabantse tendens tot vocaalverkorting deelnemen, maar dat anderzijds de representanten van Owg. î, ai, en van û, oi als monoftongen verschijnen, en dus wel aan de verkorting meedoen (net als de diftongen die daar in veel Brabantse dialecten aan beantwoorden).²

Achtereenvolgens komen in dit artikel aan bod: het relevante deel van het fonologische systeem (in wat voor stammen komen lange vocalen voor?): § 2 - welke lange vocalen zijn er in het dialect?: § 3 - in welke morfologische complexen treedt verkorting op en wat is het resultaat van dat proces?: § 4 - wat is de rol van diverse suffixen in het verkortingsproces?: § 5 - wat is de rol van sjwa in stam of uitgang op het verkortingsproces?: § 6. Ten slotte wordt in een synopsis het complexe beeld samengevat, met een poging tot ‘verklaring’ van het fenomeen: § 7.

1 In dit artikel wil ik het fenomeen van de morfologisch bepaalde vocaalverkorting aan een onderzoek onderwerpen, en vanuit de distributie in de woordenschat van één enkel (mijn eigen) dialect, dat van Hoogboom (K221a) een structurele beschrijving van het fenomeen proberen te geven.

2 Cf. het kaartje bij Keymeulen & Taeldeman (1985: 150), dat de verspreiding van verkorting bij de diftong /uə/ geeft: het noordwesten van de provincie Antwerpen wijkt hier overduidelijk van de Antwerpse agglomeratie af.

2. De omgevingen waarin lange vocalen voorkomen

Lange vocalen komen in het beschreven dialect voor in stammen die eindigen op (onderliggend):

-	enkele occlusief: t/d, p, k, cf: [we:t- drɔ:t - ru:p - ri:k] (weet, draad, roep, riek)
-	enkele fricatief: z, v, ɣ, cf.: [vri:s - bra:f - vry:x] (vries, braaf, vroeg adj.).
-	sonoranten met het kenmerk [- continu]: m, n, l, cf: [dœ.m - lø:n - kəbɔ:l] (duim, leun, kabaal).
-	de sonorant met het kenmerk [+ continu]: r, cf. [vo:r - bəlja:r] (voor, biljart).

[p. 73]

-	glijklanken: j, w, cf. [za:j - wa:j1,2,3 - kla:w] (zaai, wei1, waai2, wij3, klauw]^3.
-	de woordgrens, cf. [mu: - vɔ: - do: - kaŋɣəru:] (moe, va, do, kangoeroe); dit type woorden is extreem slecht bezet: de meeste vocalen zijn aan het woordeinde gediftongeerd; dat geldt ook voor goed geïntegreerde leenwoorden zoals [vla^u, ɔtɔ^u] (v(e)lo, auto), cf. verder ook b.v. [a:rəmuj - bɛ^i - sna^i - bəra^u] (armoe, bij=insect, snee, buro).
-	r gevolgd door dentale obstruent: rt, rd, rs, rz, cf. [kɔ:rt - bɔ:rt - dwɛ:rs - vɛ:rs] (kaart, baard, dwars = tegendraads, vaars).
-	r gevolgd door een andere obstruent: rp, rk, rv, rɣ, cf. [ã:twa:rəp - wa:rək - da:rəf - ma:rəx | (Antwerp = naam van een voetbalploeg, werk, durf, merg); de voorbeelden illustreren dat de twee consonanten aan de oppervlakte gescheiden worden door sjwa (svarabhaktivocaal).
-	r gevolgd door een andere sonorant: rl, rm, cf. [kɛ:rəl - a:rəm1,2] (kerel, arm subst.1, adj.2); ook hier treedt sjwa op.
-	nasaal gevolgd door homorganische obstruent: nt/nd, ns/nz, mp, nk, cf. [wã:(n)t - ã:(n)t - mẽ:(n)s - pɛ̃:(n)s - dã:mp - lã:ŋk] (want (handschoen), hand, mens, peins, damp, lang).
-	een willekeurige consonant + sjwa (eventueel aan de oppervlakte nog gevolgd door /n/, cf. verder), cf. b.v. [wɔ:pə - lɔ:kə - we:zə - lø:ɤə - mø:lə - vɔ:rə] (wapen, laken, wezen, leugen, molen, varen = plant).

Enkele opmerkingen passen hierbij:

1.

De sjwa wordt niet als een onafhankelijk foneem gezien, maar geldt hetzij als svarabhaktivocaal, hetzij als morfeemgrensteken (cf. De Schutter, 1975)^4.

2.

Bij een vrij groot aantal combinaties (vooral die met een meerledig consonantencluster in auslaut) is het aantal mogelijke lange vocalen uiterst beperkt. In een fonologische beschrijving zal men er over het algemeen de voorkeur aan geven op die plaatsen een korte vocaal te poneren, die in een beperkt aantal omgevingen naar de oppervlakte toe verlengd wordt. Waarom ik hier de voorkeur geef aan een dichter bij de oppervlakte aansluitende beschrij-ving, zal verderop duidelijk worden: de zo ‘verlengde’ vocalen gedragen zich t.a.v. het fenomeen van de morfologisch bepaalde verkorting namelijk fundamenteel hetzelfde als vanouds lange, of door andere (diepere of diachronisch vroegere?) regels verlengde vocalen.

3 De vocalen in wei en klauw zijn fonetisch duidelijk onderscheiden van die in b.v. rij en kou (resp. [raⁱ] en [ka^u]); die laatste woorden bevatten een tweeklank, cf. verder.

4 Sommige delen van dit voorstel zijn door andere fonologen later opnieuw ‘ontdekt’, en maken intussen deel uit van de ‘canon’ van de Nederlandse fonologie; andere zijn niet weerlegd. Ik blijf dus in essentie (niet noodzakelijk steeds wat de voorstelling betreft) bij de voorstellen die in dat artikel gedaan worden.

[p. 74]

3. De lange vocalen in het Noordwest-Antwerps

Het zal opgevallen zijn, dat in de bovenstaande selectie van grondwoorden met ‘lange vocaal’ buiten de auslaut geen enkele diftong optreedt. Dat wil niet zeggen dat het Hoogboomse (en meer in het algemeen dus het Noordwest-Antwerpse) systeem geen diftongen kent. Die zijn er wel, zowel centrerende als dalende trouwens. Dat ze niet gerepresenteerd zijn, heeft te maken met het al genoemde feit dat in het hier beschreven dialect geen enkele diftong op welke manier ook aan het spel van de verkorting deelneemt. Toch geef ik op het einde van deze afdeling een overzicht van de diftongen die voorkomen. Wat de lange vocalen betreft, dat zijn de volgende (met een overzicht van de voornaamste Oudwestgermaanse fonemen waar ze op teruggaan:

/i:/	(Owg. eo, ê^2): [wi:l - bri:f] (wiel, brief)
/e:/	(Owg. i/e in open syllabe): [we:t] (weet)
/ɛ:/	(Owg. i/e in open syllabe, a in open syllabe en â voor umlautsfactor, î, ai voor umlautsfactor, agi/egi): [lɛ:f - ɤɛ:f - blɛ:f - ɤɛ:t - mɛ:t] (leef, gaaf, blijf, geit, meid)
/a:/	(Owg. i/e voor /r/, a voor /n+C/, â voor /w/ en /j/^5, a in de diftong /ai/ op morfeemeinde, en verder vooral in leenwoorden): [ba:rək - a:rəm - tã:(n)t1,2 - ka:w - ma:j1,2 - bra:f - pəta:t] (berk, arm, tand1, tante2, kauw, maai1, mei2, braaf, patat = aardappel)
/y:/	(Owg. û en iu voor /r/, en ô in umlautpositie): [my:r - vy:r - zy:k - by:k] (muur, vuur, zoek, beuk)
/ø:/	(Owg. u/o in open syllabe in umlautpositie, en verder soms voor /r/, en i/e in open syllabe, na ronding): [dø:r1-2 - mø:lə - spø:l] (deur1, door2=vrz., molen, speel)
/œ:/	Owg. û, Romaanse leenwoorden met Mnl. oi, ook veel in leenwoorden op /r/ uit het Frans): [œ:s - frœ:t - traktœ:r] (huis, fruit, tractor)
/u:/	(Owg. ô): [mu:s - vlu:k] (moes, vloek) Opmerking: heel veel woorden met Owg. ô hebben spontaan verkorting ondergaan (b.v. moet, groep, doek, broek, moei, moeite^6); de vocaal is dan

5 Voor /j/ (b.v. in zaai) kwam /a:/ in de taal van traditionele oudere mensen (vooral boeren) in mijn jeugd nog voor; ikzelf heb nooit wat anders gerealiseerd dan /ɔ:/, de ‘modernere’ vorm. Uit piëteit voor de vorige generatie neem ik hier het ‘oude’ stadium als basis.

6 De verkorting heeft ook automatisch plaats als /d/ tussen /V:/ enerzijds en sjwa of suffix anderzijds tot /j/ wordt: [u:t - ujə - ujkə] (hoed, hoeden, hoedje). Op dit bijzonder interessante fenomeen ga ik in dit artikel niet in. De vorm [ujkə] wordt verder dus behandeld als was hij door eenvoudige suffigering afgeleid van [uj]. Opgemerkt mag trouwens worden dat bij een aantal zulke woorden ook een diminutief bij de /d/-vorm mogelijk is; in dat geval wordt <tʃə> als suffixvariant gebruikt, en treedt de fonologische regel ‘verkorting’ in werking; we krijgen dus b.v. [utʃə] (hoedje).

[p. 75]

	fonologisch volledig samengevallen met die uit korte u/o in een aantal omgevingen (b.v. in pop, op, slok), en blijft dus principieel buiten het verhaal van dit artikel; dat geldt vooral van de woorden op /j/, en die op /k/.
/o:/	(Owg. u/o in open syllabe zonder umlautsfactor): [ko:rə - lo:t] (koren, loot)
/ɔ:/	(Owg. a in open syllabe en â, allebei zonder umlautsfactor): [wɔ:tər- sxɔ:p] (water, schaap)

Zoals aangekondigd, voeg ik hier nog een overzichtje toe van de diftongen, hoewel die, vanwege niet-verkortbaarheid, verder geen rol meer spelen in het verhaal:

a. Stijgende diftongen:
/iə/	(Owg. ai niet voor umlautfactor, leenwoorden uit het Latijn): [wiək - fiəst] (week adj., feest)
/uə/	(Owg. au): [buəm - uəst] (boom, oogst)
b. Dalende diftongen:
/ɛ^i/	(Owg. i/e, ai, agi/egi, allemaal in absolute auslaut): [mɛ^i - zɛ^i1-2] (mee, zee1, zei2)
/ɔ^u/	(Owg. u/o, ô of au, verder leenwoorden, allemaal in auslaut): [zɔ^u - tɔ^u - ɔtɔ^u] (zo, toe, auto).
/a^i/	(Owg. î, in auslaut in substantief- en werkwoordstammen)^7: [ra^i] (rij(d))
/a^u/	(Owg. û/iu in auslaut, al/ol in auslaut en voor dentaal, verder leenwoorden): [ba^u - ka^u - za^ut - sa^us] (bouw, kou(de), zout, saus).

Het klinkersysteem van het beschouwde Noordwest-Antwerpse dialect ziet er dus als volgt uit (met links de monoftongische vocaaldriehoek, en rechts een systematisering van de diftongen op basis van hun eerste element:

7 In alle andere woordsoorten is het eindproduct van de evolutie bij /î/ in absolute auslaut vrijwel steeds hetzelfde als bij /ai/ + umlautsfactor, dus b.v.: [wa.j_1,2] = Ndl. zowel wij₁ als wei₂ (uit oorspronkelijk weide), [ba:j], bij=vrz.

[p. 76]

4. Omgevingen waarin het Noordwest-Antwerps verkorting heeft

4.1 Gelexicaliseerde (historische) verkortingsproducten

Alle Vlaamse en Brabantse dialecten die het fenomeen van de verkorting kennen (uitzondering vormen dus die uit het westen van de provincie Oost-Vlaanderen, cf. o.a. Pée-Taeldeman 1970, Taeldeman 1979: 84-85), hebben veel vaker volledig gelexicaliseerde vormen met verkorting dan b.v. de Nederlandse standaardtaal. Bekend zijn uit die laatste vormen als verdommen, dommekracht, licht, lucht, maar echt talrijk zijn die niet, en over de oorsprong, ook de geografische achtergrond ervan, weten wij niet zoveel.

Devos & Taeldeman (1974) geven een indrukwekkende lijst van voorbeelden waarin West-Vlaamse dialecten verkorting ondergaan hebben. Wat het Brabants betreft leveren Keymeulen & Taeldeman (1985) voor een zuidwestelijk Brabants dialect een even indrukwekkend overzicht; cf. verder voor het zuidoosten (o.a.) Pauwels (1958: 94-110), voor het noordoosten: De Bont (1962: passim). Voor het Noordwest-Antwerps zou een nog eens even imposante lijst van gevallen net zo goed - en met veel nut voor ons inzicht in de geografische spreiding van het fenomeen - samen te stellen zijn,⁸ maar mijn opzet in dit artikel is anders, en veel minder ambitieus. Ik wil wat de niet-productieve (niet-synchrone) dimensie betreft enkel aandacht vragen voor een paar omgevingen waarin consequent of ten minste heel frequent spontane, niet morfologisch geconditioneerde verkorting plaats heeft gehad.

Zulke omgevingen zijn die van eind-/st/, -/stɘr/, -/(r)ts/, -/tsəl/ en -/səl/, b.v. in [pœst - plœstər - ust - lɛstər - bist - plœts - kœrts - rɔtsəl - stɛsəl] (puist, plaaster, hoest, lijster, biest, plaats, koorts, raadsel, stijfsel)⁹; van belang is, dat oorspronkelijke diftongen ook hier nooit verkorting ondergaan, cf. [iəst - iəstər - uəst - ruəstər - luəts] (eerst, heester, oogst, rooster, loods).¹⁰

Andere ‘spontaan verkortende’ omgevingen, boven al vermeld, zijn die voor /j/ en /k/: de oorspronkelijk lange vocaal /u:/ is daar consequent verkort,

8 De meeste (maar absoluut niet alle) lexicale gevallen in het Stads-Antwerps opgesomd bij Smout (1905) hebben ook in het Noordwest-Antwerps verkorting; een systematische uitzondering vormen de woorden met diftong in de stam.

9 De twee laatstgenoemde woorden zijn diachronisch natuurlijk afleidingen met het nog beperkt productieve suffix <sel>; de nog als geleed gevoelde woorden met dat suffix hebben vrijwel nooit verkorting, cf. b.v. [brɔ:ksəl - we:fsəl - zɔ:xsəl - vɛ:lsəl] - braaksel, weefsel, zaagsel, vijlsel); de enige mij bekende uitzondering is [afxitsəl] (afgietsel).

10 Een uitzondering op de verkortingsregel is [lɛ:st] (lijst); dit is echter een jonge vorm (waarschijnlijk onder invloed van de standaardtaal), die het oudere [liəst] (met diftong en dus zonder verkorting) is komen vervangen.

[p. 77]

behalve in vloek, kloek (dat laatste heel weinig gebruikt), en bij de generatie die aan de mijne voorafging, snoek.¹¹

Een wat onverwachte omgeving is die van lange vocaal voor /r/, maar dan alleen in heel veel gebruikte woorden (soms wel ‘functiewoorden’ genoemd) zoals [mɔr - nœr -vœr](maar, naar, voor=vrz.).

Verkorting van wat ooit een diftong geweest moet zijn, komt heel sporadisch wel voor, b.v. in [vurt] (voort); wellicht gaat het daarbij om ontleningen aan het zuidelijker Brabants waar zulke verkortingen in veel gebieden gemeengoed zijn, cf. Keymeulen & Taeldeman 1985: kaart 1, p. 151.

11 De stammen die umlaut ondergaan hebben, nl. [zy:k - bəzy:k - by:k] (zoek, bezoek, beuk), hebben geen verkorting.

4.2 De productieve afleiding: welke suffixen zijn er?

Veel interessanter voor de structuralist zijn de gevallen waarbij een nog levende regel van toepassing is. Verkorting van stamvocalen kan optreden zodra de stam in het woord waarvan die de kern vormt, nog door een morfeem, eventueel een suffix, gevolgd wordt.

Devos & Taeldeman (1973) en Keymeulen & Taeldeman (1985) onderzoeken, behalve samenstellingen,¹² de volgende typen (gedeeltelijk mijn indeling):

12 Samenstellingen hebben ook in het hier beschreven dialect soms verkorting, cf. b.v. [bɔtram - vœrdø:r - karkɔt] (boterham, voordeur, karkot). Ik besteed verder geen aandacht aan die gevallen.

4.2.1

Suffixen die lexicaal bepaald zijn, zoals lijk, ig, baar, achtig. Toepasbaarheid van de afleiding is niet voorspelbaar, en dient dus in het lexicon gespecificeerd te worden. Er is bovendien vrij veel persoonlijke, wellicht soms ook sociale variatie; ten slotte is het meer dan waarschijnlijk zo, dat nogal wat van de afgeleide woorden eigenlijk hun oorsprong in de standaardtaal hebben. Wij stellen vast dat, afgezien van een verwaarloosbaar aantal volledig gelexicaliseerde woorden (b.v. [wɔraxtəx - smɛrəx - ɤirəx - stirəx] (waarachtig, smerig, gierig, stierig = tochtig, van koe), verkorting bij dit type van suffixen in het beschreven dialect niet voorkomt. Voorbeelden van zeker ‘dialectische’ woorden zonder verkorting zijn: [mø:ɤələk - wɔ:rlək - wɛ:sələk - mɔ:təx - vərdri:təx - bre:ɡbɔ:r - brœ:ɡbɔ:r - ɤɛ:laxtəx - brœ:naxtəx] (mogelijk, waarlijk, wijselijk, matig, verdrietig, breekbaar, bruikbaar, geelachtig, bruinachtig). In wat volgt wordt dit type van suffixen buiten beschouwinggelaten: toepasbaarheid van de afleiding door het lexicon heen is te weinig systematisch, en van veel abstracte woorden (dat zijn adjectieven van

[p. 78]

deze typen vrijwel allemaal) is nauwelijks te achterhalen of ze in het dialect ‘autochtoon’ zijn, dan wel aan de ‘literaire’ standaardtaal ontleend.

4.2.2

Suffixen die semantisch of syntactisch bepaald zijn, d.w.z. dat er een vaste semantische, vaak ook grammaticale (syntactische of morfologische) waarde mee te verbinden is. In principe kunnen ze bij elk woord dat de vereiste semantische en/of syntactische en/of (soms) fonologische kenmerken heeft, worden toegevoegd (wel komt nogal eens complementaire distributie van suffixvarianten voor, cf. verder).

Het is de gewoonte dat in het onderzoek van verkorting in afleidingen de semantisch-syntactische categorieën als basis genomen worden. Dat wil zeggen dat de verkorting onderzocht wordt in b.v. 2e- en 3e-p.-werkwoordvormen, of in het zwakke preteritum, of in het diminutief van substantieven, enz. Zoals in § 1 gezegd, zal ik die weg om principiële redenen niet bewandelen: alle afleidingen tezamen worden als één enkel corpus gezien, waarin het verkortingsproces primair als het resultaat van een fonologisch geconditioneerd proces geldt. Dat wil zeggen dat a priori verondersteld wordt, dat een suffix <tə> gevoegd bij een stam met vorm <x>, hetzelfde effect heeft, of het suffix nu een substantief afleidt (b.v. in ziekte) of een preteritale werkwoordvorm (b.v. in raakte), maar eventueel wel een consistent ander effect na een stam <y>. In het volgende overzicht (§ 5) zal blijken dat dat tot op heel grote hoogte klopt. In § 7.1 geef ik een volledig overzicht van de bevindingen op dit gebied.

Op formele gronden zijn bij de semantisch-syntactische suffixen te onderscheiden:

[i] Zuivere sjwa-suffixen (zonder onderliggend gegeven consonant); die komen zowat bij elke flecteerbare woordsoort met een of andere functie voor; cf. resp. bij een adjectief, een determinator, een telwoord, een substantief en een werkwoord: [vry:ɤə(n) - de:zə(n) - vɛ:və(n) - me:tə(n)_1-2] (vroege, deze, vijven, meten ww.₁, subst.₂). Telkens vertonen ze twee oppervlaktevormen: één met en één zonder /n/; de distributie van die twee wordt altijd bepaald door de fonologische omgeving: meestal is /n/ alleen mogelijk als hiaatvuller voor een vocaal. Alleen de genusuitgang bij adnominale woorden (adjectieven, kwantoren en determinatoren) heeft een iets ruimere distributie: daar komt in het beschreven dialect /n/ ook, als een soort verbindingsklank, voor woorden die met /t-p-b/ beginnen. Er is mij maar één enkel woord bekend, waarbij vocaalverkorting kan optreden ten gevolge van aanhechting van het suffix:

[p. 79]

naast het ‘onverbogen’ adjectief [vry:x] (vroeg), met uitsluitend lange vocaal,¹³ staan zowel [vryɤə] als [vry:ɤə] (vroege).

[ii] Suffixen die één enkele consonant met het kenmerk [+ continu] bevatten.

[ii.a] De adjectivische comparatiefuitgang /ər/, die bij de meeste ‘relatieve’ adjectieven toegevoegd kan worden (daarnaast is er de verder, in [v.a] te behandelen combinatorische variant /dər/). Zonder /d/ heeft dit suffix in de Brabantse (en de Vlaamse) dialecten ‘normaal’ geen verkorting tot gevolg, cf. verder § 5.1.¹⁴

Hetzelfde suffix (formeel althans) leidt nomina agentis van werkwoorden af, b.v. in [slɛ:pər_1,2 - slɔ:pər - ru:pər] (slijper₁, sleper₂, slaper, roeper). Het effect is, voorspelbaar, gelijk aan dat van het vorige suffix.

[ii.b] /s(ə)/ als appellatieve afleider op basis van lokale plaatsnamen (adjectief, de vorm met sjwa ook voor vrouwelijke persoonsnamen, cf. De Schutter 1983), soms ook als adjectiefafleider bij andere nominale stammen (b.v. [wɔ:ls], Waals). /s/ als meervoudssuffix komt in het beschreven dialect nauwelijks voor na lange syllabe; alleen bij woorden op /r/ kan het als autochtoon dialectisch beschouwd worden, en daar veroorzaakt het nooit verkorting, cf. [dɛrəktœ:rs - dɔkto:rs] (directeurs, dokters). Opgemerkt mag nog worden dat /s/ als genitiefsuffix in het Noordwest-Antwerps hoegenaamd niet voorkomt, ook niet bij persoonsnamen.¹⁵ Net als /ər/ heeft /s(ə)/ geen verkortend effect, cf. verder § 5.1.

[iii] Suffixen met als consonant uitsluitend /t/ of /d/.

Dit is veruit de belangrijkste categorie van suffixen die verkorting kunnen veroorzaken. Het aantal formeel verschillende suffixen is uiteraard niet echt groot, maar soms is er een erg gediversifieerd functioneel landschap:

[iii.a] /t/ als OTT-uitgang van de 2e persoon en van de 3e persoon ev., van de OVT-uitgang van de 2e persoon bij sterke werkwoorden, en van de imperatief. Het suffix kan, wat de hier behandelde problematiek betreft, als een eenheid beschouwd worden: als verkorting bij een vorm met functie x voorkomt, heeft dezelfde vorm met functie y eveneens een korte vocaal. Die regel is bijna

13 In meer zuidelijke Brabantse dialecten blijkt de korte vocaal ook in de stam mogelijk, cf. o.a. Pauwels (1958: 110).

14 De enige uitzondering is weer [vryɤər] (vroeger), dat naast de niet-verkorte vorm [vry:ɤər] voorkomt.

15 De genitiefrelatie wordt uitsluitend uitgedrukt door suffigering (of eerder agglutinatie) van het bezittelijk voornaamwoord, b.v. [mən vɔ:dər zən(ə) - mə(n) mu:dər ør(ə) - də jan zən(ə)] (m'n vader z'n, m'n moeder d'r, Jan z'n).

[p. 80]

uitzonderingsloos; cf. echter voor een functioneel erg belangrijke uitzondering § 5.3.2.

[iii.b] /d(ə)-t(ə)/ in het voltooid deelwoord van zwakke werkwoorden. Dit suffix voegt zich in formeel opzicht bij het vorige: keuze voor resp. +/- verkorting is aan precies dezelfde fonologische omgevingen gebonden.

[iii.c] /də-tə/ in het preteritum van zwakke werkwoorden. Ook hier geldt weer hetzelfde.

[iii.d] Formeel gedeeltelijk gelijk aan het vorige, maar functioneel wel heel erg verschillend, is /də/ als een van de varianten van het suffix waarmee rangtelwoorden gevormd worden. Het komt maar bij een paar telwoorden voor, en van die formaties zijn voor ons doel alleen ‘vierde, vijfde, tiende’ interessant: alleen die hebben een lange monoftong in de stam (in de afleiding ondergaan ze wel verkorting).

Opmerking: De gebruikswijzen genoemd in [iii]¹⁶ hebben vrijwel allemaal hetzelfde effect i.v.m. +/- verkorting. Ik zal dan ook in wat volgt van één enkel ‘abstract’ suffix <D(ə)> spreken.

[iv] Suffixen waarin de enige consonant het kenmerk [+ hoog] heeft.

De enige kandidaten zijn hier de eenvoudige varianten van het diminutiefsuffix: /(ə)kə/ enerzijds, b.v. in [li:kə - rɛfkə - burəkə] (liedje, rijfje, boertje); /tʃə/ anderzijds. De laatste variant bevat een palatale affricaat (combinatie van occlusief en fricatief); als diminutiefsuffix komt het complex voor bij nomina waarvan de stam op (onderliggend) rijm [lange vocaal + <t, l>] of [vocaal + sonorant + <d, t>], of op (oppervlakkig) [əl] eindigt; voorbeelden van zulke woorden zijn: [pœ:t - du:l - stɛ:rt - ã.(n)two:rt - ke:təl] (puit = kikker, doel, staart, antwoord, ketel). Bij alle andere stammen treedt als suffix een variant met /k/ op (cf. boven, en verder [v.c]). Bij al deze varianten is er in principe altijd verkorting waar dat überhaupt mogelijk is, cf. echter ook § 6.

[v] ‘Complexe’ suffixen, met meer dan één consonant.

Er zijn niet heel veel systematisch productieve suffixen met een wat complexere fonologische bouw, en veel structurele gelijkvormigheid is bij de zeldzame kandidaten niet te bespeuren. Een overzichtje:

[v.a] /dər/ als combinatorische variant van het comparatiefsuffix en van het

16 De variant <tə> is ook een substantiefafleider op basis van bepaalde adjectieven en een paar werkwoorden. Als zodanig is hij lexicaal sterk beperkt, maar hij sluit formeel (t.a.v. verkorting) wel volledig bij zijn homofonen aan, cf. b.v. [ziktə - diptə - ɤədɔntə - rœmtə - le:xtə - zwɔ:rtə] (gedaante, ruimte, leegte, zwaarte). Uiteraard hebben woorden met diftong, zoals in droogte, breedte weer geen verkorting.

[p. 81]

nomina agentis-suffix bij alle relevante stammen op /r/, en bij woorden op /n/ en /l/ voorafgegaan door lange vocaal (bij die laatste treedt meestal ook de variant zonder /d/ - en dan ook consequent zonder verkorting, cf. [ii.a] - op). [v.b] De superlatiefuitgang /st(ə)/, die bij alle relatieve adjectieven toegevoegd kan worden, b.v.: [lifst(ə) - ku:lst(ə)] (liefst(e), koelst(e)). Daarmee homofoon is ook het suffix waarmee een klein aantal rangtelwoorden gevormd wordt; met een lange monoftong in de stam zijn dat er maar drie: [məljũ:(n)stə - məlja:rstə - ɔ^u/zɔ^uvø:lstə] (miljoenste, miljardste, hoe-/zoveelste).¹⁷

[v.c] De combinatorische variant /skə/ van het diminutiefsuffix, die bij stammen op hoge (achter)-consonant aangehecht wordt, en dan altijd verkorting van de stamvocaal veroorzaakt, cf. [plaŋəskə - bəzykskə] (plankje, bezoekje), bij [pla.ŋk - bəzy.k].

17 Te vergelijken is ook nog het vrouwelijke afleidingssuffix <stər>, dat echter uiterst zelden in dit dialect voorkomt. Heel merkwaardig is, dat, afgezien van een paar namen van typisch-vrouwelijk geachte beroepen (b.v. naaister, strijkster) vrijwel nooit de specifieke vrouwelijke vormen gebruikt worden; het was heel gewoon om van een vrouw te zeggen ‘dat ze ne (sic) ruziemaker of ne goeie speelder was’.

4.3 De verkortingsproducten

Uit de boven al gegeven voorbeelden kan afgeleid worden, dat de verkorting heel regelmatig verloopt, met dien verstande dat we van een systeem met vier openingsgraden bij de lange vocalen naar een met drie bij de korte gaan. De twee middelste graden leiden tot hetzelfde verkortingsproduct. We krijgen dus:

a. Met een-op-een-relatie:

[ri:k => rikskə] (riek - riekje)

[my:r => myrəkə] (muur - muurtje)

[vlu:k => vlukskə] (vloek - vloekje)

[ã:(n)t => ã(n)tʃə] (hand - handje)

b. Met opheffing van een openheidsoppositie:

[be:t - bɛ:t => bɛtʃə - bɛt] (beet, bijt - beetje, bijt 2e p., 3e p. ev.)

[dø:k - dœ:k => dœkt1,2 (deuk, duik 1e p. ev. - deukt1, duikt2 telkens 2e p., 3e p. ev.)

[lo:t - lɔ:t => lɔt1,2] (loot, laat 1e p. ev - loot1, laat2 2e p., 3e p. ev.)

[p. 82]

5. De productieve afleidingen: overzicht van de verkorting

5.1 Suffixen die nooit verkorting veroorzaken

Van de productieve afleidingssuffixen (of formele complexen van suffixen) die een consonant (afgezien eventueel van de hiaatvuller of verbindingsklank /n/) bevatten, zijn er alvast twee die nooit verkorting veroorzaken. Dat zijn het weinig voorkomende <s(ə)> als adjectivische afleider of als vrouwelijke substantivische appellatiefvormer bij plaatsnamen, en <ər> als comparatief- en agentiefvormer.

Afleidingen met <s(ə)> op basis van plaatsnamen die in het noordwesten van de provincie Antwerpen goed bekend zijn (lokaliteiten in de omgeving, toeristische plaatsen, belangrijke steden in buurlanden), zijn:

/t/ [brasxɔ:t - brasxɔ:ts] (Brasschaat, Brasschaats)

/k/ [krœbe:kə - krœbe:ks] (Kruibeke, Kruibeeks)^18

/d/ [kɔksɛ:də - kɔksɛ:ts] (Koksijde, Koksijds)

/v/ [o:f - o:fs] (Hove, Hoofs)

/z/ [sintənəklɔ:s - sintənəklɔ:s] (Sint-Niklaas, Sint-Niklaas adj.)

/ɤ/ [dən ɔ:x - ɔ:xs] (Den Haag, Haags)

/m/ [nɔ:mə - nɔ:ms] (Namen, Naams)

/n/ [bərlɛ:n - bərlɛ:ns] (Berlijn, Berlijns)

/l/ [ɤɛ:l - ɤɛ:ls] (Geel, Geels)

/r/ [li:r - li:rs] (Lier, Liers)

/j/ [uəɤəra:jə - uəɤəra:js] (Hoogerheide, Hoogerheids)

/rt/ [də kɔ:rt - kɔ:rts] ((de) Kaart, Kaarts)^19

/rd/ [vilvo:rdə - vilvo:rts] (Vilvoorde, Vilvoords)

/rp/ [ã.(n)twa:rəpə - ã.(n)twa:rəps] (Antwerpen, Antwerps)

Hoe weinig ‘boeiend’ het beeld ook is, precies het absolute ontbreken van verkorting bij dit suffix levert eventueel wel een begin van interpretatie voor de problematiek van de verkorting op. Een eenvoudige hypothese i.v.m. verkorting is namelijk, dat die optreedt waar de vocaal door een voldoende zwaar consonantcluster gevolgd wordt. Nu is bekend dat /s/ een foneem is, dat zich universeel heel makkelijk aan een bijna willekeurige consonant aanhecht, en dat zowel voor een beginconsonant als achter een eindconsonant (b.v. in het Nederlands (ter)-sluiks, 's morgens, 's nachts, slinks). We zouden nu kunnen stellen, dat toevoeging van dit foneem aan de eindconsonant-(cluster) van

18 Een uitzondering vormt hier [griks] (Grieks) bij het persoonsappellativum [gri:k](een cultuurwoord, dat via de school in het dialect is binnengekomen?)

19 Opmerkelijk: er is wel verkorting in het hydroniem [kɔrtsəbe:k] (Kaartse Beek). Opmerkelijk is b.v. ook de verkorting in de vaste verbinding [mɛrtsə bœjə] (maartse buien), bij [mɛ:rt] (maart).

[p. 83]

de stam geen significante verzwaring van het woordeinde en dus ook geen verkorting oplevert.

Wat <ər> betreft, dat is heel wat ruimer toepasselijk, met twee heel verschillende betekenissen dan nog, cf. boven; een paar voorbeelden: [we:vər - li:vər - kɔ:pər - rœ:mər - tɔ:jər] (wever, liever, kaper, ruimer, taaier). Met één enkele, al vroeger genoemde uitzondering (dan nog een facultatieve vorm: [vryɤər]), is verkorting van de lange stamvocaal uitgesloten. Ter verklaring zouden wij kunnen denken aan het feit dat dit suffix in het afgeleide woord altijd voor een ‘open syllabe’ zorgt, waarin verkorting door de syllabestructuur zelf tegengegaan wordt. Verderop (§ 6) zal echter materiaal aangedragen worden, dat aantoont dat niet de syllabestructuur maar de hele woordstructuur die bij suffigering ontstaat, bepalend is voor het verkortingsfenomeen.

We stellen dus als voorlopige hypothese liever, dat de suffixen met de als [+ continu] gespecificeerde consonanten /s/ en /r/ het complex na de lange vocaal niet in die mate verzwaren, dat vocaalreductie plaats kan/moet hebben.²⁰

20 Als oorzaak kan gedacht worden aan het feit dat de specificatie [+ continu] prototypisch verbonden is met [+ vocalisch].

5.2 Suffixen die (normaal) vocaalverkorting veroorzaken

Drie van de overblijvende suffixalternanten veroorzaken vocaalverkorting in de meeste omgevingen waar dat überhaupt mogelijk is, nl. <(ə)skə>, <tʃə> en <(ə)kə>. Dat zijn dus alle combinatorische varianten van het diminutiefsuffix. Voorbeelden zijn:

-	Met <tʃə>: [wi:l - stu:t - me:t1 - mɛ:t2 - a:rt - ã:(n)t => wiltʃə - stutʃə - mɛtʃə1-2 - artʃə - ã(n)tʃə] (wiel, stoet, meid, erwt, hand + dim.).
-	Met <(ə)kə>: [ɔ:p - dœ:m - bu:r - u:f=> ɔpəkə - dœməkə - burəkə - ufkə] (aap, duim, boer, hoeve + dim.); cf. ook verder § 6.
-	Met<(ə)skə>: [wi:k - be:k - bã:(ŋ)k => wikskə -bɛkskə -baŋəskə] (wiek, beek, bank + dim.).

Bij stammen op homorganische consonantclusters (/rt-rd-rs-rz-nt-nd-ns-nz-ŋk/) heeft meestal verkorting plaats (voorbeelden zijn boven gegeven), maar er zijn lexicaal bepaalde uitzonderingen, b.v.: [wo:rtʃə - vɛ:rzəkə - lã:mpəkə - mã:(n)skə] (woordje, vaarsje, lampje, mensje).

[p. 84]

Als in de stam een consonantcluster met svarabhaktivocaal op de lange vocaal volgt, is er nooit verkorting. Als voorbeelden geef ik:

-	Met <tʃə>: [kɛ:təl - ke:təl => kɛ:rəltʃə - ke:təltʃə] (kerel, ketel + dim.)
-	Met <kə>: [me:tər - be:kər => me:tərkə - be:kərkə] (meter, beker + dim.)
-	Met <skə>: [wa:rək => wa:rəkskə] (werk + dimin.)

Als oorzaak voor het uitblijven van verkorting bij de laatste reeksen woorden ligt het voor de hand te denken aan de svarabhaktivocaal. Die sjwa breekt het in se zware complex na de vocaal op: hij creëert een nieuwe syllabe, en de lange vocaal van de stam komt op het syllabe-einde te staan (b.v. [wa:-rək]). Met zo'n ‘verklaring’, hoe plausibel die ook lijkt, moet, gegeven de onduidelijke structurele positie van de svarabhaktivocaal in Nederlandse dialecten, omzichtig omgesprongen worden: cf. § 6.

5.3. Verkorting bij het suffixcomplex <D(ə)>

De toestand is hier vrij eenvoudig, d.w.z. makkelijk op structurele grond te systematiseren. Een opmerking vooraf is wel, dat verkorting systematisch uitgesloten lijkt te zijn bij ‘sterke’ preteritumvormen van de 2e persoon, die uiteraard op /t/ eindigen. Voorbeelden zijn:

([ɤə - ɤœlə]) [li:pt - ro:kt - sme:t - vi:lt] (je, jullie liep(t), rook(t), smeet(t), viel(t)).

Een reden voor deze uitzondering op het algemene verkortingspatroon ligt niet direct voor de hand. Gedacht kan worden aan het (onmiskenbare) feit dat de vocaal in sterke preterita een uitgesproken ikonische waarde heeft: de vocaal staat er in de grond alléén voor om het preteritale karakter van het werkwoord te representeren; verdeling over een lange en een korte variant zou het sterke paradigma, dat in de praktijk allesbehalve sterk in de taal verankerd is,²¹ nog aanzienlijk verzwakken.

21 Illustratief is wat bij veel werkwoorden met vanouds opponerende vocaal gebeurd is. Van de reeks met oorspronkelijk /a/-/a:/ (in het Noordwest-Antwerps te verwachten: /a/-/ə:/) hebben eten, vreten, meten, vergeten, lezen, genezen, bidden allemaal een zwak preteritum ontwikkeld; breken, steken, stelen, bevelen hebben een paradigmatisch uniform ‘sterk’ preteritum [bro:k(ə) - sto:k(ə) - sto:l(ə) - bəvo:l(ə)] aangenomen, blijkbaar naar het voltooid deelwoord van die werkwoorden.

[p. 85]

5.3.1 Observaties

Afgezien van de sterke preteritumvormen (b.v. [(ɤə) sli:pt], (je/jullie) sliep(t)) is er een uitgesproken fonologische conditionering voor het al of niet optreden van verkorting. Dat fenomeen treedt op in stammen die eindigen op één consonant, op voorwaarde dat die [- continu] is: occlusief (/p, t, k/) of nasaal (/m, n/) of de liquida /l/. Is de enige consonant [+ continu], dan is er geen verkorting; dat is dus zo bij de fricatieven (/v, z, ɤ/), de glijklanken /w, j/, en de liquida /r/.²² Voorbeelden zijn:

-	met occlusief: [wɛt - rupt - rikt - vrytə - rɔptə - rɔktə] (weet, roept, riekt, telkens 2e p./3e p.ev., wroette, raapte, raakte)
-	met nasaal of liquida /l/: [rɛmt - krœnt - vult - rœmdə - dində - kɛldə] (rijmt, kreunt, voelt, telkens 2e p./3e p.ev., ruimde, diende, keelde)
-	met fricatief: [lɛ:ft - le:st - drɛ:xt - kɛ:vdə - ɛ:zdə - drɛ:ɤdə - drɔ:vdə] (leeft, leest, dreigt, telkens 2e p./3e p.ev., kijfde, aasde, dreigde, draafde)
-	met glijklank of liquida /r/: [a:jt - kna:wt - vy:rt - nɔ:jdə - məja:wdə - vɛ:rde] (aait, knauwt, voert, telkens 2e p./3e p.ev., naaide, miauwde, vaarde = voer).

Ten slotte mag ook nog vermeld worden dat de weinig talrijke werkwoordstammen op vocaal geen verkorting hebben; er zijn, hoe gering dat aantal ook is, nog twee reeksen: (a) gaan, staan, zien, waarbij de uitgang van de 2e p. ev./mv. en van de 3e p.ev. aan de oppervlakte in de meeste omgevingen wegvalt; de uitgang is er oppervlakkig wel b.v. voor (d')r: [du:t - gɔ:t - stɔ:t - zi:t] (ze doet, gaat, staat, ziet er)^23/24; (b) leenwoorden en klanknabootsingen zoals b.v. [ski:t - ruku:də] (ze skiet, roekoede).

Bij consonantclusters op het einde van de stam is er lexicaal bepaalde variatie bij clusters zonder (mogelijke) sjwa-insertie,²⁵ cf. b.v.:

22 Er zijn twee lexicale uitzonderingen bij werkwoordstammen op /v/ en één bij een stam op /ɤ/, nl. [gɛft - blɛft - dœxt/ɤdə] (geeft, blijft, deugt/de); de eerste twee zijn dezelfde werkwoorden die ook in andere dialecten als de enige uitzonderingen gesignaleerd worden. En verder zijn er nog, mét verkorting, [virdə - vɛvdə] (vierde, vijfde); dat zijn de enige telwoorden op [+ continu] C. Ten slotte nog: er is weer één (potentiële) uitzondering bij de abstracte substantieven: [vry(:)xtə] (vroegte), alweer op basis van de al vaker opgevoerde stam [vry:x] (vroeg).

23 Voor alle andere woorden met vocalisch begin wordt (eigenlijk: blijft) de uitgang /d/; ook daarbij treedt natuurlijk geen verkorting op.

24 Heel merkwaardig is, dat de uitgang /n/ (in 1e p. ev. en mv. en in 3e p. mv.) wél altijd verkorting veroorzaakt: [k-wə-zə stɔn -ɤɔn - zɛn].

25 Uit de voorbeelden lijkt te volgen dat verkorting vooral bij de combinatie [nt/d] afwezig blijft. Het aantal lexemen is echter te klein om dat met enige mate van zekerheid ook als een ‘regel’ te kunnen poneren.

[p. 86]

-	met rt, rd: [kɔrt(ə) - ã:two:rd(ə)] (ze kaart(te), antwoordt/de)
-	met nt, nd, ns, nz, mp, nk: [plã:(n)t - stam(p)t - dɛŋ(k)t - brã:(n)də - wẽ:stə
-	stam(p)tə] (plant, stampt, denkt, telkens 2e p./3e p.ev., brandde, wenste, stampte); verkorting treedt vooral op als de stam op labiaal of gutturaal eindigt; bij dentaal slot is verkorting soms mogelijk, maar nooit preferentieel.

Bij de stammen waar de consonanten door sjwa gescheiden worden, is er geen verkorting:

-	met rk,rp,rɣ: [wa:rəkt - ka:rəvdə - ba:rəɣdə] (zewerkt, kerfde, bergde=borg)
-	met C + m,l,r: [ɔ:səmt - we:məlt - pɛ:rəldə - pi:kərdə] (asemt, wemelt, parelde, piekerde).

5.3.2 Bespreking

De toestand is bij stammen op één enkele consonant bijzonder eenvoudig: optreden van verkorting is daar afhankelijk van de specificatie van die C voor het kenmerk [continu]: is die positief (zoals dat ook bij vocalen het geval is), dan heeft toevoeging van <D(ə)> blijkbaar niet voldoende verzwarende impact op het woordeinde om verkorting te conditioneren. Is die echter negatief, dan is toevoeging van de eveneens [- continu] gespecificeerde dentale occlusief voldoende om de kritische grens te overschrijden. Er mag nog eens op gewezen worden dat dat niet met een ‘zwaar eindcluster’ op syllabeniveau vandoen heeft: ook <tə/də> heeft het bedoelde effect, en dat ondanks een onbetwiste syllabisering zoals die in b.v. [din-də] (dien-de). Sterker nog: de enige uitzondering op het principe situeert zich in het deelmateriaal met dubbele consonant aan het syllabe-einde (2e persoon van het preteritum van sterke werkwoorden, cf. boven).

Veel minder eenduidig is de behandeling van stammen op een combinatie van sonorant + homorganische obstruent. Ten minste één daarvan is [-continu] (noch /rz/ noch /rs/ komt immers voor), en we zouden dus ten minste dezelfde reactie verwachten als wanneer die consonant alléén optreedt. Maar dat klopt dus niet: er is lexicaal bepaalde variatie tussen toepassing en negatie van de verkortingsregel.

Minder verwondering zal de behandeling wekken van stammen die op een cluster eindigen waarvan de componenten gescheiden worden door svarabhaktivocaal. Hoewel het telkens om C-combinaties gaat, waarvan ten minste één het kenmerk [- continu] heeft, blijft de stamvocaal na toevoeging van een suffix altijd lang. We kunnen dat zo interpreteren: een sjwa die binnen

[p. 87]

de stam zelf optreedt, is een barrière voor toepassing van de regel i.v.m. de zwaarte van het woordeinde. Of anders gezegd: welk suffix er ook wordt toegevoegd, dat suffix werkt op de sjwa zelf, niet op de stamvocaal: de sjwa slorpt de informatie i.v.m. zwaarte van het woordeinde zelf op, en de volle vocaal blijft onaangetast.

5.4 De overige suffixen met meer dan één consonant

De twee overblijvende complexe suffixen bevatten ten minste een dentale occlusief, en verder een als [+ continu] gespecificeerde consonant. Logisch moeten we er weer van uitgaan, dat deze suffixen het woordeinde ten minste in dezelfde mate belasten als <D(ə)>, m.a.w. dat in die omgevingen waar blijkens 5.3 verplichte verkorting plaats heeft, dat ook noodzakelijk bij <st(ə)> en <dər> het geval zal zijn. Die verwachting komt echter absoluut niet uit.

5.4.1 Verkorting bij <st(ə)>

<stə> heeft wezenlijk twee functies (cf. boven): superlatiefsuffix bij adjectiefstammen en rangtelwoordvormer bij bepaalde telwoorden. Alles tezamen zijn er niet zoveel stammen waarbij het aangehecht kan worden; een volledig betrouwbaar beeld is dan ook nauwelijks te schetsen.²⁶ Een paar waarnemingen aan mijn materiaalverzameling:

a. Heel opmerkelijk is, dat recente leenwoorden geen verkorting hebben, ook als dezelfde eindconsonant in de meer traditionele woordenschat meestal wel verkorting meebrengt. Een paar voorbeelden:

-	wel verkorting in [lifstə] (liefste), maar niet in-[i:fstə] (impulsiefste, actiefste).
-	wel verkorting (mogelijk, niet noodzakelijk) in [zi(:)kstə] (ziekste), niet in -[i:kstə] (antiekste).
-	wel verkorting in [varstə- zɔ^uvœlstə] (verste, zoveelste), maar niet (wat het tweede woord betreft: niet noodzakelijk) in [məlja:rstə - məljũ(:)(n)stə] (miljardste, miljoenste).

b. Consequente verkorting heb ik in twee omgevingen gevonden: - voor /r/: [di:r - va:r - zwɔ:r => dirst - varst - zwɔrst] (duur, ver, zwaar + de superlatieven op basis daarvan).

-	voor de labialen met specificatie [-continu] (/p/ en/m/): [di:p - rœ:m - bəkwɔ:m
-	vərnɔ:m => dipst - rœmst - bəkwɔmst - vərnɔmst] (diep, ruim, bekwaam, voornaam + hun superlatieven).

26 Nog moeilijker valt dat bij de uiterst zeldzame categorie van afleidingen met <stər>. Onder de ‘zekere’ dialectwoorden hebben wij b.v. [bəzykstər] (bezoekster) mét, [strɛ(:)kstər - snu(:)pstər] (strijkster, snoepster) met of zonder, [sxrɛ:fstər - dĩ:(n)stər - kɔ:rtstər] (schrijfster, dienster, kaartster) zonder verkorting.

[p. 88]

Telkens bestaat het hele corpus maar uit die paar adjectieven; dat de algemeenheid van het fenomeen hier op toeval zou kunnen berusten, is dus geenszins uit te sluiten.

c. Bij een aantal woorden alterneert verkorting met afwezigheid van het fenomeen; voorbeelden zijn: [vryxst / vry:xst] bij [vry:x] (vroeg),²⁷ [ɤrynst / ɤry:nst] bij [ɤry:n] (groen), [klukst / klu:kst] bij het overigens weinig gebruikte adjectief [klu:k] (kloek).

27 Het ‘speciale’ van dit woord blijkt als wij gaan kijken naar de met sjwa uitgebreide vorm, naar de comparatief en naar de substantiefafleiding: ook daar is er alternantie: [vryɤə - vryɤər - vryxtə // vry:ɤə - vry:ɤər - vry:xtə].

5.4.2 Verkorting bij <dər>

Voor <dər> (als comparatiefsuffix of als afleider van nomina agentis, de twee worden hier op formele gronden bijeengenomen) geldt m.m. ongeveer hetzelfde: alle omgevingen kunnen zowel verkorte als niet-verkorte vormen opleveren (lexicaal bepaalde distributie). Met verkorting: [vardər - zyrdər - vœldər - brœndər - spœldər] (verder, zuurder, vuiler, bruiner, speler), zonder: [lø:rdər - bəwɔ:rdər - rɔ:rdər] (leurder, bewaarder, raarder), met de twee mogelijkheden [œtxɔ(:)ndər] (uitganer).

Het aantal mogelijke woorden is te klein om conclusies uit te trekken; grosso modo komt het beeld wel met dat bij <stə> overeen, tot en met het feit dat recente leenwoorden nooit verkorting hebben, cf.: [rəɤe:rdər] (regeerder).

6. Diminutieven op /əkə/: <əkə> of -ə+<kə>.

Boven hebben wij al gezien dat, afgezien van de stammen op glijklank en op vocaal, en die op /mp/, verkorting bij diminutiefvorming algemeen is. Typische voorbeelden zijn:

-	met occlusief: [stre:p ⇒ strɛpəkə] (streepje)
-	met fricatief: [bri:f - kɛ:s ⇒ brifkə - kɛskə] (briefje, kaarsje)
-	met nasaal: [krɔ:m ⇒ krɔməkə] (kraampje)
-	met liquida /r/: [vy/i:r ⇒ vy/irəkə] (vuurtje)
-	met glijklank of vocaal/diftong: [wa:j - ka:w - kaŋɤəru: ⇒ wa:jkə -ka:wkə
-	kaŋɤəru:kə] (weitje, kauwtje, kangoeroetje).^28

28 Een vorm als [ujkə] bij [u:t] (hoedje, hoed) lijkt een uitzondering te zijn, maar dat is enkel schijn: bij overgang [d > j] van de eindconsonant (een noodzakelijk verschijnsel is dat) ondergaat onderliggende /u:/ automatisch verkorting, cf. de behandeling van het Noordwest-Antwerpse vocalisme in § 2).

[p. 89]

Wat nu onmiddellijk opvalt, is dat, behalve bij de fricatieven en de glijklanken, de suffixvariant <kə> van de stam gescheiden wordt door een sjwa. Dat levert meteen een meer dan onverwacht interpretatieprobleem op. Boven (§ 5.3.2 in fine) hebben wij gezien dat de svarabhaktivocaal die tussen de twee elementen van een stam-eindcluster optreedt (b.v. in [me:tər]), toepassing van de verkorting verhindert. Dat doet de tussengevoegde sjwa nu juist niet in de diminutieven afgeleid van stammen op /p, m, r/, en dat is op z'n minst contra-intuïtief te noemen.²⁹ We hadden mogen verwachten dat ook die sjwa verkorting verhindert.

Dat verwachte effect hebben wij b.v. wél in ‘affectieve’ vormen van het type [wi:ləkə - stu:ləkə - vu:təkə - zy:təkə - wɛ:vəkə - tã:(n)təkə] (wieltje, stoeltje, voetje, zoetje, wijfje, tantetje), die vooral gebruikt worden door en t.o.v. kinderen, en verder als vleivormen. Zo fungeren ze als alternatieven van de ‘normale’ (volwassenentaal)-vormen [wiltʃə - stultʃə - vutʃə - zytʃə - wɛfkə - tã(n)tʃə]. Affectieve vormen van dit type blijken alvast in veel (zoniet in alle) zuidelijke dialecten voor te komen, cf. De Schutter, Ryckeboer & Taeldeman (1975).³⁰

In het pas genoemde artikel wordt voor de tussen-/ə/ in de kindertaalwoorden en vleivormen (gedeeltelijk impliciet) een andere, een minder ‘fundamentele’ plaats in de afleidingsgeschiedenis geponeerd dan voor de begin-sjwa van de gewone diminutiefvariant <əkə>. Dat komt hierop neer: <əkə> is een autonome diminutiefvariant, die automatisch een zwaar woordeinde, en dus ook verkorting van de stamvocaal conditioneert, en die voorkomt na stammen op / V + r, m, p/. Daarnaast zijn er de varianten <kə>, <tʃə> en <skə>, die normaal voorkomen na stammen op sjwa (svarabhaktivocaal) + niet-hoge consonant (b.v. de equivalenten van harp, hemel, emmer, bezem), op V+niet-hoge fricatief (baas, schroef), of op C + eind-sjwa, b.v. in [mø:ləkə - lɔ:kəskə - lø:ɤəskə] (molentje, lakentje, leugentje). De variant <kə> kan in ‘speciale stijl’ ook voorkomen na woorden waarbij de stam in eerste instantie een affectieve sjwa-uitbreiding heeft ondergaan. Daartoe behoren dus de boven genoemde afleidingen op basis van *[wi:lə - stu:lə - vu:tə - zy:tə - wɛ:və - tã:(n)tə].³¹ We krijgen dan precies hetzelfde effect als wanneer de stam vanzelf op sjwa eindigt: ontbreken van verkorting.

29 In andere (zuidelijke) Brabantse dialecten (Hofstade, Aarschot, ook de Antwerpse agglomeratie, blijkens Smout 1905: 45) komen zulke <əkə>-vormen niet voor; de verkorting (voor <kə>) is daar dan ook veel ‘natuurlijker’ dan in het Noordwest-Antwerps.

30 Voor het Stadsantwerps geeft Smout (1905: 63-64) een relatief uitgebreide bespreking van het fenomeen.

31 Opgemerkt mag nog worden dat de ‘affectieve’ vormen wel volledig doorgedrongen lijken te zijn in adverbiale diminutiefvormingen zoals [zy:təkəs - bra:vəkəs] (zoetjes, braafjes).

[p. 90]

7. Synopsis

In wat voorafgaat worden nogal wat verschillende feiten beschreven of ten minste aangeraakt, die maar moeizaam tot een sluitend structureel beschrijvingsgeheel te verenigen zijn. In deze synopsis wil ik toch proberen een coherente visie te geven op een fenomeen dat al vroeger als typisch voor het grensgebied tussen fonologie en morfologie gesignaleerd is, cf. al de titel van Keymeulen & Taeldeman 1985. Het beeld dat in die studie geschetst wordt is er een van interactie tussen het streven naar fonologische rechtlijnigheid (de beruchte ‘Ausnahmslosigkeit der Lautgesetze’) en dat naar morfologische transparantie. De balans blijft weliswaar in evenwicht, maar dan ten koste van de fonologische rechtlijnigheid.

7.1. De ‘nulhypothese’: verkorting als een primair fonologisch geconditioneerd proces

In 4.2.2 heb ik gesteld dat het de fonologische vorm van een suffix is, dat primair bepaalt of uiteindelijk verkorting plaats zal hebben of niet. Voor die stelling spreken ondubbelzinnig de volgende observaties: Een aantal suffixen heeft telkens heel verschillende functies, maar ze worden, wat die functies ook zijn, volledig gelijk behandeld: alle sjwa-suffixen (adjectivische flexie, meervoudsvorming, ww.-vervoeging, enz.: geen verkorting), <ər> (bij nomina agentis en bij de comparatief: geen verkorting), <D(ə> (in de werkwoordelijke flexie, en als substantiefafleider: in principe wel verkorting), <dər> (zelfde functies als <ər>: al dan niet verkorting in beide functies), <st> (comparatiefsuffix bij adjectieven en suffix voor het rangtelwoord: al dan niet verkorting in beide functies, grotendeels lexicaal bepaald).

Tegenover de ‘nulhypothese’ staat als alternatief, dat het fonologische proces van de verkorting het gevolg zou zijn van morfologische eigenaardigheden van het gelede woord. Theoretisch is dat heel goed denkbaar: de verkorting zou dan een signaal zijn voor het feit dat de stam in een grotere eenheid is opgegaan. Voor zo'n hypothese is althans één feitencomplex aan te voeren: alle alternanten van het diminutiefsuffix, wat ook de concrete vorm ervan is, hebben hetzelfde effect. Maar dat feit is, zoals wij gezien hebben, net zo goed op basis van fonologische kenmerken te verklaren: ondanks de aanzienlijke formele verschillen hebben alle combinatorische varianten ook iets gemeenschappelijk: ze bevatten ten minste een hoge (niet-coronale) consonant.

[p. 91]

De voornaamste fonologische feiten zijn:

1.	Verkorting van lange vocalen opereert niet op basis van de zwaarte van de syllabe waarin /V:/ komt te staan, maar duidelijk wel op basis van het gewicht van het hele stuk tussen stamvocaal en woordeinde.
2.	Sjwa-insertie (het optreden van een svarabhaktivocaal) of aanwezigheid van een -eventueel secundaire- eind-sjwa in de stam speelt in het hele proces een absoluut bepalende rol: hoe het einde van het woord er qua consonantische structuur ook uitziet, in woorden met zo'n sjwa in of aan de stam, is verkorting onmogelijk. We kunnen het ook zo stellen: een sjwa die in de stam op een lange vocaal volgt, neutraliseert de invloed van het woordeinde; dat gebeurt ook als de sjwa aantoonbaar secundair van aard is (cf. § 6).
3.	Begin-sjwa van een suffix heeft in se geen invloed op de lengte van de stamvocaal in de afleiding (enkel de eventueel optredende consonanten tellen). Een schijnbare uitzondering vormen woorden waarvan de stam op /ŋk/ eindigt: die verliezen hun /k/ (onderliggend eerder /ɡ/) voor élk suffix, en conformeren zich dan aan de fonotactische restrictie dat /ŋ/, niet gevolgd door consonant, alleen korte vocalen voor zich kan krijgen. De uiterst zeldzame andere uitzonderingen zijn lexicaal bepaald.
4.	Al of niet optreden van verkorting is afhankelijk van het eindconsonantcluster van de stam enerzijds, het consonantcluster van het suffix anderzijds. Een schematische voorstelling (waarbij + in een vakje wijst op het voorkomen van verkorting, - op het niet-voorkomen (ondanks het bestaan van de relevante omgeving in het lexicon), ø op het ontbreken van de bedoelde combinatie in het beschreven dialect:

		Consonantisme v.h. suffix
		A	B	C	D
		[s/r]	[D(ə)]	[st(ə)- dər]	[(ə)(s)kə- tʃə
1	Stam-C = glide	-	-	-	-
2	Stam-C = fricatief	-	-	(+)	+
3	Stam-C = /r/	-	-	(+)	+
4	Stam-C = occlusief	-	+	(+)	+
5	Stam-C = /m,n,l/	-	+	(+)	+
6	Stam-CC = /rt/	-	(+)	ø	(+)
7	Stam-CC = /mp,nd/t,ŋk/	-	(+)	(+)	(+)
8	Stam-C(ə)C = andere	-	-	-	-

[p. 92]

De analyse is redelijk eenvoudig:

-	Toevoeging van een suffix bij een stam op glide volstaat in dit dialect nooit om verkorting uit te lokken (rij 1); het resultaat is bij dit type stammen dus precies gelijk aan dat bij stammen op vocaal of op eind-sjwa, m.a.w. het vocalische karakter van de glide is bepalend voor het resultaat.
-	Hetzelfde effect leveren de clusters waarvan de componenten van nature door een svarabhaktivocaal gescheiden worden (rij 8); zoals gezegd slorpt de svarabhaktivocaal van de stam de invloed van welk suffix ook op.
-	Voor alle andere eindclusters geldt, dat een suffix dat één enkele als [+ continu] gespecificeerde consonant bevat (/s/-/ər), nooit verkorting veroorzaakt (kolom A), terwijl de suffixvarianten met hoge consonant (/k/ of/tʃ/) dat altijd doen bij stammen op één enkele C (kolom D, rijen 2 tot 5).
-	Een vrijwel vaste regel hebben wij dan nog voor de vier vakjes betreffende stammen op één enkele consonant + een suffix van de <D(ə)>-familie (kolom B, rijen 2 tot 5): daar is het resultaat, met heel weinig, uitsluitend lexicaal bepaalde uitzonderingen, afhankelijk van de specificatie van de eind-C van de stam als [+/- continu].
-	Het lexicon is bepalend in de tien overige vakjes (kolom C en rijen 6 en 7 van B en D). Gemeenschappelijk hebben al die gevallen dat hetzij het eindcluster van de stam, hetzij de consonantische opbouw van het suffix (of allebei) meervoudig is: het zo geconstitueerde woord bevat dus drie consonanten na de stamvocaal. In § 7.3 zal ik proberen een verklaring voor dit toch wel merkwaardige feit te geven: louter theoretisch hadden wij immers mogen verwachten dat clusters met meer dan één consonant (waarbij telkens een occlusief optreedt) een consequenter verkortingsbeeld zouden opleveren dan die met één enkele ‘extra’-consonant. Het omgekeerde blijkt het geval te zijn.

7.2. Morfologische transparantie als factor in het verkortingsproces.

Keymeulen & Taeldeman (1985) brengen, zoals zowel in de Inleiding als aan het begin van deze Synopsis al gezegd is, de vraag te berde wat de rol is van respectievelijk fonologische en morfologische condities bij de vocaalverkorting in dialecten waar dat fenomeen structureel gegeven is. In mijn beschrijving van de feiten nu komt een beperkt aantal gegevens te voorschijn, die op interferentie wijzen: aan de ene kant gaat het om ‘uitzonderingen’ t.o.v. de nulhypothese, aan de andere kant om structurele feiten die vanuit het gekozen fonologische uitgangspunt geen verklaring krijgen.

[p. 93]

7.2.1

Een heel frappant, en ook direct ‘toegankelijk’ geval is dat van de specifieke preteritumstammen bij de sterke werkwoorden: in § 5.3 hebben wij gezien dat die zich heel consequent aan de werking van de verkorting onttrekken, ook als de stam eindigt op een [- continu] segment. We hebben daar ook een ‘functionele’ verklaring voor dit verschijnsel gesuggereerd: de stammen in kwestie hebben een heel beperkte functionaliteit.

7.2.2

Iets ingewikkelder liggen de zaken bij een tweede complex, dat van de eveneens sterk functioneel geïnspireerde affectieve diminutiefvormen. Wat hier gebeurt, is dat een andere dan de te verwachten suffixvariant gekozen wordt: in plaats van tʃə verschijnt bij lange stammen op dentaal əkə. Nu is dat de variant die eigenlijk bij korte stammen op dentaal verwacht mag worden. Met andere woorden: om de hoorder mee te geven dat de speciale vorm van <wi:l + dim.> of <mɔ:t + dim.> bedoeld wordt (en niet het ‘gewone’ verkleinwoord van <wil> of van <mɔt>), wordt de verkorting vermeden. Natuurlijk is het niet zo dat bij elke mogelijke afleiding verwarring te vrezen is: de regel ‘voeg sjwa toe voor de afleiding’ is gegeneraliseerd, en is zo deel gaan uitmaken van het taalsysteem.

7.2.3

Er lijkt echter ook een derde, en nog abstractere vorm van conditionering te zijn. Die zou aan de basis kunnen liggen van het in § 7.1 gesignaleerde ontbreken van verkorting in sommige afleidingen als op de vocaal een complex met drie consonanten volgt. Een mogelijke verklaring voor dat toch wel eigenaardige fenomeen zou kunnen liggen in de geringe morfologische transparantie van dergelijke constructen. Ik licht dit toe.

Toepassing van de fonologische verkortingsregel creëert altijd, bij élke stam dus, een woord dat perceptief vrij ver afstaat van de stamvorm (ik neem, met andere taalbeschouwers, aan dat dat de cognitief direct toegankelijke vorm is). Zolang er bij combinatie van [stam + suffix] maar twee consonanten samenkomen, zal de hoorder een heel eenvoudige ‘decoderings’-regel kunnen toepassen: de eerste consonant hoort ‘normaal’ bij de stam, de tweede bij het aangehechte suffix. Die vuistregel is in het beschreven dialect vrijwel uitzonderingsloos toepasbaar, en eventueel optredende vocaalverkorting blijft het enige interpretatieprobleem; daar valt dus heel goed mee te leven.

De eenvoudige decoderingsregel geldt uiteraard niet als er drie consonanten zijn: een woord met de vorm [CVrst] b.v. kan in het noordwestelijke Antwerps theoretisch niet minder dan 7 soms heel verschillende (morfologisch)-structurele interpretaties krijgen:

[p. 94]

-	CVr+st: [dœr+st] ((het) dor+st = superlatief van dor), zonder verkorting
-	CV:r+st: [varst < va:r+st] (ver+st, superlatief van [va:r]), met verkorting
-	CVrs+t: [dœrs+t] (dors+t 3e p. ev.), zonder verkorting
-	CV:rz+t: geen voorbeelden in het dialect, theoretisch is denkbaar * [varst < va:rz+t] (*vaarz+t), met verkorting.
-	CVrst+t: [barst < barst+t] (barst, 2e p., 3e p. ev.), zonder verkorting
-	CVrst: [barst - dœrst] (barst, ww.-stam of subst., dorst), zonder verkorting
-	CVrs+st: [varst < vars+st] ((het) verst, superlatief afgeleid van [vars] (vers)), zonder verkorting

Elke in de taal aangeboden vorm met drieledig cluster heeft m.a.w. in principe 7 mogelijke interpretaties, of, zelfs als we aannemen dat de toevallige afwezigheid van één patroon in de praktijk tot de talige competentie van de spreker zou behoren, toch nog 6. Mogelijk zijn 5 verschillende morfologische structuren. Daar komt dan als interpretatieprobleem bovenop, dat de korte vocaal in de frequentst voorkomende structuren zowel op een lange als op een korte stamvocaal terug te voeren is: korte vocaal in het eindproduct is dus wel erg moeilijk ‘thuis te brengen’. De fundamenteel gegeven opaciteit van de afleiding is natuurlijk geen absoluut bezwaar voor verkorting (en dus vermindering van de ‘toegankelijkheid’ van de vorm); het woord [varst] b.v. komt als homoniem wel degelijk in het pas gegeven lijstje voor, met in één betekenis verkorting. Maar vooral bij minder gebruikte woorden is er alle reden toe om in deze combinaties verkorting te vermijden.³² Het resultaat in dat laatste geval is dan een weliswaar fonologisch niet-preferentiële vorm (lange vocaal gevolgd door een extra zwaar woordeinde), maar dan wel één die morfologisch absoluut transparant is.

Een indicatie dat we hiermee wel op het juiste verklaringsspoor zitten, levert het volgende: bij diminutiefvormen, waar structurele samenval met andere patronen veel zeldzamer is (consonantclusters met /k/ als tweede element zijn zeldzaam, en de affricaat /tʃ/ ontbreekt zelfs volledig buiten dit afleidingstype), leidt complexiteit van het op de vocaal volgende geheel praktisch altijd tot verkorting.

Zoals gezegd: dit is een veel abstractere redenering dan die die we ter verklaring van de preteritumvormen zonder vocaalverkorting hebben opgevoerd, maar ze biedt ons een erg boeiend uitzicht op functioneel bepaalde procedures in de taal, ook in het fonologische vlak.

32 Het gegeven ‘frequentie’ wordt ook heel uitdrukkelijk als medebepalende factor naar voren geschoven in Keymeulen & Taeldeman (1985: 144-145).

[p. 95]

8. Tot besluit

In het bovenstaande heb ik mezelf twee taken gesteld: allereerst probeer ik de verkorting in semantisch-syntactische afleidingen consequent als het resultaat van kenmerken van het geformeerde woord te zien. Een tweede, minder geprononceerde doelstelling is, om de waarde van functionalistische verklaringsmodellen voor fonologische feiten zoals de vocaalverkorting, nog eens in het daglicht te stellen. De verscheidenheid aan gegevens is als zodanig al verrassend. Ik mag besluiten met een oproep aan andere linguïsten om mogelijke reflexen van dit type in andere dialecten te signaleren, of, natuurlijk, om alternatieve verklaringen te suggereren.

Bibliografie

De Bont A.P.
	1962:	Dialekt van Kempenland. Deel I. Klank- en Vormleer, Assen.
De Schutter G.
	1975:	‘De plaats van de ə in een fonologische beschrijving van het Nederlands’, in Leuvense Bijdragen 64, 173-202
De Schutter G.
	1983:	‘Appellatieven in de Nederlandse dialekten’, in Taal en Tongval 35, 27-31
De Schutter G., Ryckeboer H. & Taeldeman J.
	1975:	‘Het diminutiefsysteem in drie Zuidnederlandse dialekten’ in: Spel van zinnen - Album A. van Loey (R. Jansen-Sieben e.a., red.), Brussel, 37-58
Devos M. & Taeldeman J.
	1974:	‘Vokaalverkorting in het Westvlaams’, in Taal en Tongval 26, 5-45
Keymeulen L. & Taeldeman J.
	1985:	‘Tussen fonologie en morfologie: de vokaalverkorting in een Brabants dialekt’, in Taal en Tongval 37, 124-164
Pauwels J.L.
	1958:	Het dialect van Aarschot en omstreken, deel I, 94-110
Pée W. & Taeldeman J.
	1970:	‘Nog eens de intervocalische tenuis-verschuiving in Vlaanderen’, in Taal en Tongval 22, 16-28
Smout H.
	1905:	Het Antwerpsch dialect, Gent, 43-46
Taeldeman J.
	1979:	‘Het klankpatroon van de Vlaamse dialekten - een inventariserend overzicht’, in Woordenboek van de Vlaamse dialekten - Inleiding, Gent, 48-120