Taal en Tongval. Jaargang 32

[p. 1]

In memoriam Stephanus Andreas Louw
8 augustus 1908 - 16 augustus 1979

Begin dit jaar bereikte de redactie het bericht van het overlijden van Professor Dr. S.A. Louw. Een korte herdenking van deze verdienstelijke taalgeograaf is in een tijdschrift voor dialectologie zeker op zijn plaats. Meteen al met zijn eerste publikatie Taalgeografie; Inleidende gedagtes oor Dialektstudie, Pretoria 1941, trekt de jonge geleerde de aandacht van de taalkundigen. Kloeke spreekt de hoop uit ‘dat op dit gelukkige debuut nog verdere studiën van dien aard mogen volgen’ (Ntg. 41 (1948), 83). Uit deze eersteling blijkt, dat Louw zich grondig voorbereidt op de studie van het Afrikaans met behulp van de geografische methode. ‘Of ons van dialekte in Afrikaans kan praat of nie, hoef hier geen faktor van deurslaggewende belang te wees nie: hoofsaak is of ons wel plaaslike verskille aantref’ (Taalgeografie, blz. 38). Van meet af aan stelt hij dat het Zuidafrikaans om heel eigen aanpak vraagt. Zijn meesterwerk verschijnt in 1948, zowel in Kaapstad als in Amsterdam. De uitgever Balkema biedt Dialekvermenging en Taalontwikkeling ook aan de Dialectencommissie van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen aan, die het als nr. 11 in de reeks Bijdragen en Mededelingen opneemt. Het boek krijgt in Nederland niet de belangstelling die het verdient. Kloeke heeft het voor Herkomst niet gebruikt. In eigen land wordt dit werk zeer gunstig ontvangen, al heeft men ernstige kritiek op het feit, dat Louw na de oorlog niet de moeite heeft genomen zijn boek op een aantal punten bij te werken. ‘Die versigtige, stelselmatige noukeurige wyse waarop hy hierdie beginsels uitpluis, laat verskeie vroeër Afrikaanse publikasies t.o.v. die betrokke punte taamlik dilettanties lyk. Só word ons taalondersoek baie wetenskapliker’ is het oordeel van W. Kempen (Ons eie boek 15 (1949), 162); volgens hem liggen de grote verdiensten ‘in die algemene beginsels wat hij i.v.m. dialekvermenging en taalontwikkeling kon formuleer’ (O.c. 163).

In dit werk tracht Louw een antwoord te geven op de vraag: wat doen mensen, afgesneden van de grote hen omringende taalgemeenschap, in een volkomen vreemde omgeving, met hun taal? Een belangwekkend boek voor de studie van het Afrikaans, maar ook voor de bestudering van taalverandering en creoliseringsverschijnselen.

[p. 2]

In 1959 komt Louw met de Afrikaanse Taalatlas, het hoogtepunt in zijn loopbaan als dialectgeograaf. Hijzelf is het die de atlas aan zijn collega's voorstelt: eerst in een bijdrage aan de bundel Studierigtings in die Taalkunde, onder redactie van H.J.J.M. van der Merwe, Pretoria 1964, waar op blz. 99 vv. onder de titel ‘Dialektstudie, Taalgeografie, Taalatlas’, theorie en praktijk uitvoerig worden besproken, juist aan de hand van zijn eigen atlas. In 1959 verschijnt in het Zeitschrift für Mundartforschung 27, 82-88 ‘Über einen Sprachatlas für Afrikaans’; in 1968 gevolgd door ‘Afrikaanse Mundartforschung’ in het Festschrift Walther Mitzka, Wiesbaden, 209-224. Hierin presenteert hij de Afrikaanse Taalatlas aan zijn Europese vakgenoten. Kloekes recensie in Levende Talen (1960), 429, gaat meer over het formaat van de kaarten van deze atlas in het bijzonder en van taalatlassen in het algemeen, dan over de inhoud, methode of verdienste; ook Jo Daan in Taal en Tongval 12 (1960), 197, beperkt zich tot bijkomstigheden in haar recensie. In 1875-1975; Studies oor die Afrikaanse Taal, Doornfontein, Johannesburg 1976, blz. 53-64, geeft Louw nog eens een overzicht van het belang van de taalgeografie voor het Afrikaans: ‘Taalgeografie en die studie van Afrikaans’.

Een prachtig voorbeeld van Louws werkwijze als taalgeograaf is zijn opstel in het hulde-album voor W. Kempen. Onder de titel ‘Harmonium, Serafijn, Musiek’ behandelt hij de namen voor huisorgel, hun geografische spreiding en de herkomst; hij laat tevens weer zien hoe waardevol de geografische methode kan zijn voor een taal zonder echte dialecten. (F.F. Odendal e.a. (red.), Taalkunde 'n lewe; Studies opgedraan aan Prof. W. Kempen, Kaapstad en Johannesburg 1974, 55-59.)

Ook Louw heeft in zijn leven geen sluitend antwoord kunnen geven op de vraag naar de herkomst en de groei van het Afrikaans. Wel heeft hij met zijn studies en taalkaarten aangetoond dat deze vraag ook moeilijk zonder grondige kennis van tal van 17^e-eeuwse dialekten van (vooral) Noord- en Zuid-Nederland te beantwoorden is, wel is hij erin geslaagd een belangrijk deel van de ontwikkeling te laten zien. Voor hen die in het Zuidafrikaans geïnteresseerd zijn en voor hen die de studie van het zeventiende eeuwse taallandschap ter harte gaat, blijven zijn werken van belang. Daarnaast behouden ze een grote waarde voor de dialectologie en speciaal de dialectgeografie in het algemeen.

J.B. Berns.